مقدمه :
از اهداف قرآن‌کریم و ائمه اطهار علیهم­السّلام تعلیم سبک زندگی صحیح است، به‌گونه‌ای که می‌توان با شناسایی ارزش‌ها و هنجارها و ضد آنها که در آیات قرآن و روایات ائمه معصومین علیهم­السّلام به آنها اشاره شده است، این سبک را شناسایی کرد و با انطباق روش زندگی با روش‌های بیان شده در کلام الهی و تبییین کنندگان آن (اهل­بیت­علیهم­السّلام) به قله سعادت و خوشبختی دست یافت. قرآن‌کریم، در آیات محتلف و پیامبر اکرم و اهل بیتش علیهم صلوات الله اجمعین در روایات متعدد از یک‌سو، سبک زندگی غیرالهی را مورد مذمت و تخطئه قرار می‌دهند که این مذمت هم ناظر به‌ساحت فردی و هم ساحت جمعی  بشر است و از سوی دیگر سبک صحیح زندگی را به ما می­نمایانند که با تاسی به آنها می­توانیم هم خود سعادتمند زندگی نمائیم و هم فرزندانمان را درست تربیت نمائیم و در این مسیر قرار دهیم. در این مختصر به کلیاتی از تربیت دینی (سبک زندگی خانواده اسلامی) اشاره می­شود.
سبک : سبک در لغت به معنای طرز و روش و قاعده و شیوه است. معادل واژه «سبک» در زبان عربی تعبیر «اسلوب» و در زبان انگلیسی style»» است.
سبک زندگی عبارت‌است از: «شیوه زندگی یا سبک زیستن که منعکس‌کننده گرایش‌ها و ارزش‌های فرد یا گروه است و همچنین عادات، نگرش‌ها، سلیقه‌ها، معیارهای اخلاقی، سطح اقتصادی و ... که باهم طرز زندگی کردن فرد یا گروهی را شکل می‌دهند»[1]  این ترکیب برای معرفی نحوه و شرایط زندگی انسان استفاده می‌گردد.
مبانی : در سبک زندگی مبانی عام و خاص داریم مبانی عام  در همه اقسام سبک‌های زندگی مؤثر است. لیکن مبانی خاص (مثل مبانی سبک زندگی خانوادگی ـ سیاسی ـ اقتصادی...) در همان عرصه مؤثر است.
مبانی عام سبک زندگی دینی
الف: مبانی هستی‌شناسی:
1ـ خداوند خالق، مالک، مدبّر و حاکم جهان
ـ خدا در زندگی قانون‌ می‌گذارد و حکم می‌کند. (تفاوت اساسی با سبک زندگی مبتنی بر اومانیسم و سکولاریسم)
2ـ بعد از مرگ هستی انسان پایان نمی‌پذیرد و برزخ و قیامت است.
ـ زندگی انسان محدود به حیات مادی نیست و در دنیا باید به فکر آخرت باشد. (تفاوت اساسی با سبک زندگی مادی و ماتریالیستی)
3ـ هستی محدود به جهان مادی نیست بلکه جهان‌های متعدد (انسان‌ها ـ ملائکه ـ جنیان) وجود دارد.
ـ جهان‌های دیگر در سبک زندگی انسان تأثیر مثبت (مثل تأثیر فرشتگان)  و منفی (مثل تأثیر شیطان) دارند.
4ـ ....
ب: مبانی انسان‌شناختی
1ـ انسان مرکب از جسم و روح الهی است. (نَفَختُ فیه مِن رُوحی) [2]
ـ زندگی انسان محدود به زندگی جسمانی نیست، بلکه سبک زندگی روحی نیز وجود دارد و برنامه‌های خاص می‌طلبد.
2ـ انسان فطرت الهی دارد. « فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا »[3]
ـ فطرت انسان می‌تواند به سبک زندگی انسان جهت‌دهی کند.
3ـ هدف نهایی انسان و کمال نهایی او در قرآن بیان شده است (لقاء الله ـ معرفت ـ رحمت و ...)
ـ سبک زندگی انسان بر اساس قرآن هدف‌گزاری می‌شود.
4ـ ....
 
ج: مبانی معرفت‌شناختی
1ـ راه معرفت منحصر در حسّ و تجربه نیست بلکه معرفت عقلی، وحیانی هم هست.
   ـ برخی آموزه‌های سبک زندگی از راه وحی مشخص می‌شود.
2ـ شناخت سبک زندگی انسان در بهشت و دوزخ می‌تواند در برخی موارد راهبردهایی برای سبک زندگی دنیوی ارائه کند.
مثال: (لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْواً وَ لاَ تَأْثِيماً * إِلَّا قِيلاً سَلاَماً سَلاَماً) [4]
(مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ *قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ) [5]
 
د: مبانی ارزش‌شناختی
1ـ ارزش‌های مهم (ایمان ـ علم ـ تقوا ـ جهاد ـ بصیرت) است
    ـ سبک زندگی انسان در مسیر این ارزش‌ها شکل می‌گیرد.
2ـ ضد ارزشهای مهم (شرک و کفر، گناهان کبیره و...) است.
   ـ سبک زندگی انسان از این ضد ارزشها دور نگه داشته می‌شود.
3ـ مکارم اخلاقی جایگاه والایی‌دارد «بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»
   ـ سبک زندگی انسان بر اساس مکارم اخلاق تنظیم می‌شود.
 
مبانی خاص سبک زندگی دینی: (خانوادگی ـ اخلاقی ـ  اجتماعی ـ سیاسی ـ اقتصادی و...)
از مبانی خاص سبک زندگی دینی فقط به یکی از مهمترین مبانی یعنی سبک زندگی خانوادگی می­پردازیم
خانواده : نزدیک­ترین و مداوم ترین ارتباطات اجتماعی را فراهم می سازد . فرد در خانواده رشد می­کند و پایه­های اصلی شخصیت  و خصوصیات رفتاری او شکل می­گیرد ؛ آموخته­های مستقیم و غیر مستقیم در خانواده بر سلامت روان آنها تاثیر می­گذارد . والدین موظفند در خانواده شرایطی بوجود آورند تا فرزندان در ابعاد جسمی ، روانی ، اجتماعی ، اخلاقی و مذهبی رشد و تکامل یابند.
{جامعه سالم : از خانواده های سالم تشکیل یافته و خانواده از افراد سالم}
معنی لغوی تربیت : تربیت مصدر باب تفعیل از ماده (ربی،یربو) به معنی رشد است تربیت به معنی رشد دادن.
در المنجد واژه تربیت از ربو اخذ شده ربو گاه به معنی غذا دادن و(ربیه الوالد: ای غذاه وجعله یرابو) وگاه به معنی تهذیب و پاک ساختن اخلاق فرد از آلودگی­ها به کار رفته است.
در لغتنامه مرحوم دهخدا تربیت به این معانی ذکر شده است : پروردن و آموختن _ پرورانیدن _ پروردن کودک تا بالغ شود
معنای اصطلاحی تربیت: تربیت عبارت است از رشد دادن یا فراهم کردن زمینه رشد یا شکوفایی استعدادها و رساندن قوای نهفته یک موجود به فعلیت . به عبارت دیگر تربیت عبارت است از رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آنکه استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود. با این تعبیر باید آنچه را که مانع شکوفایی استعدادهای انسان است را رفع کرد و زمینه­های مساعد را فراهم کرد تا استعدادهای انسان به فعلیت رسد و انسان متصف به صفات و کمالات الهی شود.
البته تربیت به انسان اختصاص ندارد و در مورد هر موجودی که قابلیت رشد داشته باشد به کار می­رود و اگر در مورد انسان به کار رود کلیه ابعاد وجودی وی را شامل می­شود.
راغب اصفهانی در مفردات ذیل کلمه ((رب)) تربیت را حرکت تدریجی چیزی به سوی کمال تعریف می­کند و در جایی دیگر می­نویسد رب در اصل به معنی تربیت و پرورش است یعنی ایجاد کردن حالتی پس از حالت دیگر در چیزی تا به حد نهایی و کمال خود
واژه «تزکیه» فراگیرترین واژه ای است که قرآن درمورد تربیت اخلاقی به کار برده است.
ویژگیهای تربیت آن است که هر سه حوزه جسم و عقل و قلب آدمی را در برگیرد. [6]
روی عن أمیرالمومنین علی (علیه‎السلام) قال: «مَنْ تَأَدَّبَ بِآدَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَدَّاهُ إِلَى الْفَلَاحِ الدَّائِمِ»[7]  
هر کس مؤدب به آداب الهي شود ، ادبش او را به رستگاري ابدي مي­رساند. (اگر کسي تربيت الهي را بپذيرد و مؤدب به آداب الهي شود، در بُعد الهي و معنوي رشد می­کند و به رستگاري جاودانه مي­رسد.)
 
