اگر روزگاری آسمان کبود و گرفته زمستانی نشانه انتظار برای بارش برف و باران بود این روزها هر صبح که چشم‌مان به آسمان تیره مه گرفته می‌افتد، سمفونی تکراری ِهوای آلوده و وضعیت هشدار با شاخص قهوه‌ای رنگی‌هایش دهن‌کجی می‌کند.
خبرگزاری فارس- مریم عباسی: کارشناسان و مجامع زیست‌محیطی در عرصه‌های جهانی به این نتیجه رسیده‌اند که در پیش گرفتن راه‌های موثر حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی امری اجتناب‌ناپذیر و حیاتی است. کلید اصلی موفقیت در تثبیت اقلیم زمین،کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی است.
با توجه به بحران‌هایی که طی سده گذشته از طریق انتشار مواد آلوده‌کننده در محیط زیست به وجود آمده، مبارزه برای داشتن هوای تمیزتر در چند دهه اخیر همه‌گیر شده است و این مبارزه به‌صورت یک واقعیت بین‌المللی ظاهر شده، زیرا هوا مرزهای بین‌المللی را به رسمیت نمی‌شناسد و هیچ‌کس در مقابل تهاجم هوای آلوده ایمن نیست. در شرایط کنونی مسئله اصلی به شهرهای عمده و پرجمعیت و مناطق شهری مربوط می‌شود.
آلودگی هوا این روزها آنقدر تکراری شده است که کسی حوصله بحث نداشته نباشد تا وقتی بگذارد این سطرها را بخواند، اما چاره‌ای نیست؛ باید آنقدر گفت و نوشت تا شاید به کسی بر بخورد و تصمیم بگیرد که برای این معضل به فکر چاره باشد.
البته درست است که همیشه از قدیم گفته‌اند، یک‌دست صدا ندارد اما آلودگی هوا از دردسرهای زندگی مدرن و شهری در دنیای امروز است که نمی‌شود آن را نادیده گرفت.
روزانه هزاران دستگاه خودرو در کشور تولید می‌شود که معمولا نخستین مقصد آنها نیز پمپ‌های بنزین است. باک خودروها پر می‌شود از بنزین و این خیابان‌های نحیف و کم ظرفیت شهر هستند که در مرحله بعد تبدیل می‌شوند به جولانگاه خودروها.
موتورسیکلت‌ها هم درمیان خودروها ویراژ می‌دهند. خانه‌ها هم که مجهز به انواع تجهیزات حرارتی گازسوز و گازوئیل‌سوز هستند. کارخانه‌های اطراف شهر هم که با قدرت تمام کار می‌کنند. اینها برخی از دلایل آلایندگی هوای شهرها هستند که در روزهای سرد سال و بروز پدیده وارونگی هوا، دردسرساز می‌شوند، نفس شهر می‌گیرد و ایضاً نفس مردمان،گویا کسی هم به فکر چاره نیست.
تا همین سه دهه پیش آلودگی هوای شهر تبریز چندان جدی نبود، متهم اصلی آلودگی‌های جزیی هم چند کارخانه دودزای خارج از شهر بود اما در حال حاضر همه مردم آذربایجان و به‌ویژه شهر تبریز که همگان آن را به‌عنوان باغ شهر می‌شناسیم، تجربه تلخ تنفس در هوای آلوده را با ریه‌های خسته خویش احساس می‌کنند.
تبریز که روزگاری باغ شهر بود نه تنها از آن روزها دیگر چیزی باقی نمانده بلکه در گرداب آلودگی هوا نیز گرفتار شده است.
این کلانشهر از یک سو به جهت داشتن کارخانه‌های متعدد و از سوی دیگر با افزایش جمعیت در طول سالیان و تعداد خودروها همچنین معضل دریاچه ارومیه در همسایگی خود با معضل آلودگی هوا به‌طور جدی روبه رو شده، به‌طوریکه اینک جزو آلوده‌ترین شهرهای کشور محسوب می‌شود.
