بلوغ فکری در زمان ظهور امام زمان(عج) تأثیر جدی بر رشد همه ابعاد زندگی انسان و از جمله بعد اخلاقی آن دارد. در جامعه عصر ظهور، به جهت تقویت ایمان حقیقی در بین مردم، اعتماد عمومی نیز رشد می‌یابد، مؤمنان، یکدیگر را دوست و محرم یکدیگر می‌دانند تا آنجاکه به فرمایش امام باقر(ع)، در زمان قیام قائم دوری‌ها و جدایی‌ها از بین می‌رود و هر کس هر چه احتیاج دارد، از جیب برادرش برمی‌دارد.
انقلاب جهانی اخلاق در زمان ظهور
اساسی‌ترین اتفاقی که هنگام ظهور امام عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) می‌افتد تکمیل بلوغ فکری و تعقّل انسان‌هاست که زمینه‌ساز اصلاح همه امور خواهد شد؛ چنان که امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «الْعَقْلُ مُصْلِحُ کُلِّ أَمْر؛ عقل، اصلاح‌کننده هر امری است.»[۱] از همین رو است که امام باقر(ع) با تأکید بر بلوغ نهایی عقل مردم عصر ظهور می‌فرمایند: «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ یَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ کَمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُم؛ هنگامی که قائم ما قیام کند، خداوند دست محبتش را به سر بندگان می‌گذارد و عقول آن‌ها را با آن به کمال می‌رساند و بلوغ فکری آنان رشد یافته و تکمیل می‌شود»[۲].
از نظر علمی نیز رشد آموخته‌های معارف قرآن و سنت نبوی که موجب هدایت انسان‌هاست توسط امام زمان (عج) به اندازه‌ای رشد می‌کنند که امام باقر(ع) در توصیف آن می‌فرمایند: «وَ تُؤْتَوْنَ الْحِکْمَةَ فِی زَمَانِهِ حَتَّى إِنَّ الْمَرْأَةَ لَتَقْضِی فِی بَیْتِهَا بِکِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى وَ سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله؛ در زمان حضرت مهدی(علیه السلام) علوم و حکمت را آن چنان خواهید آموخت که یک زن خانه دار در منزل خودش طبق قرآن و شیوه رسول‌خدا صلّی الله علیه و آله حکم خواهد کرد».[۳]
به هر حال، بلوغ فکری در زمان ظهور امام زمان(عج) تأثیر جدی بر رشد همه ابعاد زندگی انسان و از جمله بعد اخلاقی آن دارد. اینک به برخی از تأثیرات ظهور بر اخلاق جامعه اسلامی اشاره می‌کنیم.
تقویت روحیه برادری و اعتماد عمومی
یکی از پایه‌های اخلاق اسلامی، اعتماد به خدای متعال است. در جامعه اسلامی آنچه افراد جامعه را به یکدیگر پیوند داده و موجب اعتماد عمومی بین آن‌ها می‌شود ایمان به خداست. بر همین اساس، قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ؛ در حقیقت مؤمنان با هم برادرند.»[۴]
در جامعه عصر ظهور، به جهت تقویت ایمان حقیقی در بین مردم، اعتماد عمومی نیز رشد می‌یابد و مؤمنان، یکدیگر را دوست و محرم یکدیگر می‌دانند و به یکدیگر اعتماد کامل دارند؛ چنان که امام باقر(ع) می‌فرماید: «إِذَا قَامَ الْقَائِمُ جَاءَتِ الْمُزَایَلَةُ وَ یَأْتِی الرَّجُلُ إِلَى کِیسِ أَخِیهِ فَیَأْخُذُ حَاجَتَهُ لَا یَمْنَعُه؛ در زمان قیام قائم دوری‌ها و جدایی‌ها از بین می‌رود تا آن جا که هر کس هر چه احتیاج دارد، از جیب برادر (دینی) اش بر می‌دارد و او هم مانع نمی‌شود.»[۵]
اوج اخلاق عملی
روش تربیت و رشد اخلاقی جامعه عصر ظهور و حکومت امام زمان (علیه السلام) مطابق با نقشه زمامداری اسلامی است. به این معنا که از سویی اخلاق عملی زمامداران، مروّج اخلاق و تربیت دینی در جامعه است همان گونه که امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرمایند: «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً [فَعَلَیْهِ أَنْ یَبْدَأَ]فَلْیَبْدَأْ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ وَ لْیَکُنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِم؛ [۶]هر کس خویش را پیشوای دیگران قرار دهد اصلاح خویش را بر اصلاح دیگران مقدم بدارد و پیش از آن که مردم را با زبان خود تبلیغ کند با سیرت و رفتار خود دعوت کند و کسی که معلم و ادب کننده خویشتن است به احترام سزاوارتر است از کسی که معلم و مربی مردم است».