تهذیب نفس
(محور تربيت : مقدم داشتن تربیت خود)
 از حکیمی پرسیدند: از چه زمانی تربیت را باید آغاز کرد؟ حکیم گفت: از بیست سال قبل از تولد[8]
أمیرالمومنین حضرت امام علی (علیه السّلام) می فرمایند:
مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَلْيَبْدَأْ بِتَعْلِيمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِيمِ غَيْرِهِ وَ لْيَكُنْ تَأْدِيبُهُ بِسِيرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِيبِهِ بِلِسَانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ [9] .
كسى كه خود را رهبر مردم قرار داد ، بايد پيش از آن كه به تعليم ديگران بپردازد ، خود را اصلاح نماید ، و پيش از آن كه به گفتار تربيت كند ، با كردار تعليم دهد ، زيرا آن كس كه خود را تعليم دهد و ادب كند سزاوارتر به تعظيم است از آن كه ديگرى را تعليم دهد و ادب بياموزد.
کسانی که می‎خواهند در جامعه و در هر محیطی به عنوان پدر، مادر، مربّی، آموزش دهنده و تربیت کننده باشند و می‎خواهند غیر را تربیت کنند، باید دارای شرایطی باشند. اوّلین شرط و اساسی‎ترین شرط نسبت به آنها این است که آن‌ها باید خود ساخته باشند تا بتوانند دیگران را بسازند. ما در روایاتمان تحت عناوین مختلفی این معنا را داریم که انسان ابتدا باید خودش و بعد دیگران را تربیت کند،  حضرت علی(علیه‎السلام) می فرمایند: «أفضل الأدب ما بدأت به نفسك»[10]  با فضیلت‎ترین تربیت‎ها این است که از خودت شروع کنی. حضرت در جمله‎ای دیگر می‎فرماید: «عَجِبْتُ لِمَنْ يَتَصَدَّى لِصَلَاحِ النَّاسِ وَ نَفْسُهُ أَشَدُّ شَيْ‏ءٍ فَسَاداً»[11] در شگفتم از کسی که می‎خواهد زمام تربیت مردم را به دست گیرد و حال این که نفس خودش از نظر فساد و خرابی بدترین چیز است. حضرت فرمود: «النَّفْسُ مَجْبُولَةٌ عَلَى سُوءِ الْأَدَبِ» ،  نفس از نظر درونی، جبلّت و ساختارش بر سوء ادب و بی‎تربیتی استوار است . «وَ الْعَبْدُ مَأْمُورٌ بِمُلَازَمَةِ حُسْنِ الْأَدَبِ» ،  و بنده هم از ناحیه خداوند مأمور است که نفس خود را خوب تربیت کند . «وَ النَّفْسُ تَجْرِي بِطَبْعِهَا فِي مَيْدَانِ الْمُخَالَفَةِ» شهوت، غضب و وهم می‎خواهند به طور گسترده عمل کنند، یعنی هم از فرمان الهی و هم از فرمان عبد سرپیچی کنند، «وَ الْعَبْدُ يَجْهَدُ بِرَدِّهَا عَنْ سُوءِ الْمُطَالَبَةِ»، درحالی که بنده مأمور است، نفسش را از خواسته‎های زشتی که دارد، باز دارد. «فَمَتَى أَطْلَقَ عِنَانَهَا فَهُوَ شَرِيكٌ فِي فَسَادِهَا»، پس هر کس که مهار نفس (شهوت و غضب و وهم) را رها کند، در فساد آنها شریک است. «وَ مَنْ أَعَانَ نَفْسَهُ فِي هَوَى نَفْسِهِ فَقَدْ أَشْرَكَ نَفْسَهُ فِي قَتْلِ نَفْسِهِ»[12]  و هر کس که به نفس، در خواسته‎هایش کمک کند و هر چه که (شهوت ، غضب و وَهمِ) او می‎خواهد، به آنها بدهد، در خودکشی‎اش شرکت کرده است، یعنی خودکشی کرده است.
 «مأموریت انبیا این است که تقیید اطلاق شهوت و غضب کنند و تحدید موارد منافع دنیایی کنند. این طور نیست که هر جا نفس خواست، سر کند و هر جا که نخواست رو برگرداند». لذا علی(علیه السلام) در روایتی می‎فرماید: «ضبط النفس عند الرغب و الرهب من أفضل الأدب»[13] آنجایی که شهوتت راغب است و آنجایی که می‎خواهد از خوبی رو برگرداند، مهارش را در دستت بگیر! این عمل از بهترین تربیت‎ها است.
 علی(علیه‎السلام) در نهج البلاغه مي­فرمايد: «أَيُّهَا النَّاسُ تَوَلَّوْا مِنْ أَنْفُسِكُمْ تَأْدِيبَهَا» ای مردم، تربیت خود را به دست بگیرید! خودتان را تربیت و ادب کنید! «وَ اعْدِلُوا بِهَا عَنْ ضَرَاوَةِ عَادَاتِهَا»[14]  و نفس را از گستاخیِ پذیرفتن خوهای زشت و نکوهیده روی‎گردان سازید.
یعنی اگر مربّي خود ساخته نباشد، تربيت بی‎فایده است. لذا انبيا سراغ تأديب نفوس مي­رفتند  .و صد البته که کاری بسیار سخت و دشوار است مخصوصا در آغاز راه .؛ تأدیب نفس و مهار کردن شهوت، غضب و وهم، در ابتدا برای انسان خیلی فشار دارد و فشارش هم آنقدر زیاد است كه از آن به جهاد اكبر تعبير كرده اند. در روایتی از حضرت سلیمان(علی نبیّنا و آله وعلیه السّلام) نقل شده است: «إن الغالب لهواه أشدّ من الذي يفتح المدينة وحده»[15]  آن کسی که بخواهد با هوای نفس مبارزه کند و بر هوای نفسش غلبه کند، كارش سخت‎تر از كسي است که بخواهد تنهایی یک شهر را فتح کند. یعنی فتح یک شهر به تنهایی آسان‎تر از جنگ و غلبه بر هوای نفس است.
در این رابطه رسول مکرّم اسلام (صلّی‎الله‎علیه‎وآله‎وسلّم) فرمودند: إِنَّ الشَّدِيدَ لَيْسَ مَنْ غَلَبَ النَّاسَ وَ لَكِنَّ الشَّدِيدَ مَنْ غَلَبَ نَفْسَهُ»[16]  انسان قوی کسی نیست که بر مردم چیره شود و سلطه پیدا کند، آن کسی قوي است که بر نفسش چیره شود و بتواند این قوای سه گانه‎ شهوت، غضب و وهم را كه تشکیل دهنده نفس به معنای اخص هستند، مهار کند.
پس به نظر دقیق، تربیت کودک حتی سال­ها قبل از تولد طفل آغاز می­شود، یعنی والدین قبل از فرزند­دار شدن، زمینة رشد و هدایت را در خود ایجاد کنند و برای پدر و مادر شدن خود را آماده نمایند. برای داشتن فرزندی سالم و با اخلاق باید پیش از تولدش برنامه ریزی کرد. امروزه از لحاظ علمی نقش پدر و مادر در انتقال صفات ظاهری و باطنی (خلق و خوی والدین پیش از به دنیا آمدن فرزند) که از آن به عنوان «عامل وراثت» در تربیت کودک نام می­برند، بر کسی پوشیده نیست.
 
تاثير نژادهاى شايسته در تربيت كودك
روزى مامون الرشيد به يكى از خواص و محارم خود گفت : تو از روش من آگاهى . من به بعضى نزديك مى­شوم و آنها را به عنوان يكى از بستگان خود معرفى مى­كنم و به شغل­هاى مهم و حساس مى­گمارم ، اما برخلاف انتظارم , به جاى مهر و صفاى متقابل ، از آنها بى­وفايى مى­بينم . علتش چيست ؟ وى در جواب گفت : مربيان كبوترهاى نامه رسان , ابتدا از ريشه خانوادگى و نژاد كبوتر تحقيق مى­كنند. وقتى مطمئن شدند كه كبوتر مورد نظر ، از نژادى شايسته است ، به تربيتش مى­پردازند و نتيجه مطلوب مى­گيرند. اما تو مردمى را انتخاب مى­كنى كه ريشه خانوادگى ندارند و مدارج كمال را نپيموده اند. آنها را به مقام­هاى مهم مى­رسانى در حالى كه صلاحيت آن را ندارند. پس نبايد از چنين مردمى انتظارى داشته باشى.[17]
 قرآن كريم از زبان نوح (ع ) مى­فرمايد : پروردگارا ، اين مردم كافر وگمراه را از صفحه زمين برانداز ، چرا كه اگر آنها را به حال خود واگذارى ، از طرفى مايه گمراهى ديگران مى­شوند و از طرف ديگر، فرزندانى كه مى­آورند آلوده و پليد خواهند بود. [18]
 