از آلودگی هوا چه می‌دانیم ؟
سالیانه 3 میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که 90 درصد آنان در کشورهای توسعه یافته هستند. در بعضی کشورها تعداد افرادی که در اثر همین عامل جان خود را از دست می دهند بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است.
این مرگ و میر به‌طور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس و حملات قلبی و آلرژی‌های مختلف تنفسی است.
تعریف آلودگی هوا
آلودگی هوا به وجود هر ماده‌ای در هوا که می‌تواند برای انسان یا محیط او مضر باشد، اطلاق می‌گردد. آلایندهها ممکن است طبیعی و یا ساخته دست بشر باشند و ممکن است به اشکال مختلف ذرات جامد یا قطرات مایع یا گاز باشند که بالغ بر 180 آلاینده هستند.
منابع انتشار آلایندههای هوا
منابع آلوده‌کننده هوا به دو قسمت طبیعی و مصنوعی تقسیم‌بندی می‌شوند:
1- منابع طبیعی
- فعالیت‌های آتشفشان‌ها و آتش‌سوزی جنگل‌ها
- گرد و غبار طبیعی
- دود و مونواکسید کربن ناشی از آتش سوزی‌ها
- گاز رادون ناشی از کانی‌های زمین
- درختان کاج که ترکیبات آلی را از خود متصاعد می‌کنند.
2- منابع مصنوعی
وسایل نقلیه موتوری مشکلی اساسی هستند که دی‌اکسید نیتروژن که مهم‌رین آلوده‌کننده هوا است را تولید می‌کنند. سایر منابع مصنوعی آلوده‌کننده هوا عبارتند از زغال سنگ‌سوزها، صنایع مختلف آلودگی‌های ناشی از سوزاندن بقایای کشاورزی و ...هستند.
آلایندههای هوا
ترکیبات آلوده‌کننده هوا به دو قسمت گازها و ذرات جامد تقسیم می‌شوند:
1- ذرات جامد
ذرات کوچک و جامد براساس اندازه تقسیم می‌شوند و عبارتند از: pm10 و pm2/5 . دسته اول ذراتی که دارای قطر کمتر از 10 میکرومتر هستند و دسته دوم ذراتی که دارای قطر کمتر از 5/2 میکرومتر هستند. ذرات با قطر کمتر از 5/2 میکرومتر برای سلامتی زیانبارترند.
2- گازها
شامل مونواکسیدکربن ، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد، هیدروکربن‌ها، ازن و ... می‌باشند.
آلودگی هوا در منازل
دی اکسیدکربن یک گاز آلوده‌کننده هوا نیست ولی همواره به‌عنوان یک عامل مهم در بررسی کیفیت هوای منازل مورد توجه قرار گرفته است و به‌عنوان شاخص کیفیت هوا لحاظ می‌شود. افرادی که در معرض این هوا قرار می‌گیرند، دچار خستگی، عدم رضایت و عدم تمرکز می‌گردند.
مواد و مصالح ساختمانی مثل رنگ‌ها به خصوص رنگ‌ها با ترکیبات سربی، حشره‌کش‌ها و اسپری فرمالدئیـــد نیز می‌توانند باعث آلودگی هوا در منازل گردند.
حفاظت با آلودگی هوا
در روزهایی که اخبار و رادیو تلویزیون و روزنامه‌ها هوا را در شرایط بحرانی اعلام می‌کنند این خبر به شما کمک می‌کند که خود را از آلودگی هوا محافظت کنید.
AQI ( یا شاخص کیفیت هوا ) یک شاخص برای گزارش کیفیت هوای روزانه می‌باشد. AQI با اندازه‌گیری آلاینده‌هایی چون ازن، منواکسیدکربن، دی‌اکسید گوگرد، دی‌اکسید نیتروژن و گرد و غبار ( ذرات معلق 10-Pm ) محاسبه می‌شود.
