جام جم آنلاين: همه برنامههای اكتشافی كه تاكنون در سطح سیاره مريخ صورت گرفته در مقایسه با كل این سیاره و ناشناختههای آن همچون خراشیدگی است كه در یك سطح عظیم ایجاد شده است. درخصوص دوران اولیه پیدایش مریخ نظریههای متعددی مطرح شده است كه البته هر یك در جای خود از اهمیت خاصی برخوردار است.
با این حال نكتهای كه بسیاری از كارشناسان بر آن اتفاق نظر دارند این است كه مریخ اولیه دارای محیط بسیار اسیدی بوده و به جهت شوری بیش از حد امكان حیات روی آن وجود نداشته است. عقیده كلی بر این است كه به احتمال فراوان مریخ در دورانهای ابتدایی پیدایش دارای آب بوده است، اما این آب آنقدر اسیدی و اكسیدی بوده است كه عملا امكان ادامه حیات روی آن وجود نداشته است.
این اطلاعات یكی از ارزشمندترین یافتههایی است كه به وسیله 2 مریخنورد روح و فرصت به دست آمده است. این دو مریخنورد كه در ابتدا قرار بود تنها برای 3 ماه روی مریخ حركت كرده و اطلاعات مورد نیاز دانشمندان را برای آنها تهیه و ارسال كنند، اكنون سالیان طولانی است كه در اضافهكاری به سر میبرند.
به عقیده اندرو نول از محققان دانشگاه هاروارد و یكی از اعضای تیم برنامه مریخ ناسا، مریخ سیاره چندان مناسبی برای حیات نیست، حداقل در گذشته كه این گونه بوده است.
او می گوید: مریخ در مقایسه با آنچه كه ممكن است متصور شویم شرایط چندان خوبی برای ادامه حیات نداشته است.زمانی كه دانشمندان ناسا 2 مریخنورد روح و فرصت را برای آغاز یكی از تاریخیترین مأموریتهای فضایی ناسا طراحی و آماده میكردند هرگز به این موضوع توجه نكرده بودند كه بادهای مریخ موجب میشود تا این سازههای رباتیكی از كار نیفتند.
وزش باد در سطح این سیاره موجب شده است تا برخلاف پیشبینی دانشمندان، ذرات گرد و غبار سطح مریخ صفحههای خورشیدی آنها را نپوشانند.
این صفحات خورشیدی منبع اصلی تأمین انرژی این دو مریخنورد به حساب میآیند. آنها در چند ماه گذشته دستاوردهای ارزشمند زیادی داشتهاند، اما بدون شك میتوان مهمترین آنها را كشف ردپای آب در سطح سیاره سرخ عنوان كرد. اما آبی كه آنها آثار فراوانی از آن را در سطح مریخ كشف كردهاند فوقالعاده اسیدی بوده و گذشته از آن انبوهی از مواد معدنی در آن وجود داشته است.
اندرو نول در این باره میگوید: در ابتدا و پیش از هر كاری روی اسیدیبودن آب در مریخ در دوران بسیار دور متمركز شدیم و در ادامه شوری بیش از حد محیط این سیاره را مورد بررسی قرار دادیم. همین نكات است كه موجب میشود فكر كنیم در گذشته امكان چندانی برای ادامه حیات روی این سیاره وجود نداشته است.
از منظر دیگری نیز میتوان به حیات احتمالی در مریخ اولیه نگاه كرد. حتی اگر فرض را بر این بگذاریم كه در دورانهای ابتدایی مریخ امكان حیات وجود داشته است ـ دانشمندان دریافتهاند انواعی از ذرات میكروبی وجود دارند كه تحمل زیادی در محیطهای غنی از نمك دارند ـ این ذرات به احتمال فراوان در جریان برخوردهای شهابسنگی از بین رفتهاند. حدود 9/3 میلیارد سال پیش مریخ مورد تهاجم بمبارانهای شهابسنگی قرار گرفت كه مشابه آن نیز درخصوص زمین و قمر طبیعی آن روی داد.
دكتر نول میگوید: ما میدانیم كه شهابسنگهای غولپیكر تأثیر بسیار مخربی بر هر گونه فرآیند حیاتی داشتهاند. البته تمامی اطلاعاتی كه دانشمندان درخصوص مریخ به دست آوردهاند صرفا مختص به دوقلوهای مریخنورد نمیشود. مریخنشین فنیكس گرچه برخلاف روح و فرصت یكجانشین بوده است، اما با فرود در قطب شمال این سیاره اطلاعات ارزشمندی درخصوص این منطقه از مریخ برای دانشمندان ارسال كرده است.