اسلام و ائمه اطهار(علیهم السلام) دوره پیش از تولد را _که درگیرنده دوره­های تهذیب نفس، انتخاب همسر، آداب زناشویی و مراقبت­های ایام بارداری می­شود_ مقدمه و زمینه­ساز و اساس تربیت کودک در بَعدِ تولد می­دانند از این­رو برای این دوران شاهد توصیه های خاصی هستیم که توجه به آنها ضروری است.
انتخاب همسر
از آنجا که فرزندی که در وجود مادر شکل می­گیرد از صفات ظاهری و معنوی پدر و مادرش بهره می­برد و پدران و به خصوص مادران اصل و ریشه کودکان به شمار می­آیند. انتخاب همسرانی مناسب و شایسته از خانواده­هایی اصیل می­تواند گامی اساسی در تربیت فرزندانی صالح و سالم در آینده به حساب آید از این­رو پیامبر(ص) ضمن تشویق جوانان به ازدواج، -[رَکعَهٌ یُصَلّیها مُتَزَوِّجٌ أفضَلُ مِن سَبعِینَ رَکعَهً یُصَلِّیهَا عَزَب «یک رکعت نماز از مرد همسردار برتر است از هفتاد رکعتی که مرد بی همسر بگزارد»][19]   به­آنها توصیه می­کنند که در انتخاب همسر بیشتر دقت کنند تا فرزندانی صالح و شایسته به ثمر برسانند. در حدیثی از رسول­­خدا (صلّی­الله­علیه­وآله­و­سلّم) روایت شده که فرمودند: «بنگر که فرزندت را در کدام رحم قرار می­دهی؛ چرا که [اصل] ریشه تأثیرگذار است»[20] و در حدیثی دیگر از ایشان آمده: «برای نطفه­های خود بهترین رحم­ها را برگزینید؛ چرا که زنان فرزندانی همانند برادران و خواهران خود به دنیا می­آورند.»[21] ایشان جوانان را از ازدواج در خانواده­های پست نهی کردند و فرمودند: «ایاک و خضراء الدمن قیل: یا رسول­الله(ص) و ما خضراء­الدمن؟ قال: المرءة الحسناء فی منبت السوء؛ بر حذر باشید از آن گلی که در مزبله روئیده گفتند: یا رسول­الله گلی که در مزبله روییده چه گلی است؟ فرمود: زن با جمال که در خانواده­ای پست بزرگ شده است.»[22]
یکی از دعاهایی که در زمینه انتخاب همسر از ائمه (علیهم السّلام) وارد شده، دعایی است که از حضرت علی (علیه السّلام) نقل شده است، حضرت فرمودند: “هر یک از شما که خواست ازدواج کند باید ابتدا دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت سورۀ فاتحة الکتاب و سوره یس را بخواند، وقتی که از نماز فارغ شد بعد از حمد و ثنای پروردگار، این گونه بگوید: اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی زَوْجَةً صَالِحَةً وَدُوداً وَلُوداً شَکُوراً قَنُوعاً غَیُوراً إِنْ أَحْسَنْتُ شَکَرَتْ وَ إِنْ أَسَأْتُ غَفَرَتْ وَ إِنْ ذَکَرْتُ اللَّهَ تَعَالَى أَعَانَتْ وَ إِنْ نَسِیتُ ذَکَّرَتْ وَ إِنْ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهَا حَفِظَتْ وَ إِنْ دَخَلْتُ عَلَیْهَا سُرَّتْ وَ إِنْ أَمَرْتُهَا أَطَاعَتْنِی وَ إِنْ أَقْسَمْتُ عَلَیْهَا أَبَرَّتْ قَسَمِی وَ إِنْ غَضِبْتُ عَلَیْهَا أَرْضَتْنِی یَا ذَا­الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ هَبْ لِی ذَلِکَ فَإِنَّمَا أَسْأَلُکَ وَ لَا أَجِدُ إِلَّا مَا قَسَمْتَ لِی؛[23]  پروردگارا، همسری صالحه ، مهربان ، بچه­آور ، شکرگزار و با غیرت به من عطا کن که اگر به او نیکی کردم شکرگزار باشد، و اگر به او بدی کردم مرا ببخشد، و اگر یاد خدا کردم مرا یاری کند، و اگر خدا را فراموش کردم مرا به یاد خدا بیندازد، و اگر از نزد او خارج شدم (اسرار و اموال و آبروی مرا) حفظ کند، و اگر بر او وارد شدم مرا خوشحال سازد، و اگر او را به کاری امر کردم مرا اطاعت کند، و اگر علیه او قسم خوردم (که او کاری را انجام دهد) او (آن کار را انجام داده) و مرا از آن قسم بریء ­الذمّه ­کند، و اگر بر او غضب کردم مرا راضی سازد. ای پروردگار صاحب جلال و اکرام، چنین همسری را به من ببخش! پس به درستی که من او را از تو خواسته­ام و به من نمی­رسد، مگر آن چیزی که تو منت می­گذاری و قسمتم می­کنی”.
حضرت علی(علیه السّلام) در ادامه فرمود: کسی که این (نماز و دعا) را انجام دهد، خداوند آنچه را خواسته است به او عطا می­کند”.
دانش امروز هنوز به طور جامع و کامل به تمام صفات موروثی واقف نشده است، ولی از مضمون احادیث استنباط می­شود که علاوه بر صفات طبیعی و ظاهری، سجایای اخلاقی والدین نیز زمینه­هایی را در فرزندان ایجاد می­کند. مثال: مـحمد حنفيه فرزند على بن ابى طالب (علیه السّلام) است ، البته مادرش فاطمه (سلام الله علیها) نيست ، وى در جنگ جمل ، علمدار لشكر بود ، على (علیه السّلام) به او فرمان حمله داد، محمد حنفيه حمله كرد، ولى دشمن با ضربات نيزه و تير جلو علمدار را گرفت ، در نتيجه محمد از پيشروى بازماند ، على (علیه السّلام) از ضعف فرزندش سخت آزرده خاطر شد ، نزديك او آمد و با قبضه شمشير به دوشش كوبيد و فرمود: اين ضعف و ترس را از مادرت به ارث برده­اى. یا از ایشان روایت شده که فرمود: نیازهای خود را از مردم شریفی که ریشه­های خانوادگی اصیلی دارند بخواهید زیرا حوایج نزد آنها بهتر و پاکیزه­تر روا می شود. یا به مالک اشتر توصیه می­کند: افراد با تجربه و عفیفی که از خانواده­های شریف بوده و به حریم اسلام زودتر قدم گذاشته­اند، به کارمندی اداری انتخاب کن زیرا آنان اخلاقی کریم­تر و روشی پسندیده دارند و بی­طمع و عاقبت اندیشند..
با انتخاب همسر نخستين زمينه‌هاي شكل گيري كانون تربيت رقم مي‌خورد.
پیامبر اکرم(صلّی­الله­علیه­وآله­و­سلّم) می­فرماید:
«أنكحوا الاكفاء و أنكحوا منهم و اختار و النطفكم فانّ الخال أحد الضجيعين »؛[24]  به هم­شأن خود زن بدهيد و از هم­شأن خود زن بگيريد و براي نطفه‌هاي خود [جايگاهي مناسب] انتخاب كنيد. كه [ويژگيهاي] دايي در [شكل­گيري شخصيت] فرزند اثرگذار است.
پيامبر اكرم (ص) در مورد انتخاب زن مي‌فرمايد:
«وانظر في اي نصاب تضع ولدك فانّ العرق دسّاس»؛[25]  بنگر كه فرزندت را در چه نسل و نژادي قرار مي‌دهي، زيرا رگ و ريشه خانوادگي در فرزند اثر مي‌گذارد.
