عمارت شهرداری تبریز یکی از ابنیه‌های تاریخی شهر تبریز است که به سبب معماری خاص خود دارای جایگاه ارزشمندی بوده و یکی از یادگاری‌های نمونه‌ترین شهردار شهر تبریز، ارفع الملک جلیلی است که در زمان خود منشا برکات بسیاری بود.
به گزارش نصر، احداث این بنای زیبا و تاریخی در دوران ارفع الملک جلیلی، شهردار وقت تبریز در سال ۱۳۱۴ به عنوان "عمارت بلدیه تبریز" آغاز شده و طی چهار سال نیز به اتمام می‌رسد، اما دست بر قضا شهردار خوش فکر تبریز قبل از افتتاحیه این عمارت زیبا چشم از جهان فرو می‌بندد.
احداث عمارت بلدیه تبریز بعد از سیل ویران‌گر
یک تبریزپژوه در مورد تاریخ احداث عمارت ساعت به ایسنا گفت: بلدیه تبریز، قدیمی‌ترین بلدیه ایران است، چراکه اولین انجمن ایالتی، همزمان با مشروطیت در این شهر تشکیل شده و این انجمن نیز بلدیه تبریز را برای رتق و فتق امور مردم ایجاد می‌کند.
کریم میمنت‌نژاد با بیان اینکه در ابتدا ساختمانی را در داخل محوطه عالی قاپو به عنوان ساختمان بلدیه تبریز درنظرمی‌گیرند که این محوطه همان محوطه فعلی استانداری است، ادامه داد: اما در سال ۱۳۱۳ سیل بزرگی شهر تبریز را فراگرفته و منجر به تخریب بسیاری از خانه‌ها و از جمله ساختمان بلدیه تبریز می‌شود.
وی با بیان اینکه در آن زمان، ریاست اداره جلیله بلدیه تبریز در دستان آقای حسین قلی جلیلی معروف به ارفع الملک جلیلی قرار داشت، افزود: پس از این سیل، شهردار وقت تبریز دو کار بسیار مهم را در شهر آغاز می‌کند و با توجه به بارش شدید باران و سیل‌خیز بودن منطقه، تصمیم به احداث مسیل در شهر می‌گیرد.
وی با تاکید بر اینکه در این رابطه طرح داده شده و مسیل در چایکنار کنونی اجرا می‌شود، ادامه داد: بر اساس این طرح، مهرانه رود در گود قرار گرفته و دور آن نیز سنگ چینی می‌شود تا در ایام عادی آب رودخانه از آن جاری شده و در مواقع ضروری نیز محل عبور سیل باشد.
این تبریز پژوه با اشاره به اینکه به علت عمق به وجود آمده در نتیجه احداث مسیل، ضرورت داشت که پل‌هایی نیز برای تردد مردم از روی مسیل فراهم شود که پل‌هایی مثل پل قاری و... بر روی مسیل ساخته می‌شود، گفت: احداث این مسیل و تونل‌ها پروژه بزرگی بود و شهردار وقت با کمک بودجه دولتی و ملی آن را اجرایی کرد.
وی با بیان اینکه ارفع الملک در کنار این مسیل به احداث یک ساختمان برای بلدیه تبریز هم که در جریان سیل آسیب دیده بود، فکر می‌کند، خاطرنشان کرد: بعد از مکان یابی، گورستان محله نوبر برای احداث عمارت بلدیه تبریز انتخاب می‌شود و آودیس اوهانجانیان که یک تحصیل کرده تفلیس و سرمایه دار بزرگ بود به عنوان مسئول طراحی این عمارت انتخاب شده و اولین نقشه‌ها را نیز با مشاوران آلمانی آماده می‌کند.
وی افزود: بر این اساس، در سال ۱۳۱۴ که یک سال بعد از وقوع سیل تبریز است، عملیات احداث عمارت بلدیه تبریز شروع می‌شود؛ در این تاریخ نفوذ و روابط آلمان در ایران زیاد بوده و در تبریز هم کنسولگری داشته و مهندسانی هم داشتند.
میمنت‌نژاد با بیان اینکه آودیس از مهندسان آلمانی کمک می‌گیرد و احداث این ساختمان را شروع می‌کند، گفت: این عمارت طی چهار سال ساخته می‌شود و جزو اولین ساختمان‌ها با تیرهای آهنی در تبریز است، چراکه در آن زمان، تیرآهن به اصلاح مرسوم امروز وجود نداشت و سقف تمام ساختمان‌ها با تیرهای چوبی ساخته می‌شد.
وی با اشاره به اینکه تبریز در آن زمان در مسیر راه‌آهن سراسری قرار گرفته بود، خاطرنشان کرد: بر این اساس، تیرهای راه آهن به عنوان تیرهای آهنی در این ساختمان به کار گرفته می‌شود.
عمارت بلدیه تبریز، ترکیبی از بنای مدرن و سنتی
وی با تاکید بر اینکه عمارت شهرداری تبریز، بنایی بسیار زیبا و بی‌نظیر بوده و ترکیبی از یک بنای مدرن و سنتی است، افزود: شکل پنجره‌های این بنا سنتی بوده، درحالی که برج ساعت را هم به عنوان یک نماد مدرن دارد؛ در آن زمان، در تمامی شهرهای مدرن دنیا این برج‌ها به کار گرفته می‌شد که در کشورهای مسیحی به عنوان "برج ناقوس" و در کشورما نیز به عنوان "برج ساعت" تعبیه می‌شد.
