شب یلدا یا شب چله، آخرین شب پاییر و شب اول زمستان و طولانی‌ترین شب سال است. ایرانیان با باور اینکه فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر شده و تابش نور ایزدی فزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند.
 
شب یلدا خوراکی‎ها و تنقلات خاصی داشت که امروزه با بسیاری از خوراکی‎های مصنوعی جایگزین شده‎اند، استفاده از تنقلات مصنوعی و زیاده روی در مصرف غذا، میوه و شیرینی‌جات در این شب به یاد ماندنی، ممکن است سلامتی افراد را به خطر بیندازد، طولانی‎ترین شب سال را با توصیه‎های تغدیه‌ای طب سنتی و مدرن، سالم سپری کنید.
 
دکتر فریبا رشدی، متخصص طب سنتی در گفت‌وگو با ایسنا، منطقه آذربایجان شرقی با بیان این که در علم طب سنتی برای هر فصلی از سال و هر سنی، مزاج خاصی تعیین شده است، می‎گوید: مزاج فصل زمستان، سرد و تر بوده و از این رو بروز عارضه‌هایی مثل زکام و سرفه را سبب می‎شود، خوردن غذهای سرد و تر در این فصل، مضر بوده و گرم نگه داشتن مزاج بدن در این فصل، مهم است.
 
وی با اشاره به برخی اصول و آداب غذا خوردن در طب سنتی می‌افزاید:  با توجه به این که خوردن هندوانه یکی از آداب و رسوم شب چله است، نمی‌توان کسی را از خوردن آن منع کرد، اما باید توجه داشت که طبع هندوانه، سرد و تر بوده و توصیه می‎شود در صورت خوردن هندوانه، از گل قند (ترکیب گل محمدی و خاک قند) و عسل به عنوان مصلح آن، استفاده کنند، در کل خوردن هندوانه و خربزه با معده خالی و در حال گرسنگی، توصیه نمی‌شود.
 
وی ادامه می‎دهد: خوردن شیرینی جات حاوی بادام و مقدار کمی شکر مثل حلوای لوز که مزاجش به مزاج طبیعی بدن نزدیک‌تر بوده و سبب تقویت سیستم ایمنی بدن می‎شود، در فصل زمستان و شب یلدا توصیه می‎شود.
 
اولین فارغ‎التحصیل دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تبریز با تاکید بر این که مصرف میوه را جایگزین مصرف غذا نکنید، می‎گوید: بهتر است به جای این کار، تعدیل در مصرف غذا مورد توجه قرار گیرد تا حجم زیاد غذا باعث فساد در معده نشود، در صورتی که احساس پری در معده کردیم، باید دست از خوردن بکشیم.
 
وی ادامه می‎دهد: حرکات شدید ورزشی بعد از غذا توصیه نمی‌شود و تنها در صورت احساس سبکی در سر دل و گرسنگی صادق به سراغ غذا خوردن برویم، رعایت مزاج خود فرد و معده نیز باید در مصرف غذا مورد توجه قرار بگیرد، کسانی که پس از خوردن غذا بلافاصله دچار احساس دفع می‎شوند، به و انار مصرف کنند.

وی اضافه می‎کند: بهتر است غذاها و میوه هایی مثل حلیم و انار، خیار و آش و کشک با هم مصرف نشوند، همچنین کسانی که دچار احساس سوزش سر دل به دلیل وجود صفرا هستند، از مصرف سیر و پیاز خودداری کنند.
 
رشدی با بیان این که اگر عادات بد غذایی پشت سر هم تکرار شوند، بدن نتیجه‌اش را خواهد دید، بیان می‎کند: تنقلات بهتر است ما بین دو وعده نهار و شام مصرف شوند و بین مصرف شام و تنقلات، دو ساعت فاصله باشد، شام شب یلدا باید شام سبکی باشد، مصرف انواع میوه‎های خشک و پخته شده، نیز توصیه می‎شود.
 
وی با تاکید بر این که در طب سنتی توصیه می‎شود، هر میوه‎ای در فصل مناسب خودش، مصرف شود، ادامه می‎دهد: میوه‎ای مثل انار بهتر است دانه درشت، قرمز و شیرین باشد و با نمک و گلپر مصرف شود، مویز مصلح انار است. در مورد میوه انگور هم باید از انگورهایی با دانه ریز و پوست نازک استفاده کرد، رازیانه و زیره مصلح خوبی برای انگور بوده و بهتر است پس از خوردن انگور، آب سرد خورده نشود.