در روايتي ديگر مي‌فرمايد:
«تزوّجوا في الحجز الصالح فانّ العرق دسّاس»؛[26]  با خانواده شايسته ازدواج كنيد كه رگ و ريشه در فرزند اثر مي‌گذارد.
اما دربارة ازدواج دختر و پذيرش خواستگار مي‌فرمايد: «كتبت الي ابي جعفر (علیه السّلام) في التزويج فأتاني كتابه بخطّه قال رسول الله (صلّی­الله­علیه­وآله­و­سلّم) إذا جائكم من ترضون خلقه و دينه فزوّجوه الّاتفعلوا تكن فتنة في الارض و فساد كبير»[27]
ابراهيم بن محمّد همدانى گويد: به امام ابو­جعفر عليه السّلام نامه نوشتم و در مورد شوهر­دادن (دختر) پرسيدم .نامۀ آن حضرت كه با دست خط‍‌ شريف خودش به دست من رسيد كه در آن مرقوم فرموده بود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هرگاه كسى كه از اخلاق و دين‌دارى‌اش راضى هستيد نزدتان آمد، به او (دختر) دهيد؛ اگر اين‌كار را نكنيد، فتنه و فسادى بزرگ در زمين پديد مى‌آيد.»
در روايتي ديگر امانت را نيز جزء بايستگيهاي شوهر بيان مي‌فرمايد: كتبت الي ابي جعفر (ع) أسأله عن النكاح فكتب اليّ من خطب اليكم فرضيتم دينه و أمانته فزوّجوه إلّا تفعلوا تكن فتنة في الارض و فساد كبير[28]
تأثير اين سه صفت (دین­داری ، اخلاق مداری و امانت­داری) در فرزند بيشتر جنبة محيطي دارد نه وراثتي.
شخصي از امام حسن (ع) دربارة ازدواج دخترش پرسيد. امام فرمود: «زوّجها من رجل تقي فانّه إن أحبّها أكرمها و إن أبغضها لم يظلمها»؛[29] او را به ازدواج مردي متقي درآور؛ زيرا اگر او را دوست بدارد او را احترام خواهدكرد و اگر او را دوست ندارد به او ستم نخواهد كرد.
شرايطي كه روايات براي مرد بيان كرده­اند غالبا براي تحصيل آسايش همسر است اما شرايطي كه براي زن بيان كرده­اند، بيشتر يا همه مربوط به تأثير آن شرايط در فرزند است.
*تذکر* باید دقت نمود ضمن اینکه تاکید اسلام بر هم­کُف بودن زن و مرد می­باشد و آنها باید از لحاظ اعتقادی و فرهنگی باهم هم­سان و همانند باشند و در اصول و مبانی اعتقادی و آداب و فرهنگ اجتماعی و اخلاقی هم­فکر و هم عقیده باشند ولی باید بدانیم که از لحاظ روحی ، عاطفی و جسمی تفاوتهایی نیز باهم دارند ، زن و مرد هر کدام داری نیازهای برحقی هستند که باید همسرشان این نیازها را بر آورده سازد و یکی از دلایل ازدواج همین برآورده ساختن این نیازهای جسمی و روحی و عاطفی برحق می­باشد . اسلام تنها آیینی است که در آن به نیازهای انسان به طور کامل پرداخته شده است و به برآورده ساختن نیازهای برحق همسر تاکید شده است. اسلام زن و مرد را مکمل یکدیگر و پوشش دهنده نقاط ضعف و قوت هم می­داند. لذا آفریدگار مهربان، مرد و زن را مأمور زیبا جلوه­گر نمودن هم و برآورده ساختن نیازهای برحق یکدیگر قرار داده است.{هُنَّ لِباسٌ لَکُم وَ لَکُم لِباسٌ لَهُنّ }[30]
مرد، مانند باغبانی مهربان است و همسر، گل زیبای اوست و اگر در برآورده نمودن نیازهای گل، کوتاهی شود، وی پژمرده خواهد شد. پژمردگی گل، باعث اندوه باغبان می‌گردد و او را نیز پژمرده می‌کند.
در سایه آرامش روحی و روانی است که استعدادهای ما و فرزندانمان شکوفا می‌شود و اگر بر اثر غفلت و خودخواهی، آن را از خود و فرزندانمان دریغ کنیم، به جایگاه‌هایی که شایستگی آن را داریم، دست نخواهیم یافت.
اولین یاریگر انسان، پدر و مادر می‌باشند که از سر عشق، تمام خواسته‌ها و نیازهای جسمی و روحی فرزندشان را برآورده می‌سازند، تا لبخند، مهمان همیشگی صورت فرزند دلبندشان بماند .  پدر ومادر دخالت در سعادت و شقاوت فرزند خود دارند.از قرآن وروايات واهل بيت(ع) وتاريخ وتجربه مي توان اين را فهميد. پدر و مادر بي تفاوت در تربيت در بدبختي اولاد تأثير عجيبي دارند.از پيغمبر اكرم(ص)روايت شده: «السعيد سعيد في بطن امه والشقيّ من شقي في بطن امه». خوشبخت، در شکم مادرش خوشبخت است و بدبخت، در شکم مادرش بدبخت است ؛ معناي روايت اين است كه دل مادر زمينه­ساز براي سعادت و يا شقاوت بچه است. «مرحوم فيض(ره) در تفسير صافي ذيل آيه­ي شريفه: (هوالذي يصوركم في الارحام كيف يشاء)روايتي را نقل مي­كند كه براي همه مخصوصاً پدر و مادرها تكان دهنده است.مي­فرمايد: «وقتي دو ملك مصور آمدند كه بچه را تصوير وصورت بندي كنند خطاب مي­شود به آن دو ملك كه نگاه كنيد به پيشاني مادر و سرنوشت اين بچه را از آنجا برداشت كنيد و آنچه در پيشاني مادر است همان را قضا و قدر و سرنوشت اين بچه قرار دهيد بعد خطاب مي شود بداء هم براي من قرار بدهيد. قضا و قدر تعليقي است، در پيشاني مادر براي بچه، و آن دو ملك همين كار را مي­كنند مقدرات اين بچه را سعادت و شقاوت اين بچه را سرنوشت اين بچه را از پيشاني مادر مي­گيرند و در پيشاني بچه مي­نويسند و براي پروردگار عالم بداء قرار مي­دهند». يعني اگر مادرش با فضيلت باشد او هم با فضيلت است و اگر صاحب فضيلت نباشد او هم صاحب فضيلت نيست.»[31]
- مادر و فرزندى پاك
خليفه دوم , گاهى شب­ها از منزل بيرون مى­رفت . شبى صداى زنى را شنيد كه از دخترش مى­خواست شير گوسفندان را براى فروش بيشتر، با آب مخلوط كند, اما دختر از اين كار امتناع می­كرد. وقتى كه مادر از روى تمسخر گفت : خليفه ما را نمى­بيند. دختر گفت : خداى خليفه كه ما را مى­بيند. خليفه به پسرش عاصم گفت : تحقيق كن تا او را برايت خواستگارى كنيم . بعد از تحقيق , متوجه پاك بودن دختر شدند. ازدواج كه صورت گرفت , خداوند دخترى به آنها داد كه ام عاصم نام نهاده شد, اين دختر با عبدالعزيز بن مروان ازدواج كرد. خداوند پسرى به نام عمربن عبدالعزيز به آنها عطا كرد. عمربن عبدالعزيز وقتى به خلافت رسيد, سبّ اميرالمؤمنين را ممنوع كرد, فدك را به فرزندان حضرت زهرا برگرداند و وقتى كه به اين كار او اعتراض مى­كردند مى­گفت : حق با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) است .[32]
 