نكته: همه برنامههای اكتشافی كه تاكنون در سطح سیاره مريخ صورت گرفته در مقایسه با كل این سیاره و ناشناختههای آن همچون خراشیدگی است كه در یك سطح عظیم ایجاد شده است
فرآیند مطالعه مریخ، آن هم با استفاده از كاوشگرها از اواسط دهه 70 میلادی آغاز شد و این زمانی بود كه ماموریتهای وایكینگ شور و هیجان خاصی را به میان مردم سراسر جهان آورده بود. وایكینگ نخستین كاوشگری بود كه روی سطح مریخ نشست.
این كاوشگر مأموریت داشت تا تحقیقاتی درخصوص حیات میكروبی روی سطح سیاره سرخ انجام دهد. در مأموریت وایكینگ خبری از حفاری نبود، اما در مأموریت فنیكس ـ كه تقریبا 3 دهه بعد انجام شد ـ حفاریهایی نیز روی سطح این سیاره انجام شد كه این خود نشان از پیشرفت خیرهكننده تكنیكهای اكتشاف در سایر اجرام آسمانی دارد.
یكی دیگر از نكاتی كه درخصوص مریخ و مرتبط با حیات اولیه در آن مطرح بوده است به كشف متان در آن مربوط میشود. بر اساس دقیقترین اندازهگیریهایی كه تاكنون صورت گرفته در 3 منطقه از جو مریخ گاز متان تشخیص داده شده است. بر اساس یافتههای اخیر، متان میتواند طی فرآیندهای زمینشناسی پدید آمده باشد یا شاهدی بر وجود زندگی در زیر سطح مریخ باشد.
از زمانی كه فضاپیمای اروپایی مارساكسپرس در سال 2003 متان را روی مریخ كشف كرد، 3 گروه تحقیقاتی توانستهاند نشانههای این گاز را توسط تلسكوپهای زمینی نیز تشخیص دهند. برخی مشاهدات این گروهها به این نكته اشاره داشته كه متان به طور یكنواخت در سیاره پخش نشده است. با این وجود منبع گاز همچنان ناشناخته باقی مانده بود.
هماكنون گروهی تحقیقاتی به هدایت مایكل موما از مركز پرواز فضایی گودارد در مریلند، نقشههایی با وضوح بالا از مریخ منتشر ساخته كه در سال 2003 تهیه شده است. این نقشهها 3 نقطه را در شمال خط استوای مریخ مشخص كردهاند كه به نظر میرسد منبع متان باشند. این تیم از تلسكوپهای قدرتمندی استفاده كردهاند تا مقدار متانی را كه از مریخ متصاعد میشود اندازه بگیرند. آنها با گذشت زمان توانستند درحالی كه مریخ به گردش خود ادامه میداد، نقشهای با وضوح بالا از متان در این سیاره تهیه كنند.
در مركز یكی از 3 نقطه شناساییشده، شكافی موسوم به نیلی ـ فوسائی قرار دارد كه تا سال گذشته قرار بود محل فرود ماموریت آینده ناسا موسوم به آزمایشگاه علمی مریخ باشد. این مریخنورد یك تنی كه سال 2011 به سوی مریخ پرتاب میشود، آزمایشگاه رباتیك مجهزی است كه میتواند آزمایشهای فراوانی را روی مریخ انجام دهد، اما ارتفاع بالای سطح این منطقه از مریخ ممكن است روند فرود مریخنورد را با مشكل روبرو كند و از این رو، مهندسان جای دیگری از مریخ را برای فرود آزمایشگاه علمی مریخ انتخاب كردند.
سوشیل اتریا از اعضای تیم مارساكسپرس در دانشگاه میشیگان كه تحت تاثیر نتایج بدست آمده قرار گرفته، میگوید: مشاهدات قبلی، بویژه از مارساكسپرس، فقط اشارهای به نواحی وسیعی داشت كه احتمال وجود مقادیر زیادی از متان در آنها بود. ولی چگونگی آزاد شدن متان همچنان نامشخص مانده بود.
میتوان 2 فرآیند را برای انتشار متان در سیاره سرخ تصور كرد. اول اینكه این سه نقطه در سال 2003 به یكباره متان را آزاد كردهاند و دوم اینكه انتشار متان روندی عادی و منظم دارد. ولی در هر صورت، طول عمر متان در جو مریخ به طور غیرمنتظرهای كوتاه است.