 
وی اضافه می‎کند: مصرف انجیر خشک سفید بیش از انجیر سیاه توصیه می‎شود و مصلح آن گردو بوده و بهتر است به ازای هر شش دانه انجیر، چهار عدد گردو میل شود. خوردن به و سیب هم در این شب بسیار توصیه می‎شود، سیب در کتب ما مقوی دل، مغز و معده بوده و مصرف این دو میوه به دلیل خاصیت فرح بخشی که دارند به افراد افسرده توصیه می‌شود.
 
این متخصص طب سنتی تاکید می‌کند: میوه به، بهتر است به دلیل سنگین بودن، به صورت پرورده با عسل و بخارپز شده مصرف شود. مصلح سیب دارچین بوده و توصیه می‏ شود سیب را رنده کرده و با گلاب و دارچین میل کنند.
 
وی در ادامه بیان می‎کند: مزاج پرتقال و نارنگی سرد بوده و بهتر است به همراه مویز مصرف شود، در مصرف آجیل نیز نباید زیاده روی شود، مثلا در مورد پسته، باید خوب جویده شود و باقلا هم یکی از تنقلات محبوب این شب است که باید با گلپر خورده شود.
 
وی می‌گوید: برخی نیز تمایل به خوردن انواع دمنوش‌ها در این شب دارند که در این مورد نیز باید بر اساس مزاج، عرق گیاهی را مصرف کنند، مثلا زعفران در صورتی که غلیظ باشد، باعث سردرد شده و گل گاو زبان هم ممکن است منجر به افزایش فشار خون شود، این گونه نیست که این دمنوش‌ها چون گیاهی هستند، ممکن است، عارضه‎ای نداشته باشند.
 
رشدی در پایان خاطرنشان می‌کند: برخی افراد ممکن است به دلیل زیاده روی در مصرف غذا و تنفلات دچار شکم درد شوند که توصیه می‎شود در این حالت، با استفاده از روغن زیتون، روغن شتر مرغ و بنفشه شکمشان را ماساژ دهند، به این ترتیب که ماساژ را از دور ناف و در جهت عقربه‎های ساعت شروع کرده و رفته رفته دایره را بزرگ‌تر کنند.
 
طب مدرن چه توصیه‌ای برای شب یلدا دارد؟

دکتر حسن فرهاد غیبی، متخصص تغذیه  نیز با اشاره به باید و نبایدهای تغذیه‎ای در مورد مصرف آجیل‎ها در شب یلدا می‌گوید: آجیل‎ها جزو مواد غذایی خوب و مفیدی هستند که روغن موجود در آن‎ها برای بدن آسیب رسان نیست، اما در صورت زیاده روی می‌توانند باعث چاقی می‎شوند، هر 100 گرم آجیل بیش از 600 کیلو کالری انرژی دارد.

وی ادامه می‎دهد: آجیل باید با پوست و به صورت خام خریداری شود، آجیلی که از پوست درآورده شده و به فروش برسد، ماندگاری کمی داشته و به احتمال زیاد، کهنه است. باید توجه شود که رنگ آجیل طبیعی باشد و از هیچ گونه رنگی در آن استفاده نشده باشد، برخی تخمه‌ها بیش از حد طبیعی رنگی هستند.

وی می‎گوید: آجیل‌های نمک سود نیز برای بیماران قلبی و عروقی و مبتلا به فشار خون مضر بوده و همچنین آجیل‌های بدون پوست به دلیل احتمال تولید شدن سم افلاتوکسین در آن‎ها، ممکن است بسیار مضر باشند. احتمال تولید این سم در آجیل‎هایی که خام نیستند و مسائل بهداشتی در نمک سود کردن و تفت دادن آن رعایت نمی‎شود، بالا می‎رود.
 
این متخصص تغذیه بیان می‌کند: تحقیقات نشان می‎دهد که در ایام شادی، تعداد مراجعان به اورژانس‎ها به دلیل مسمومیت و سکته‌های قلبی و مغزی بالا می‌رود.
 
وی در پایان خاطرنشان می‎کند: شام شب یلدا بهتر است کم نمک و کم چرب و سبک باشد، باید گفت که مصرف آب میوه به جای میوه در این شب، توصیه نمی‌شود.

 گزارش از نسرین سوار-خبرنگار ایسنا در آذربایجان شرقی