تغذیه والدین
تربیت کودک فرایندی طولانی و به هم پیوسته دارد. امر تربیت و آغاز وظیفه مادری و پدری پیش از نزدیکی و انعقاد نطفه شروع می­شود ، زیرا نوع غذاهایی که والدین می­خورند ، هم در نطفه (منی و اسپرماتوزئید مرد و اوول زن) تأثیردارد و هم در روح و روان آنان. در نتیجه روحیات والدین و ویژگی های نطفه­شان از طریق ژن به فرزند منتقل می­شود. چنان که حالات زن و شوهر هنگام نزدیکی از جهت اخلاقی، روحی و روانی، شادی و غم،سلامت و بیماری، اضطراب و آرامش روحی و مانند آن در سرنوشت فرزند آینده­اش تأثیر دارد.
حتی رعایت یا عدم رعایت آداب نزدیکی کردن ، زمان ، مکان ، کیفیت انجام عمل نیز در سلامت جسم و روان فرزند مؤثر است. تربیت کودک پس از تولد شروع نمی­شود، بلکه خیلی پیش­تر از نزدیکی و بسته شدن نطفه آغاز می­گردد. انسان چون موجودی دو بعدی و شامل جسم و روح است . این دو تأثیر متقابل بر یکدیگر دارند. از این­رو نگاه پدر ومادر باید به هر دو بعد معطوف شود .
اسلام تمام ابعاد و تمایلات روحی و جسمی انسان و نیز عوامل مادی و معنوی موثر بر وجود او را مورد توجه قرار داده است و متناسب با آن مقررات ویژه ای را وضع نموده است. یکی از مهمترین عواملی که در تشکیل شخصیت فرد نقش دارد توجه به نخستین مرحله رشد است یعنی زمانی که نطفه در حال شکل گرفتن است، و اسلام دستورات خاصی را در این زمیه بیان نموده است. اولین مسئله مورد توجه رعایت تقوا و ترک محرمات توسط پدر و مادر و پرهیز از غذای حرام در زمان به وجود آمدن نطفه و شکل­گیری سلول­ها، و در زمان قرار گرفتن  این سلول در رحم و مراقبت­های غذایی آن دوران می­باشد. هر فرد از ترکیب دو سلول نر و ماده به وجود می آید و رشد می کند و هر سلول زنده جزء زنده بدن هر فرد است که می تواند جدا شود و مستقل زندگی کند ، این سلول تحت رفتار و اعمال فرد به وجود می آید و اگر نطفه ای از ترکیب سلولی ایجاد شود که از مواد اولیه حرام (تغذیه حرام) به وجود آمده باشد اثرات زیان­بار و تاثیرات غیر قابل انکاری در آینده بر رشد و رفتار و شخصیت فرد خواهد گذاشت. خوب است که در این زمینه، روایات و آیات قرآن را سر خط برنامه خود قرار دهیم و با بکارگیری آنها زندگی سالم و سعادتمندی را برای  فرزندان نسل آینده رقم بزنیم.
از امام صادق علیه السلام نقل شده است که:
((مَا کان مِنْ مَالِ الْحَرَامِ فَهُوَ مَنْ شرک الشیطان)) : آن نطفه­ای که از مال حرام به وجود آید شیطان در آن شریک است [33]
یا در روایتی دیگر می فرمایید :
((کسب الْحَرَامِ یبیّن فی الذّرّیّة)) : اثر مالی که از راه حرام بدست آمده در نسل آشکار می­شود.[34]  
امام حسين(ع) در تحليل علل واقعه عاشورا خطاب به مردمي كه در روز عاشورا به جنگ او آمده بودند و حاضر به سكوت و گوش دادن به سخنانش نبودند،‌ مي‌فرمايد: «واي بر شما! چرا ساكت نمي‌شويد و سخن مرا گوش نمي‌كنيد؛ در حالي كه من شما را به راه هدايت دعوت مي‌كنم؟ كسي كه از من اطاعت كند، هدايت مي‌شود و كسي كه نافرماني نمايد، هلاك و كافر خواهد شد. شما مرا اطاعت نمي‌كنيد، گوش به سخن من نمي‌دهيد.»
بعد حضرت در علت اين مسئله مي‌فرمايد: «فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُكُمْ مِنَ الْحَرَامِ وَطُبِعَ عَلَي قُلُوبِكُمْ؛ به تحقیق که شكمهاي شما از حرام پر شده و به قلبهاي شما مُهر [قساوت] زده شده است.»[35]  
بخاطر همین مسائل رسول مكرّم اسلام می فرمایند‏: «اِنَّ اَخْوَفَ مَا اَخَافُ عَلَي اُمَّتِي مِنْ بَعْدِي هَذِهِ الْمَكَاسِبُ الْحَرَامُ...؛ بيمناك‌ترين چيزي كه بر امت خود از آن مي‌ترسم، اين درآمدهاي حرام است.»[36]
آداب روابط زناشویی
لازم است پدر و مادر به واجبات ومستحبات و محرمات ومكروهات زناشويي در هنگام انعقاد نطفه توجه داشته باشند: از نظر روايات ما بايستي در آن وقت توجه به خداوند داشته باشيم براي همين دستور داده شده نماز خوانده شود و بعد از نماز دعا كنيم براي همين «مستحب است قبل از نزديكي كردن دو ركعت نماز بخواند و پس از آن دعا كند به اين صورت كه پس از ستايش خداوند متعال و صلوات بر پيامبر و خاندان او بگويد«خدايا الفت و دوستي و محبت و رضايت اين زن را روزي من كن و مرا به واسطه او خشنود گردان، و ميان ما به بهترين شكل و مأنوس­ترين الفتي جمع گردان، زيرا تو حلال را دوست مي­داري و حرام را ناپسند مي­شماري» و يا دعاي ديگري بخواند و زن نيز همين كار را انجام دهد، بنابراين پس از كسب طهارت دو ركعت نماز بخواند و به مضمون دعاهايي كه مرد خوانده است او نيز دعا كند. و مستحب است مرد دست خود را بر ناصبه [قسمت جلوي سر كه ميان دو سفيدي قرار گرفته كه در دو طرف پيشاني است] زن بگذارد و هنگامي كه زن بر مرد وارد مي­شود اين دعا را بخواند خدايا طبق دستور قرآن تو با اين زن ازدواج كردم و در امانت تو او را گرفتم و با كلمات تو او را بر خود حلال ساختم. پس اگر براي من در رحم او فرزندي مقدر كردي او را مسلماني سالم و صالح قرار بده و شيطان را در نطفه او با من شريك مگردان.»[37] كه پروردگار عالم نسل ما را مبارك كند؛ و دستور داده شده «در آن وقت متذكر خدا باشيم هم از نظر دل و هم از نظر زبان و حتماً بايد «بسم الله الرحمن الرحيم»گفته شود و حتي در روايات مي­خوانيم اگر«بسم الله الرحمن الرحيم» گفته نشود شيطان شريك مي­شود و اگر توجه به خدا نداشته باشد بلكه مرد با فكر زن نا محرم با زنش هم­بستر شود و زن با فكر مرد نامحرم با شوهر هم­بستر شود اين فكر شيطاني روي بچه اثر مي­گذارد.
نتیجه فکر گناه
فردی به أمیرالمومنین علی (علیه السّلام) عرض کرد یا أمیرالمومنین من هر زمان که از شما دورم عداوت و دشمنی شما در دلم می­افتد و نسبت به شما کینه و دشمنی بسیار زیادی در من ایجاد می­گردد تا جایی که گاهی حتی به قتل شما نیز اندیشیده­ام ولی هرگاه به حضورتان می­رسم تمام آن افکار از بین می­روند و محبت و خوبیهایتان مرا فرا می­گیرد می­خواهم بدانم علت آن افکار شیطانی چیست؟
حضرت علی (علیه السّلام) لحضه ای سرشان را پائین انداختند سپس فرمودند: علت آن به لحظه انعقاد نطفه تو برمی گردد
مرد با تعجب پرسید: آیا اشکالی در حلال زاده بودن من هست؟
حضرت فرمودند : نه ، و لیکن هنگامی که مادرت با پدرت همبستر بود در فکر مرد دیگری بوده و با فکر او با پدرت مجامعت می­نمود.
فرزندی سفید پوست از والدینی سیاه پوست
 حضرت امام صادق عليه­السّلام مى­فرمايند: روزى مردى سياه پوست در حالى كه دست زن سياه پوستش را گرفته بود، او را به حضور خليفه ثانى آورده، و خطاب به خليفه گفت: من و اين همسرم هر دو سياه پوست هستيم، در حالى كه بچه­اى از وى به دنيا آمده سفيد پوست است!! تكليف ما چيست؟
عمر نظرى به اطرافيان افكنده، و از آنان كمك خواست كه چه كار كند؟ ياران عمر همگى فتوى دادند كه: پدر و مادر هر دو سياه پوست هستند، و فرزندشان سفيد پوست!! بنابراين زن را سنگسار كنيد!  خليفه چاره­اى نداشت جز اینكه در اين معضله نيز از اميرالمؤمنين عليه­السّلام كمك بگيرد، و لذا به دامن وى متوسل شد، در حالى كه نظر خليفه نيز اعدام و سنگسار كردن زن بود! على عليه­السّلام از زن و مرد پرسيدند: قضيه شما چگونه است؟ آنان موضوع را توضيح دادند.
 على عليه­السّلام خطاب به مرد فرمود: آيا نسبت به همسرت سوء­ظن دارى؟
مرد: نه اصلا سوء ظنى ندارم.
على عليه­السّلام آيا در حال حيض با همسرت نزديكى كرده­اى؟
مرد: در برخى شب­ها زن به من مى­گفت كه حائض است، ولى من خيال مى­كردم او به جهت سردى هوا و زحمت غسل كردن بهانه مى­آورد، و لذا با وى مقاربت نمودم.
على عليه­السّلام خطاب به زن نيز فرمود: آيا شوهرت با تو در حال حيض نزديكى كرده است؟
 زن: از شوهرم بپرسيد، من از او جلوگيرى مى­كردم، ولى قبول نمی­كرد...
على عليه­السّلام: مسأله­ای نيست، اين فرزند، فرزند خود شما است، شما در حال حيض نزديكى كرده، و در آن حال خون حيض بر نطفه غلبه كرده، و در نتيجه جنين سفيد گرديده است، شما نگران نباشيد، اين بچه در دوران بلوغ به­تدريج رنگش تغيير مى­كند، و مثل خود شما سياه پوست مى­گردد!
 قضيه در همين جا فيصله يافت، و مردم حاضر، منتظر بلوغ آن جوان بودند، و ناگاه جوان در آن دوران به همان صورتى كه مولاى متقيان پيشگويى كرده بودند به سياه پوستى تغيير رنگ داد! و بر عالم انسانيت ثابت كرد كه على هر چه مى­گويد صحيح مى­گويد، و قضاوت و داورى او مطابق واقع است.[38]
 
