یکی از مهم‌ترین آداب زیارت، درک این واقعیت است که امام زنده و حی است و به احوالات ما آگاهی کامل دارد.
خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه- محمدعلی کمالی نسب: زیارت ائمه اطهار(علیهم‌السلام) یکی از مهم‌ترین حقوقی است که ایشان بر گردن شیعیان و پیروان خویش دارند، آنچنان که امام رضا(ع) در حدیثی به این نکته اشاره کرده و می‌فرمایند: «هریک از امامان معصوم(علیهم السلام) بر گردن دوستان و شیعیان خود پیمان و عهدی دارند و وفای کامل به آن پیمان و ادای نیکوی آن عهد، زیارت مرقدهای مطهر آنان است. پس هر کس از سر میل و رغبت به زیارت و اعتقاد به آن چه آنان گرایش داشتند، به زیارت بشتابد، روز قیامت ائمه(علیهم‌السلام) شفیعان او خواهند بود.»[۱]
برای به جای آوردن این حق لازم است که آداب آن نیز مراعات شود، از این‌رو در کتاب‌های ادعیه و زیارات آداب زیادی برای حضور در مرقد نورانی ائمه اطهار(علیهم‌السلام) بیان شده است، که در این میان یکی از مهم‌ترین آداب زیارت، درک این واقعیت است که امام زنده و حی است و به احوالات ما آگاهی کامل دارد. آنچنان که در اذن ورود به این حرم‌های نورانی این‌گونه وارد شده است که خطاب به حضرات معصومین(علیهم‌السلام) بگوییم: «أَللَّهُمَّ إِنّی أَعْتَقِدُ حُرْمَهَ صاحِبِ هذَا الْمَشْهَدِ الشَّریفِ فی غَیْبَتِهِ کَما أَعْتَقِدُها فی حَضْرَتِهِ ، وَأَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَکَ وَخُلَفآءَکَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ أَحْیآءٌ، عِنْدَکَ یُرْزَقُونَ، یَرَوْنَ مَقامی، وَیَسْمَعُونَ کَلامی، وَیَرُدُّونَ سَلامی» به این معنا که، خدایا، من حرمت صاحب این زیارتگاه شریف را در غیابش باور دارم چنان‌که در حضورش و می‌دانم که رسولت و جانشینانت (درود بر آنان باد) همواره زنده‌اند و نزد تو روزی داده می‌شوند، محل ایستادنم را می‌بینند و سخنم را می‌شنوند و به سلامم پاسخ می‌دهند.»[۲] از این‌رو امام صادق(علیه‌السلام) در حدیثی گوهر بار به این واقعیت اشاره کرده و می‌فرمایند: کسی در زمان مرگ ما، قبرهای ما را زیارت کند، مانند کسی است که درزمان حیاتمان ما را زیارت کند»[۳]
درک صحیح این مطلب و نهادینه شدن آن در وجود انسان آثار شگفت انگیزی در زیارت انسان ایجاد می‌کند، به گونه‌ای که زمانی انسان در حرم اهل بیت(علیهم‌السلام) حاضر می‌شود خویشتن را در محضر ایشان دیده و تلاش می‌کند که آداب حضور را رعایت کند، به همین خاطر از هر کار ناپسندی که سبب بی‌احترامی به حضرات معصومین(علیهم‌السلام) شود خود داری می‌کند.
البته این موضوع آغاز کار یک زائر، برای پیوند با امام خویش است، بلکه در ادامه به این واقعیت پی خواهد برد که امام نه تنها در زمان زیارت بلکه در هر لحظه به حرکات و سکنات وی علم دارد به همین خاطر حیاء از امام مانع می‌شود که چنین فردی آلوده به گناه شود، شاید به همین خاطر است که در روایات که در باب زیارت ائمه اطهار(علیهم‌السلام) وارد شده است به این نکته اشاره شده که زیارت باعث برطرف شدن گناهان می‌شود، و از سوی دیگر چون چنین فردی همیشه خویشتن را در محضر امام می‌بیند برای توسل به آن انوار مقدسه نیازی به حضور در حرم ندارد، بلکه هر لحظه خویشتن را متصل به امام دیده و برای درخواست‌های خویش از خدای متعال وی را واسطه قرار می‌دهد، آنچنان که در زمان حیات اهل بیت(علیهم‌السلام) نیز درخواست شیعیان و پیروان آن حضرات بدون حضور در خدمتشان استجابت می‌شود، آنچنان که امام هادی(علیه‌السلام) در پاسخ سوال فردی که نوشته بود که آقا من از شما دورم، گاهی حاجتی دارم چه کنم!؟ حضرت در پاسخ فرمودند: «اگر حاجتی داشتی لبهای خود را حرکت بده جواب را خواهی یافت.»[۴]
البته در پایان لازم است به این نکته مهم اشاره کنیم، حضور در حرم‌های اهل بیت(علیهم‌السلام) و زیارت ایشان از جهات مختلف در اندیشه تشیع اهمیت دارد، که به صورت گذرا به برخی از این موارد اشاره می‌کنیم:
الف: غالب مردم چون از چنین معرفت بالایی برخوردار نیستند، حتماً برای اتصال به امام و درک محضر امام باید در حرم حضور داشته باشند، در حقیقت از سوی اهل بیت(علیهم‌السلام) اقتضاء بهره‌مندی تام است ولی ظرف وجود پیروان ایشان کوچک و ناقص است.
ب: حضور در حرم‌های ائمه اطهار(علیهم‌السلام) نمونه‌ای از بزرگداشت شعائر الهی است که خدای متعال در قرآن به آن دستور داده است و می‌فرماید: «وَمَنْ یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ[حج/۳۲] هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانه تقوای دلهاست.»
ج: از سوی دیگر حضور در حرم‌های اهل بیت(علیهم‌السلام) و زیارت این نورهای مقدس نمونه‌ای از اظهار محبت به ایشان است و این اظهار محبت، گوشه‌ای از اجر رسالتی است که خدای متعال برای رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در آیه«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی[شوری/۲۳] من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی‌کنم جز دوست‌داشتن خویشاوندان» قرار داده است.
د: علاوه بر این موارد حضور گسترده شیعیان در حرم‌های اهل بیت(علیهم‌السلام) سبب معرفی این انوار مقدسه به جامعه بشری است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
[۱]. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ ق، ج۲، ص: ۵۷۷.
[۲] المصباح، شیخ تقی الدین، ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، دار الرضی، ۱۴۰۵ ق، ص: ۴۷۲
[۳]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق، ج۹۷، ص: ۱۲۴.
[۴]. بحار الأنوار، ج۵۰، ص: ۱۵۵.