وضعیت شاخص استاندارد آلودگی(PS.I)
پاک 50-0
سالم 100-50
ناسالم 200-100
بسیار ناسالم 300-200
خطرناک 300
تقاضای سفرهای درون‌شهری در تبریز باید مدیریت شود
با این تفاسیر، استاندار آذربایجان‌شرقی با اشاره به آلودگی شدید هوای تبریز و چند شهر اقماری این شهرستان، از شهروندان درخواست می‌کند برای کاهش میزان آلایندهها از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند.
محمد پورمحمدی با تاکید بر اینکه اقدامات لازم برای کاهش آلودگی هوا باید از سوی دستگاه‌های مسوول جدی گرفته شود، یادآوری می‌کند: سلامت مردم مهم‌‌تر از هر مسئله‌ای است و اجرای بی‌کم و کاست قوانین مربوط به آلایندهها لازم و ضروری است.
وی، استفاده از حمل و نقل عمومی را بسیار مهم خوانده و اضافه می‌کند: این موضوع باید به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود که تحقق آن نیازمند آموزش و توجیه افکار عمومی نسبت به فواید حمل و نقل عمومی است.
پورمحمدی با اشاره به اینکه تقاضای سفرهای درون‌شهری در تبریز باید مدیریت شود، گفته است: طرح‌های مرتبط در این زمینه از جمله طرح تردد خودروهای زوج و فرد و محدوده LEZ به ویژه در نیمه دوم سال که همواره با مسئله آلودگی هوا مواجه هستیم، باید با جدیت اجرا شوند.
وی، صنایع و کارخانه‌ها را دومین عامل آلایندگی هوا بعد از وسایط نقلیه در تبریز دانسته و افزوده است: ضمن پایش‌های جدی و مستمر وضعیت صنایع از سوی دستگاه‌های مسوول، خود صنایع نیز باید نسبت به استفاده از روش‌های جدید کاهش آلایندگی اقدام کنند.
استاندار آذربایجان‌شرقی ادامه می‌دهد: عوارض مربوط به آلایندگی صنایع باید صرف اقداماتی نظیر توسعه فضای سبز و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی شود.
پورمحمدی با اشاره به کاهش تعداد روزهای ناسالم شهر تبریز نسبت به سال‌های گذشته، اظهار داشته است: به‌طور قطع با کنترل شرایط و اجرای طرح‌های مربوط به کاهش آلودگی هوا، در آینده وضعیت بهتری خواهیم داشت.
۷۰ درصد آلودگی هوای تبریز مربوط به خودروهاست
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی نیز با اشاره به چالش‌های زیست محیطی استان می‌گوید: ٧٤ درصد آلودگى هواى تبریز از محل تردد خودروها در سطح شهر، ٢١ درصد از سوی صنایع و پنج درصد از منبع تجارى و مسکونى است.
قاسمی بر ضرورت استفاده از حمل و نقل عمومی در شهر تاکید داشته و ادامه می‌دهد: باید کودکان و بیماران قلبی و ریوی از حضور در مکان‌های باز خودداری کنند و مردم نیز از خودروهای شخصی استفاده نکنند تا همچون چند روز گذشته وضعیت هوا به وضعیت سالم برسد. امیدواریم شهروندان با رعایت نکات زیست محیطی و استفاده نکردن از خودروهای شخصی در جهت کاهش شاخص آلودگی هوای تبریز گام بردارند.
او افزوده است: براساس شاخص آلودگی هوا، این شاخص از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم، ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.
۹۲ درصد منابع آلاینده تبریز سهم منابع متحرک است
لیلا خازنی عضو هیات علمی دانشگاه تبریز نیز در ادامه در خصوص این طرح یادآور شده است: این طرح به‌صورت همزمان در ۹ کلانشهر اجرا می‌شود.
وی ادامه داد: در تبریز، دانشگاه تبریز با همکاری دانشگاه تهران مسوول پژوهش فهرست انتشار آلایندههای این شهر شده است.