احادیثی از پیامبر اکرم (صلّی­الله­علیه­وآله­وسلّم) و امامان (علیهم­السّلام) پیرامون روابط زناشویی و تولد فرزند

پیامبر اکرم(صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): چون عروسی به خانه آوردید، با محبت و تواضع کفش هایش را در آورده ،پاهایش را بشویید آنگاه او را به حجله دعوت کنید .این چنین است که مهر،برکت و رحمت بر خانه و عروستان سایه می­افکند.[39]

امام صادق(علیه­السّلام): وقتی عروس به حجله آمد به کعبه رو کنید، گیسوان او را نوازش کرده زلف تاب دارش را به چنگ گیرید و آرام بگویید ((خدایا !این امانت توست که به من سپردی .با گفته ی تو او را به خود حلال کرده ام ، فرزندم را مبارک ، پارسا و از پیروان پیامبرت قرار ده و شیطان را از او دور فرما)) آن گاه وضو سازید ،تن و روان خویش طراوت بخشید ،رو به خدای مهربان کنید و دو رکعت نماز به جای آورید .به عروس خود نیز بگویید همین کار را بکند .[40]

 امام صادق(علیه­السّلام): پیش از این که با عروس خویش به بستر زفاف روید،هدیه ای به وی بدهید ،با این کار عشق و آرامش را به او هدیه کرده اید.[41]
 
امام صادق(علیه­السّلام): خانمها شرم و آرزم صفت پسندیده و نیکوی شماست ،اما حیا از شوهر ،ناپسند و بیجا. بهترین شما کسی است که چون با شوهر خلوت کند ،لباس حیا از خود بیفکند و چون لباس بپوشد ،جامه­ی شرم و حیا را نیز بپوشد و زیبایی­ها و دل­ربایی های خود را به دیگران عرضه مدارد.[42]

پیامبر اکرم(صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): خانم­ها از آرایش برای شوهرانتان دریغ مکنید ،بهترین ملایم­ترین و دل نوازترین عطر را به کار برید زیباترین و دلرباترین لباس را به اندام خویش بپوشانید خود را حداقل با یک گردنبند زینت بخشید و صبح و شام خود را به شوهر عرضه دارید ، در یک کلام چشم و دل شریک زندگیتان را هنرمندانه بربایید.[43]

امام رضا(علیه­السّلام): آقایان، مطابق میل خانمتان لباس بپوشید ،در خانه نیز آراسته و دل­ربا باشید ، هوش و حواس همسرتان را ماهرانه به خود جلب کنید، با این کار غدد جنسی او را نسبت به خود فعال می­کنید و عفت او را نسبت به دیگران فزونی می­بخشید.[44]

پیامبر اکرم(صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): وقتی به سوی همسرتان می­روید ،در آغوش فرشتگانید. چون به آمیزش می­پردازید گناهانتان چون برگ درختان فرو می­ریزد و چون غسل می­کنید خود را می­شویید ، از گناهان بیرون می­روید.[45]
 
پیامبر اکرم(صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): عشق به همسر گرما بخش و انرژی­زاست، با اعلام این عشق به او قلب وی را تسخیر کنید ((دوستت دارم)) جمله­ای که هیچ گاه از قلب زن بیرون رفتنی نیست، همسر خود را از این کلام آتشین محروم نسازید.[46]

امام محمد باقر (علیه­السّلام): چون به قصد بارور کردن رحم همسرت ، نزد او آرمیدی، با نیتی پاک و زبانی گویا با خدای مهربان چنین بگو (( خدایا مرا فرزندی عنایت فرما و او را پاکیزه و سالم قرار ده که در خلقت او زیاد و کم نباشد و او را عاقبت به خیر گردان))[47]
امام علی(علیه­السّلام): هنگام آمیزش چون پرندگان شتاب نکنید صبر پیشه­ی خود سازید زنها نیازمند وقت بیشتری هستند مدتی نه چندان طولانی به عشق­بازی بپردازید همسرتان را کاملا" آماده سازید. آمادگی دو­سویه آمیزش را فرح­بخش و کامل می کند.[48]

امام علی (علیه­السّلام): چون به آمیزش پرداختی سخن کوتاه کن ، مبادا فرزندی لال نصیب تو گردد.[49]

پیامبر اکرم(صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): در حال جنابت ،به قصد بچه­دار شدن ، با همسرت هم­آغوش مگرد ، بهتر است غسل کنی ، اندکی آرام گیری ، پاک و طاهر شوی و سپس هم­بستر شوی . اگر چنین نکردی و فرزندی مجنون و کم عقل نصیبت شد کس دیگری جز خود را نکوهش مکن.[50]

پیامبر اکرم(صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): اندیشه آدمی به هر جا روان است . در اندیشه ی دیگری بودن نا­میمون است .در این هنگام با شهوت زن دیگر نباید با زن خود هم­بستر شوی.[51]

امام علی (علیه­السّلام): شیطان خودش خواسته که در فرزندان آدم شریک شود و این مایه ی بسی نگرانی است ، نگران مباشید ! هنگام آمیزش با ذکر ((بسم الله الرحمن الرحیم)) خدا را یاد کند و از شر شیطان به خالق نیکی ها پناه ببرید اگر چنین نکنید ممکن است فرزندتان محبت اهل بیت (علیهم­السّلام) را در دل نداشته باشد.[52]

پیامبر اکرم(صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): وقتی به قصد آمیزش کنار یکدیگر آرمیدید ، دو دستمال تمیز و پاک در کنار خود قرار دهید ، هر کدام از دستمال جداگانه استفاده کنید.[53]

امام رضا (علیه­السّلام): پس از آمیزش یکباره بلند نشوید و ننشینید ، بلکه ابتدا به طرف راست بچرخید و اندکی بعد برای ادرار و لو اندک برخیزید، پس از آن برای رسیدن به تعادل وآرامش غسل کنید، با رعایت این آداب از سنگ مثانه در امان خواهید ماند.[54]
امام حسن (علیه­السّلام): مکانی خلوت در زمانی بی سرو صدا ، با دلی آرام شرایط مناسبی برای هم­بستری است . اگر آمیزش و انعقاد نطفه با دلی آرام و خالی از اضطراب صورت پذیرد ،خون به صورت طبیعی در رگها جریان می­یابد، انتقال ژن­ها طبیعی­تر انجام می گیرد و در نتیجه فرزند، به پدر و مادرش بیش­تر شبیه خواهد شد.[55]

امام صادق(علیه­السّلام): پرندگان هر کدام صفاتی دارند : شایسته و ناشایست ،در آمیزش نیز آدابی دارند ،"کلاغ" علی­رغم پرو بال سیاه و صدای ناهنجارش، در آمیزش مخفی کار است ،آمیزش مخفی کارانه را از کلاغ بیاموزید.[56]

پیامبر اکرم(صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): وقتی کودکی دراتاق است و شما را می­پاید و حتی بی اختیار نفس و صدای شما را می­شنود، از خیر این لحظات دل نشین درگذرید، مبادا آن کودک در بزرگی به رابطه نامشروع تن در دهد که رستگار نمی­گردد.[57]

پیامبر­اکرم (صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): اگر فرزند کم عقل و دیوانه و جذامی نمی­خواهید در اول ،وسط و آخر ماه (قمری) با همسر خود در نیامیزید چه بسا ممکن است آن چه نمی­خواهید صورت پذیرد . و در شب عید فطر ،عید قربان و نیمه شعبان نیز آمیزش به قصد فرزند دار شدن دوری گزینید چرا که ممکن است فرزند شما شرور ،معلول ،بد یمن و زشت رو گردد.[58]

امام رضا(علیه­السّلام): هم­آغوشی را برای آخر شب بگذارید زیرا برای بدن مناسب ، برای فرزند­دار شدن امیدوارتر و فرزند عاقل­تر خواهد شد.[59]

پیامبر اکرم (صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): چون همسرت باردار شد ،از آمیزش بپرهیز،تنها در ماه های اول (با مشورت پزشک ) می­توانی با وضو به نزدیکی اقدام کنی،جنینی که در رحم همسرت است بسیار مقدس و قابل احترام است.[60]
پیامبراکرم (صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم): آنچه در خانه می­گذرد امانت است، روا نیست زن ها آن چه میان آن ها و شوهرانشان در خلوت می­گذرد به زنان دیگر بازگو کنند.[61]
 
دوران بارداری
 مرحِله­ی دوّم، تربیتِ فرزند پیش از تولّد در دوران بارداری است. بنابراین پس از آن که زن از راه مشروع و با رعایت آداب اسلامی باردار شد رسالتش برای حفظ و پرورش جنین (این امانت الهی و انسان آینده) فوق العاده سنگین و حسّاس خواهد شد، در دوران بارداری که جسم جنین رشد می­کند، شخصیّت او نیز شکل می­گیرد. لذا تمام حرکات، سکنات، خوردن و خوابیدن  و حالات مادّی و معنوی مادر بر جنین اثر جدّی دارد. بنابراین والدین و حتّی بستگان باید مراقب باشند.
پیامبر اکرم (صلّی­الله­علیه­و­آله­و­سلّم) می­فرمایند :«أدّبوا أولادکم فی بطون اُمّهاتهم. قیل: و کیف ذلک یا رسول الله؟ فقال: باطعامهم الحلال»[62]   فرزندانتان را در شکم مادرانشان تربیت کنید.  سوال شد: این چگونه است ای رسول خدا ؟  فرمودند: با خوراندن غذای حلال به مادرش.
 
