یک فعال فرهنگی می‌گوید: امروزِ روز، وقتی می‌خواهیم دور هم جمع شویم و مثلا اگر قرار است خانه پدربزرگ برویم، از خودمان می‌پرسیم: قرار است چه اتفاق عجیبی آنجا بیفتد که در خانه خودمان نمی‌افتد؟ این سؤالات ما را از هم سرد کرده است.

خبرگزاری فارس ـ گروه فرهنگ عمومی: وقتی از «یلدا» حرف می‌زنیم، ناخودآگاه یاد رسم و سنت شب‌نشینی می‌افتیم؛ دورهمی‌های ساده‌ای که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها قهرمانانش بودند و در طول شب دراز یلدا برای نوه‌ها قصه‌ می‌گفتند.

گاهی این دورهمی‌ها محل حل مشکلات اقتصادی اعضای فامیل هم بود و گاهی جای مناسبی برای مشارکت بستگان برای کارهای بزرگ. ما این سنت را به صورت نمادین دنبال می‌کنیم و در شب یلدا به جای خواندن شعر و شنیدن قصه‌ها و افسانه‌ها، موبایل به دست، در حال سلفی گرفتن با میز یا سفره یلداییم.

حجت‌الاسلام علی قهرمانی، کارشناس سبک زندگی درباره این شب با ما صحبت کرده است. او به ما می‌گوید که می‌شود  یلدا را با تمام وابستگی‌های جدید مثل گذشته برگزار کرد.

حتماً خاطرتان هست که پیش از این گفت‌وگوهایی را با دو جامعه‌شناس درباره سنت شب‌نشینی در جامعه قدیم و فراموشی آن در زندگی مدرن امروزی داشتیم. آن گفت‌وگوها هم از اینجا و اینجا قابل مشاهده است.

زمانی «احترام کهنسالان» در شب‌نشینی‌ها معنای خاصی داشت

حجت‌الاسلام قهرمانی با بیان اینکه سبک زندگی یک قاعده، قانون و چارچوب برای زندگی است، ابراز داشت: برخلاف یک عده که فکر می‌کنند «سبک زندگی» یکسری عاد‌ت‌‌های کوتاه گذراست، باید بدانیم که این‌طور نیست و سبک زندگی، مانایی دارد و قوانین نانوشته‌ای در زندگی است. گذشتگان قوانینی از جمله احترام به بزرگ‌تر داشتند. دیگر اینکه احترام خاصی برای اقوام دور داشتند و سعی می‌کردند ارتباط خوب و صمیمی با آن‌ها داشته باشند. همچنین احترام به کسی که علم و دانش بیشتری داشت یا احترام به کسی که به عنوان انسان خیّر و نیکوکار خوانده می‌شد. در حالی که الان همه آن‌ها کنار گذاشته شده است.

وی افزود: مشکل از آنجایی شروع شد که ما بیش از اینکه به قوانین احترام بگذاریم، سعی کردیم به خودمان احترام بگذاریم. انسان نه به معنای انسان، انسان به معنای «من نوعی»، منی که خودمحور و نفس‌محور است. این نفس‌محوری باعث شد سبک زندگی ما تغییر کند. با این وجود یکی از دلایلی که مردم در گذشته دور هم جمع می‌شدند و شب‌نشینی‌ها بیشتر وجود داشت، به این مسأله برمی‌گردد که روستایی‌ها و حتی شهرنشین‌‌ها کارشان به گونه‌ای بود که در طول روز همدیگر چندین بار می‌دیدند. باز شب هم دور هم جمع می‌شدند. مخصوصاً در شب‌های پاییز و زمستان که شب‌هایش بلندتر بود. به بهانه اینکه دور کرسی بنشینند، تخمه‌ای، آجیلی یا تنقلاتی بخورند، یکی داستانی می‌گفت، یا عده‌ای گل یا پوچ بازی می‌کردند.

لذت‌گرا و خودمحور شده‌ایم

این فعال فرهنگی با تأکید بر اینکه در دورهمی‌ها، نفس دور هم جمع شدن موضوعیت داشته است، بیان داشت: الان شب‌نشینی اهمیت خاصی در زندگی ما ندارد. در واقع چیزی به نام دورهمی برای ما موضوعیت ندارد. امروز زمانی که می‌خواهیم دور هم جمع شویم، از خودمان می‌پرسیم قرار است چه اتفاق عجیبی بیفتد؟ مثلاً اگر قرار است خانه پدربزرگ بروم، قرار است چه اتفاق خاصی بیفتد که در خانه خودم نمی‌افتد؟ قرار است آنجا چه نوع پذیرایی‌ای شوم که در خانه خودم نیست یا چه خوراکی‌هایی آن‌جا هست که ما نداریم؟ این نگاه‌ها به مسأله دورهمی باعث شده که یک مقدار از هم سرد شویم.