این تبریزپژوه با بیان اینکه ساعتی که برای این عمارت در نظر می‌گیرند از یکی از بهترین شرکت‌های ساعت‌ساز که در آن زمان با شرکت ناقوس‌ساز ادغام شده بود، خریداری می‌شود، گفت: در حال حاضر دفتر این شرکت در لندن پابرجا بوده و خدمات پس از فروش خود را برای ساعت‌هایی که ۱۰۰ سال قبل در دنیا فروخته، انجام می‌دهد.
وی با تکذیب شایعاتی مبنی بر اینکه از "ساعت عمارت شهرداری تبریز" تنها یک مورد در جهان وجود دارد، بیان کرد: شرکت مذکور در آن تاریخ شاید بیش از ۱۰۰۰ عدد ساعت شهری درست کرده و نصب کرده است که اکثرا هم مانده‌اند و هنوز هم خدمات پس از فروش دریافت می‌کنند.
وی با بیان اینکه ساعت خریداری شده نیز در سال ۱۳۱۷ نصب می‌شود، گفت: اما حسین قلی خان جلیلی، شهردار وقت تبریز در همین زمان به رحمت خدا می‌رود و افتتاحیه این ساختمان را هم نمی‌بیند.
میمنت‌نژاد در ادامه سخنانش خاطرنشان کرد: جالب است که شهردار وقت تبریز که می‌خواست ساختمانی برای بلدیه تبریز درست کند، برای انجمن شهر تبریز هم ساختمانی در باغ گلستان تدارک می‌بیند که امروز موسوم به کتابخانه ملی تبریز است؛ همزمان نیز یک خانه به عنوان "خانه شهردار" احداث می‌کند که در خیابان منصور کنونی واقع شده است.
وی با بیان اینکه وجه مشترک این سه بنا(عمارت بلدیه تبریز، خانه شهردار و ساختمان انجمن تبریز) استفاده از سنگ‌های بومی اسپراخون در نمای این ساختمان‌هاست، ادامه داد: عمارت ساعت و ساختمان انجمن شهر تبریز مزین به این سنگ‌ها بوده و همچنین بر سر درب ورودی خانه شهردار که امروز در حال تخریب است نیز از این سنگ‌های بومی نصب شده است.
وی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه عمارت ساعت باید به عنوان نماد و نشانه تبریز و بر اساس برنامه‌ریزی تحت مرمت‌های دوره‌ای و مراقبت اصولی قرار گیرد، گفت: این ساختمان ثبت ملی شده و جزو آثار ملی است، بر این اساس باید به عنوان میراث ملی به خوبی از آن مراقبت کنیم.
این پژوهشگر تاریخ اضافه کرد: هر ساختمان قدیمی به یک سری کارهای مرمتی دوره‌ای از جمله رطوبت‌زدایی و جلوگیری از نشت‌ها را نیاز دارد.
تصویب و ابلاغ طرح‌های مرمتی عمارت ساعت
علیرضا قوچی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی نیز در این رابطه به ایسنا گفت: طرح مرمت عمارت ساعت تبریز را که از سوی شهرداری تبریز ارسال شده بود به شورای فنی فرستادیم و پس از بررسی، تصویب و تایید کرده و به شهرداری ابلاغ کرده‌ایم.
معاون فنی و عمرانی شهرداری منطقه ۸ تبریز هم طی گفت‌وگویی از آغاز عملیات تیشه زنی سنگ پایه‌ها، جهت مرمت دیوارهای محوطه عمارت ساعت خبر داد.
به گزارش ایسنا، عادل پورقربان افزود: با توجه به فرسودگی پایه‌های دیوار بیرونی عمارت شهرداری، طی روزهای اخیر عملیات مرمتی و ساماندهی این پایه‌ها آغاز و طی آن تیشه زنی سنگ پایه‌های محوطه عمارت در حال اجراست.
وی تاکید کرد: بر آنیم طی ماه‌های آتی تمام پایه‌ها و نرده‌های دیوار پیرامونی عمارت ساعت را مرمت و بازسازی کنیم.
وی گفت: جلسات متعددی با مشاور طرح مرمت عمارت ساعت برگزار و اقداماتی برای ایمن سازی کلی بنا آغاز کرده‌ایم و امیدواریم با تداوم عملیات مرمت در عمارت، شاهد ساماندهی اساسی و مانع فرسایش ساختمان شویم.
موزه عمارت شهرداری تبریز
وجود موزه شهرداری در داخل عمارت نیز از دیگر جاذبه‌های این عمارت است که به موزه شهر و شهرداری‌های کشور معروف بوده و این موزه به منظور گرامیداشت یکصدمین سالگرد تاسیس اولین بلدیه ایران در تبریز تاسیس شده است.
همچنین تالارهای مختلفی نیز در داخل عمارت شهرداری تبریز وجود دارند که در دل خود گنجینههای بسیاری از تاریخ را به امانت نگه داشته‌اند که کتب و اسناد خطی، فرش‌های قدیمی و نفیس و دوربین‌های عکاسی قدیمی از جمله‌ی آن‌ها هستند و سیر تحول تاریخی هنر فرش، نشر و عکاسی با گردش در این موزه به خوبی به چشم می‌خورد.
خبرگزاری ایسنا