یک مادر باید بداند که موجود زنده­ای را حمل می­کند که در رشد و نموّ او موثر است و با تمام وجود وابسته به اوست.
جنین از مادر تغذیه می­کند و از اکسیژن و غذایی که برای او فراهم می­کند و درنتیجه امنیتی که ایجاد می کند، بهره می­گیرد. جنین از طریق جفت با مادر در ارتباط است بنابراین نوع غذایی که می­خورد بر آن اثر می­گذارد. غذایی که جنین از طریق بند ناف از مادر می­گیرد علاوه بر اینکه بر سلامت او موثر است در اخلاق خوب و بد او هم موثر است و با مقدار هوش و حافظه او ارتباط مستقیم دارد. زیرا تمام بدن جنین از جمله اعصاب و مغز او تحت تاثیر غذای مادر است.
با توجه به اهمیت تغذیه در این دوره پیامبر اکرم(ص) سفارشاتی را به مادران جوان نموده­اند: از خوردن غذاهایی مثل کندر ، به ، خرما ، ماست شیرین و عسل کوتاهی نکنند . هر روز جمعه ناشتا انار شیرین میل کنند . در صورتی که ضرر نداشته باشد هفته­ای یک بار سرکه بخورند. و... و اینها را در شکل­گیری برخی خلقیات و روحیات و برآمدن برخی صفات شایسته در کودک مؤثر دانسته و به آن توصیه می­فرمودند.
 اسلام تاکید زیادی بر نوع غذایی که در دوره بارداری مصرف می­شود کرده است، و توصیه شده است که مادران برنامه غذایی حساب شده­ای داشته باشند. مثلا
۱ - ماه اول ، هر روز ناشتا به مقدار دو عدد خرما بخورد و به آن سوره قدر بخواند.
۲ - ماه دوم ، هر روز ناشتا کمى عناب بخورد و به آن سوره توحید بخواند.
۳ - ماه سوم ، هر روز یک عدد سیب بخورد و به آن سوره آیه الکرسى بخواند.
۴ - ماه چهارم ، هر روز انجیر بخورد و به آن سوره تین بخواند.
۵ - ماه پنجم ، هر روز یک عدد تخم مرغ بخورد و به آن سوره حمد بخواند.
۶ - ماه ششم ، هر روز انار بخورد و به آن سوره إنا فتحنا بخواند.
۷ - ماه هفتم ، هر روز به بخورد و به آن سوره یس بخواند.
۸ - ماه هشتم ، هر روز مقدارى نبات و زعفران را بکوبد و به آن سوره نصر بخواند.
۹ - ماه نهم ، هر روز شیر و خرما بخورد و به آن سوره دهر بخواند.
در این ماه(ماه نهم) بهتر است غذای او کباب باشد . ادویه نخورد . خرما میل کند . برای سلامتی امام زمان (علیه­السّلام) گوسفندی را ذبح کرده از آن بخورد . در نماز ظهر یا عصر سوره والعصر و الذاریات بخواند . در روزهای پنجشنبه سوره حج و در روزهای جمعه سوره فاطر را تلاوت کند . هر روز مقداری راه برود . به عکس و آینه کمتر نگاه کند . {هر روز بر مقداری شیر و خرما سوره دهر بخواند و آن را ناشتا بخورد.
زمانى که نوزاد تکان خورد، سوره توحید بخواند و صلوات بفرستد. هر روز چهار مرتبه سوره توحید بخواند و در طول این دوران یک بار قرآن را ختم کند و در ماه آخر براى راحتى زایمان ، سوره مریم را بخواند. ضمنا در طول این دوران بهتر است چهل روز سوره یوسف و چهل روز سوره انعام را بخواند.
 
کوچکترین بی احتیاطی در دوران بارداری عواقب سختی دارد
ملامحمدتقی مجلسی از علمای بزرگ اسلام است. وی در تربیت فرزندش اهتمام فراوان داشت و نسبت به حرام و حلال، دقت فراوان نشان می‌داد تا مبادا گوشت و پوست فرزندش با مال حرام رشد کند.
محمدباقر، فرزند ملامحمدتقی، کمی بازیگوش بود. شبی پدر برای نماز و عبادت به مسجد جامع اصفهان رفت.
آن کودک نیز همراه پدر بود. محمدباقر در حیاط مسجد ماند و به بازی‌گوشی پرداخت.
وی مشک پر از آبی را که در گوشه حیاط مسجد قرار داشت با سوزن سوراخ کرد و آب آن را به زمین ریخت.
با تمام شدن نماز، وقتی پدر از مسجد بیرون آمد، با دیدن این صحنه، ناراحت شد.  دست فرزند را گرفت و به سوی منزل رهسپار شد. وقتی به منزل رسید، رو به همسرش کرد و گفت: می‌دانید که من در تربیت فرزندم دقت بسیار داشته‌ام.
امروز عملی از او دیدم که مرا به فکر وا­داشت. با این که در مورد غذایش دقت کرده‌ام که از راه حلال به دست بیاید ، نمی‌دانم به چه دلیل دست به این عمل زشت زده است.
حال تو فکر کن ببین کاری کرده ای که فرزندمان چنین کاری را مرتکب شده است؟
زن کمی فکر کرد و عاقبت گفت: راستش هنگامی که محمدباقر را در رحم داشتم، یک بار وقتی به خانه همسایه رفتم، درخت اناری که درخانه‌شان بود، توجه مرا جلب کرد. سوزنی را در یکی از انارها فرو بردم و مقداری از آب آن را چشیدم.
ملامحمد تقی مجلسی با شنیدن سخن همسرش آهی کشید و به راز مطلب پی برد. وبا حلالیت طلبیدن از همسایه و مراقبت بیشتر به علاج مشکل و تربیت دقیق­تر فرزند پرداخت با این مراقبتها بود که این فرزند (علامه محمدباقرمجلسی ، صاحب بحارالانوار) به مدارج عالی علمی و فقهی دست یافت.[63]
مادر استاد شهید مطهرى که از زنان فهمیده و با سواد و سخنور روزگار ماست , در مورد شهید مطهرى که فرزند چهارم ایشان بود,فرمود: در زمانى که استاد مطهرى را هفت ماهه حامله بودم , در خواب دیدم که در مسجد فریمان , تمام زنان روستا نشسته­اند و من نیز آن جا هستم یک دفعه دیدم که خانمى محترم و بزرگوار که مقنعه داشت وارد شد, در حالى که دو خانم دیگر همراه ایشان بودند. هر یک گلاب پاشى را در دست داشتند. آن خانم به دو زن همراه خود گفت :گلاب بریزید و آنها روى سر تمام خانم ها گلاب پاشیدند. وقتى به من رسیدند, سه دفعه روى سرم گلاب ریختند. ترس مرا گرفت که نکند در امور دینى و مذهبى ام کوتاهى کرده باشم . ناگزیر از آن خانم پرسیدم: چرا روى من سه دفعه گلاب پاشیدند؟ ایشان در جواب گفت: بـراى آن جنینى که در رحم شماست. این بچه به اسلام خدمت­هاى بزرگى خواهد کرد. همچنین قبل از تولد مرتضی، مادرش خواب حضرت زهرا(س) را می‌بیند که از او درخواست می‌‌کند با وضو به بچه شیر دهد، وقتی خواب را برای همسرش بازگو می‌کند، شیخ محمدحسین(پدر شهید­مطهری) به او می‌گوید خواب خوبی است به شرط آن‌که به آن عمل کنی؛ و این‌گونه بود که بانو سکینه، (مادر شهید­مطهری) تا زمانی که مرتضی را از شیر نگرفت هرگز بدون وضو به او شیر نداد. لذا وقتى مرتضى به دنیا آمد, با بچه­هاى دیگر فرق داشت , به طورى که در سه سالگى , کت مرا بر دوش مى­انداخت و به اتاقى دربسته مى­رفت و در حالى که آستین­هاى کت به زمین مى­رسید, به نماز خواندن مى­پرداخت.[64]
رسول اکرم صلّى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلّم مى­فرماید: «السعید مَن سعد فی بطن امه و الشقی مَن شقی فی بطن امه؛ فرد خوشبخت در شکم مادرش خوشبخت شده و بدبخت در شکم مادرش بدبخت شده است»[65] از این­رو والدین بخصوص مادران،به توجه و مراقبت بیشتر در این دوره و دوری از گناهان توصیه شده­اند. {در دوران جنینی کودک دلبند شما چیزهایی فرا می­گیرد که بیشتر از هر دهه از عمر آینده اوست. زمانی که در رحم شماست صداها به گوشش می­رسد و هیجانات را احساس می­کند. خواب می­بیند و حرکات و تماس­ها را تجربه می­کند .
در روایت زندگی ابن­سینا پزشک ایرانی آمده است مادرش در دوران بارداری نه بار قرآن را ختم کرده است اگرچه ممکن است مادر ابوعلی سینا مبتنی بر یافته‌های علمی امروز این کار را انجام نداده است اما از بعد علمی توجیه قابل قبولی دارد زیرا بررسی‌های علمی نشان داده است کودکی که از دوره جنینی دائماً مهیای یادگیری باشد مسلماً گیرنده‌های حسی‌اش برای دریافت و درک اطلاعات بهتر عمل می‌کند. صحبت با جنین و خواندن کتاب در دوران بارداری، قدرت تکلم نوزاد را افزایش می‌دهد , جنین از پنج ماهگی صدای مادر را می‌شناسد. کتاب خواندن باصدای بلند موجب افزایش قدرت تکلم نوزادان می‌شود . پژوهش‌ها نشان می‌دهند كه محرك‌های خارجی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار روی رشد جنین هستند. گوش انسان اولین ارگانی است كه شكل می‌گیرد و رشد می‌كند و تنها راه ارتباطی جنین با دنیای بیرونی از طریق گوش است پانزده هفته پس ازحاملگی کودک شما می تواند بشنود. بمحض آنکه صدای شما بلند می شود آن را تشخیص می دهد وکلمه به کلمه حالات آن را تشخیص می دهد.کودک شما در سی هفتگی دارای حافظه کوتاه مدت است .
پس اگر می خواهید کودک باهوشی داشته باشید کافیست با او صحبت کنید. با او صحبت کنید و به او بگویید که دوستش دارید برایش قصه بگویید، کتاب بخوانید، شعرهای کودکانه زمزمه کنید و مطمئن باشید که فرزندتان با دقت هرچه تمام تر گوش خواهد کرد. تا می توانید با او صحبت کنید از همه چیز برایش بگویید. اگر در حال کار کردن هستید برایش توضیح دهید که در حال انجام چه کاری هستید. او را از تلاوت قران محروم نکنید. برایش قران بخوانید .
با صحبت کردن با کودک به دنیا نیامده به او می گویید که او دوست داشتنی خواهد بود و یک شروع بسیار عالی است. چنین کودکی خوش بین خواهد بود و به طور غریزی فکر می کند که دنیای فوق العاده خوب و امنی در پیش دارد .
استرس، افسردگی و اضطراب باعث خواهند شد که شما کودکی ناآرام ومضطرب و افسرده داشته باشید اگر احساس افسردگی می کنید و یا اضطراب شما را رها نمی کند حتماً با پزشک خود مشورت کنید هر قدر شما از نظر روحی آرام تر، شادتر و امیدوارتر باشید به همان اندازه فرزند سالم تری خواهید داشت واحساس امنیت را به کودک خود هدیه خواهید داد.[66]
 