وی با اشاره به اینکه محوریت «من» وجودی عامل اصلی کم‌رنگ شدن شب‌نشینی‌ها در جامعه امروزی است، ادامه داد: افراد دنبال لذت‌های خودشان هستند. چون فکر می‌کند اگر تنها باشند و دنبال لذت‌هایش بروند، بهتر و راحت‌تر به آن لذت‌ها می‌رسند تا اینکه در حضور جمع بخواهند به آن لذت‌ها دست پیدا کنند.

شب‌نشینی برخاسته از توصیه دینی به صله رحم است

حجت‌الاسلام قهرمانی با بیان اینکه روایات هم تأکید بر همنشینی دارد، خاطرنشان کرد: البته روایات این دورهمی‌ها را نه تنها نهی نکرده، بلکه تشویق به انجام آن کرده است. اتفاقاً گفتند خدا هم دوست دارد و برای فرد اجر و ثواب می‌نویسد. در کنار آن تأثیر مادی هم دارد. یکی از تأثیرات مادی آن این است که طول عمر، رزق و برکت را زیاد می‌کند. خداوند برکات معنوی‌ را در این دید و بازدیدها برایمان نازل می‌کند. اینکه در روایت گفته شده است صله‌رحم کنید، حتی به اندازه یک سلام؛ یعنی بروید یک سلام بدهید و دو دقیقه بنشینید و بیایید. یعنی اصل این دورهم‌نشینی و نشست و برخاست اصالت دارد.

وی با اشاره به نقش پدربزرگ و مادربزرگ‌ها در شب‌نشینی‌ها در انتقال ادبیات گفتاری و چهره به چهره آداب و رسوم ملی و مذهبی گفت: در قدیم خانواده‌ها گسترده بودند. آنجا احترام و ادب باعث می‌شد که حتی اگر چهار نکته‌ای تکراری بود، ولی از تجربه‌های عمیق و ریشه‌دار پدربزرگ و مادربزرگ‌ها استفاده کنند. حال چرا به اینجا رسیدیم؟! نمی‌خواهم نقش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را مهم بدانم؛ چون خیلی از عوامل نقش دارند؛ ولی خودمحوری ریشه در بسیاری از جنبش‌های معنوی دارد. حتی روان‌شناسی کنونی ما، روان‌شناسی فردگراست و مدام به انسان، لذت‌ و منافع او بها می‌دهد؛ یعنی از علم و دانش تجربی گرفته تا مکاتب شبه‌معنوی تا رسانه‌‌‌ها در بوق و کرنا، در ابعاد بسیار گسترده و در شکل بسیار و جذابی این را انتقال می‌دهند که فقط به فکر لذت و منافع خودت باش.

انجام سنت‌های قدیمی به معنای عقبگرد نیست

مدیر مؤسسه ندای فطرت با بیان اینکه در این زمینه باید از تجربه‌های مثبت دیگران بهره برد، اظهار داشت: گاهی لازم می‌شود مقداری سبک زندگی‌مان را پالایش کنیم. ببینیم این نوع سبک زندگی مدرن چه آسیب‌هایی دارد؟ آیا سبک زندگی کنونی ما سراسر لذت است؟ آیا داریم از همه ابعاد زندگی‌مان لذت می‌بریم؟ آیا فضای مجازی توانسته است آسیب‌ها و ضعف‌های ما را بپوشاند؟ راهکار این مسأله بازگشت به سنت‌های بومی،‌ ملی و دینی است. اینکه بعضی از آن‌ها انصافاً زیبا و کارآمد هستند.

وی افزود: انجام برخی سنت‌های قدیمی به معنای عقبگرد نیست. این، نامش آسیب‌شناسی و رفع آسیب به کمک داشته‌های گرانقدر تاریخی، ملی و دینی است. همچنان که گاهی بعضی بیماری‌ها، داروهای جدید را جواب نمی‌دهد یا مدتی جواب می‌دهد؛ ولی عوارض زیادی بر آن مترتب می‌شود. پزشکان به فرد توصیه می‌کنند که این دارو دیگر جواب نمی‌دهد و شما بهتر است سراغ فلان دارو،  فلان غذا یا فلان سنت که در گذشته مرسوم بوده است، بروید زیرا بهتر جواب می‌دهد.

من در میان جمع و دلم جای دیگری است

حجت‌الاسلام قهرمانی در پایان خواستار تلفیق میان آداب و رسوم امروزی با گذشته شد و تصریح کرد: می‌توان بین این مسائل جمع بست. یعنی هم به اندازه منطقی به لذ‌ت‌ و منافع خودمان برسیم و هم به آداب و رسوم توجه داشته باشیم. خوب نیست روبروی هم بنشینیم، ولی نگاه هر کدام از ما به تلفن همراهمان باشد. باید توجه داشته باشیم کار تکنولوژی‌های جدید این است که ما را به کسانی که دوردست هستند، نزدیک کنند. قرار نیست از آن‌هایی که به ما نزدیک‌اند، دورمان کنند!