از سوی دیگر، امام علی(ع) در مورد تأثیرپذیری مردم از حاکمانشان می‌فرمایند: «النَّاسُ بِأُمَرَائِهِمْ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبَائِهِم؛ مردم، به دولت‌مردان خود شبیه‌ترند تا به پدران‌شان.»[۷] این در حالی است که یکی از شناسه‌های امام معصوم، اخلاق عملی و عمل به تمام معروف و ترک تمامی منکرات است. امام رضا(ع) در توصیف اخلاق عملی امام معصوم می‌فرمایند: «وَ یَکُونُ آخَذَ النَّاسِ بِمَا یَأْمُرُ بِهِ وَ أَکَفَ النَّاسِ عَمَّا یَنْهَى عَنْه؛ آنچه را به مردم فرمان می‌دهد، خود بیش از دیگران به آن عمل می‌کند، و آنچه را که مردم را از آن نهی کند، خود بیش از همگان از آن می‌پرهیزد.»[۸]
حکومت جهانی اسلامی به زمامداری امام زمان علیه السلام موجب ترویج عملی اخلاق در جامعه می‌شود. به عبارت دیگر، ویژگی خاص جامعه عصر ظهور از نظر اخلاقی آن است که به جای آن که مباحث اخلاقی بیان شود عملاً ترویج می‌شوند.
جراحی خواهش‌های نفسانی
عمده رذائل اخلاقی به خاطر پیروی از هوای نفس و خواسته‌های درونی است چنان که قرآن کریم با هشدار نسبت به پیروی از هوای نفس می‌فرماید: «وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبیلِ اللَّه؛ و از هواى نفس پیروى مکن که تو را از راه خدا گمراه می‌کند.»[۹] همین هوا‌های نفسانی انسان‌ها هستند که اخلاق در جامعه بشری را با بحران روبرو کرده است؛ اما در جامعه عصر ظهور، مهم‌ترین خدمت به بشریت آن است که توسط امام زمان(عج) و حکومت ایده آل اسلامی، هوا و هوس افراد جای خود را به هدایت ناب الهی می‌دهد. امام علی(ع) در توصیف حکومت حضرت مهدی(عج) می‌فرمایند: «یَعْطِفُ الْهَوَى عَلَى الْهُدَى إِذَا عَطَفُوا الْهُدَى عَلَى الْهَوَى؛ هواى نفس را به هدایت برمى گرداند، آن زمان که مردم مسیر هدایت را به هوا برگردانده اند.»[۱۰]
برخورد سلیقه‌ای، شخصی و در بسیاری اوقات خودخواهانه زمامداران، دنیای امروز را محل جولان رذائل اخلاقی و سقوط انسانیت و اخلاق ساخته است در حالی که عصر ظهور، دوران مسلط شدن قانون الهی و از بین رفتن جایگاه و تأثیر هر گونه تمایلات نفسانی بر مدیریت جامعه خواهد بود. پس بهتر است خود و جامعه مان را برای استقبال از چنین جامعه ایده‌آلی آماده کرده و برای احیای اخلاق اسلامی در پرتو عمل به فرامین سعادت‌بخش الهی به پا خاسته و طرحی نو دراندازیم.
نویسنده: محسن رفیعی
پی نوشت
[۱]علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ (موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر: قم، ۱۳۷۶)، ۳۸, حدیث ۸۳۵.
[۲]محمد بن یعقوب کلینی، الکافی (اسلامیه) (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۶۳)، ج ۱, ۲۵, حدیث ۲۱.
[۳]محمد بن ابراهیم نعمانی و محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبة (للنعمانی) (مکتبة الصدوق: تهران، ۱۳۹۷)، ۲۳۹.
[۴]سوره حجرات، آیه ۱۰.
[۵]علی میرشریفی، محمد بن محمد مفید و محمد بن محمد مفید، الإختصاص (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، بی‌تا)، ۲۴.
[۶]محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، ۴۸۰, ۷۳.
[۷]حسن بن علی ابن‌شعبه، تحف العقول (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، ۱۳۶۳)، ۲۰۸.
[۸]محمد بن علی ابن‌بابویه، من لا یحضره الفقیه (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، ۱۳۶۳)، ج ۴, ۴۱۸.
[۹]سوره ص، آیه ۲۶.
[۱۰]شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح)، ص ۱۹۵، خطبه ۱۳۸
خبر گزاری ایکنا