نام گذاری پیش از تولّد
در سیره سعادت آفرین پیامبر اسلام (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) و ائمه ی طاهرین عليهم‌السلام نامگذاری فرزند پیش از ولادت شان به عنوان یک سنّت حسنه است. چنانچه پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آخرین فرزندِ حضرت زهرا (س) را محسن نام گذاشت.
أمیرالمؤمنین علی عليه‌السّلام: «سَمُّوا أَوْلادَکُمْ قَبْلَ أَنْ یُولَدُوا...» فرزندان­تان را پیش از ولادت­شان نام­گذاری کنید؛ و اگر نمی­دانید که پسر است یا دختر نام مشترک را برگزینید. [فعلاً سونوگرافی این مشکل را حل کرده است.] در ادامه امیرمؤمنان امام علی عليه‌السّلام می­فرمایند: «(یَقُولُ السِّقْطُ لِأبیهِ: أَلاسَمَّیْتَنِی؟) در روز رستاخیز فرزند سقط شده­ی بدونِ نام برای پدرش می گوید: چرا برای من نامی را انتخاب نکردی و نگذاشتی؟»[67]

تهیه و تدوین : سید محمود حسینی

[1] - مهدوی کنی، 1387: 51
[2] - حجر/ 29
[3] - روم/ 30
[4] - واقعه (25 ـ 26)
[5] - مدثر (42 ـ 43)
1 - سیری در تربیت اسلامی استاد تهرانی (با تلخیص)
2 - بحارالأنوار، ج89، ص214
[8] - روان شناسی و تربیت کودکان و نوجوانان -دکتر افروز
2 - حکمت 73 نهج البلاغه
[10]  - غررالحكم، ص247
[11]  - مستدرك‏الوسائل، ج11، ص315
[12]  - مستدرك‏الوسائل، ج11، ص137
[13]  - غررالحكم، ص238
[14]  - نهج البلاغه
[15]  - مجموعة ورام، ج1، ص60
[16]  - مستدرك‏الوسائل، ج11، ص13
[17]  - الغدير, عبدالحسين نجفى امينى:دارالكتب الاسلاميه , ج7
[18] - (سوره نوح آیات 26 و 27)
[19] - مفاتیح الحیاه ، ص 253- نقل از کتاب المقنعه ، ص 497
[20] - کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال،ج15، ص855
[21] - عوالی اللئالی، ج1، ص259
[22] - اصول کافی ،ج5، ص332 و من لا یحضره الفقیه ،ج3، ص391
[23] - بحارالأنوار، ج ۱۰۰، ص ۲۶۹
[24] - وسائل الشيعة، ج 14، ص 29، ش 3
[25] - كنزالعمال، ج 15، ص 855، ش 34400
[26] - كنزالعمال، ج 16، ص 296، ش 44559
[27] - كليني، كافي، ج 5، ص 347، ش 3
[28] - كليني، كافي، ج 5، ص 347 ، ش 1
[29] - مكارم الاخلاق، ص 214
[30] - سوره بقره ، آیه 187
[31] - تربيت فرزند ازنظراسلام،ص٢. (حسین مظاهری)
[32] - كليات شيرين حكايت جامع التمثيل , انتشارات مروى
[33] - البرهان فی تفسیر القرآن: ذیل الاسراء64
[34] - المحجة البیضاء،206:3
[35] - بحارالانوار، ج45، ص 8
[36] - مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج 13 ، ص 67 ، ح 14763 - بحارالانوار(ط-بیروت) ج 100 ، ص 54، ح 26  - الکافي , ج 5 , ص 124
[37] - شرح لمعه دمشقیه ، کتاب نکاح ، شهید ثانی
[38] - فروع کافی ، کتاب النکاح، باب النوادر ، حدیث46
[39] - من لا یحضره الفقیه،ج3.ص358
[40] - فروع کافی، ج5 ص500  و   مکارم الاخلاق، ص 239
[41] - وسائل الشیعه ، ج15 ص12
[42] - وسائل الشیعه ، ج15 ص 17
[43] - وسایل الشیعه ، ج 15 ص112
[44] - مکارم الاخلاق ، ص80
[45] - کافی، ج5، ص496
[46] - وسائل الشیعه ،ج14، ص10
[47] - وسائل الشیعه ، ج15،ص106
[48] - وسائل الشیعه ج14 ،ص83 ،(همانند همین حدیث از امام صادق (ع) در کافی ج5، ص497 نقل شده است)
[49] - وسائل الشیعه ، ج14 ص87
[50] - وسائل الشیعه ، ج14،ص99
[51] - وسائل الشیعه ، ج14،ص120
[52] - وسائل الشیعه ، ج14، ص96
[53] - وسائل الشیعه ، ج14،ص188
[54] - سفینه البحار،ج1،باب الجمع
[55] - بحار الانوار ،ج6 ،ص359
[56] - وسائل الشیعه ،ج14،ص100
[57] - وسائل الشیعه ،ج14،ص95  و فروع کافی ج5، ص500
[58] - وسائل الشیعه ،ج14، ص91 و ص187
[59] - سفینه البحار ، ص82
[60] - وسائل الشیعه ،ج14، ص188
[61] - وسائل الشیعه ،ج14 ،ص154
[62] - جنگ مهدوی ، ص 132
[63] - سیره ابن هشام, منشور المکتبة المصطفى , ج 1
[64] - کتاب مرتضی مطهری؛ نگاهی به زندگی و مبارزات استاد شهید مطهری، نویسنده:میثم محسنی
[65] - اصول کافی، ج8، ص81 و من لایحضره الفقیه ،ج4، ص402
[66] - سایت تبیان
[67] - فروع کافی:۲/۷۶، وسائل الشیعه:جلد ۱۵/ص۱۲۱