خازنی بیان داشته است: سامانه انتشار آلایندهها آماده بوده و به‌زودی توسط سازمان محیط زیست کشور بهره‌‌برداری می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه تبریز با بیان اینکه در همه جای دنیا برای کنترل آلایندهها، فهرست انتشار آلایندهها برای مدیریت منابع آلاینده تدوین می‌شود، می‌گوید: این فهرست با اطلاعات دقیق در اختیار مسوولان مربوطه قرار خواهد گرفت.
وی با بیان اینکه ۹ مرکز آلاینده در این طرح برای تبریز در نظر گرفته شده، فرودگاه، ترافیک، خانه‌ها، صنایع، نیروگاه، پالایشگاه، پتروشیمی را از جمله این مراکز در تبریز بیان کرده است.
خازنی با اشاره به اینکه ۹۲ درصد منابع آلاینده تبریز سهم منابع متحرک است، ادامه می‌دهد: سیمان جزو آلایندههای صنایع است اما به تنهایی چند برابر صنایع دیگر تولید آلایندگی دارد.
۷۴ درصد آلایندگی متحرک تبریز مربوط به خودروهای شخصی است
خازنی همچنین با بیان اینکه ۷۴ درصد آلایندگی متحرک تبریز مربوط به خودروهای شخصی است، اذعان می‌دارد: سهم ترافیک در تولید آلایندگی‌های متحرک بالاست.
وی با اشاره به تاثیر بسیار بالای فرهنگ جامعه در انتشار آلایندهها افزوده است: فرهنگ استفاده از ناوگان عمومی و پیاده در تبریز پایین است و این عامل موجب وجود آلایندگی ۷۲ درصدی خودروهای شخصی در منابع آلاینده متحرک شهر می‌باشد.
۳.۵ میلیون سفر روزانه در تبریز انجام می‌شود
عضو هیات علمی دانشگاه تبریز با اشاره به اینکه ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار سفر روزانه در تبریز انجام می‌شود، می‌گوید: نبود زیرساخت‌های مناسب برای استفاده از ناوگان عمومی موجب کاهش استفاده از این ناوگان می‌شود.
خازنی به تاثیر منفی تاکسی‌های اینترنتی در آلایندگی تبریز ادامه می‌دهد: این تاکسی‌ها موجب افزایش خودروهای تک سرنشین و دو سرنشین در شهر شده و موجب ایجاد ترافیک و آلایندگی بیشتر در شهر می‌شود.
روزانه ۱۵۰ هزار سفر از طریق تاکسی‌های اینترنتی در تبریز انجام می‌شود
وی با بیان اینکه روزانه ۱۵۰ هزار سفر از طریق تاکسی‌های اینترنتی در تبریز انجام می‌شود، این آمار را موجب افزایش آلایندگی به دلیل تک‌سرنشین و دو سرنشین بودن آنها دانسته است.
خازنی با بیان اینکه تهران پنج برابر تبریز جمعیت دارد و تناژ آلایندگی آن ۲/۵ برابر تبریز است، ابراز کرد: خودروهای شخصی تبریز دو برابر خودروهای شخصی در تهران موجب آلایندگی هوا در این شهر می‌شوند.
وی با اشاره به اجرای طرح زوج و فرد در تبریز گفت: اگر طرح زوج و فرد در شهر اجرا می‌شود و موجب ایجاد محدودیت برای مردم شود، باید متناسب با آن حمل و نقل عمومی نیز گسترش یابد.
خازنی با بیان اینکه گسترش فرهنگ استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی موجب کاهش ۵۸ درصدی آلودگی هوای متحرک تبریز خواهد شد، خاطرنشان کرده است: با افزایش و توانمندسازی حمل و نقل عمومی می‌توان آلودگی هوای تبریز را کاهش داد.
وی گفت: نگاه توسعه‌محور در تمام ابعاد شهر سازی باید لحاظ شود.