مكيدن انگشت در كودكان تا دوسالگي طبيعي و بعد از ‪ ۵‬سالگي مضر است . شايع‌ترين عادت بد دهاني در كودكان مكيدن انگشت شست است كه در برخي از جوامع ‪ ۷۵‬تا ‪ ۹۵‬درصد گزارش شده است. البته مكيدن انگشت شست تا سن ‪ ۲‬سالگي جاي هيچگونه نگراني ندارد، بلكه براي حيات نوزاد امري طبيعي ، غريزي ، ضروري و اجتناب ناپذير است...

مكيدن انگشت‌ها و شست،پستانك، جويدن لب‌ها و ناخن و تانگ تراست يا به عبارتي باقي ماندن بلع نوزادي در سنين بالاتر و دندان قروچه از عادت‌هاي بد دهاني است.

مكيدن در كودكان يك رفلكس طبيعي است كه از زماني كه در رحم مادر بوده اند ، شروع شده است و به صورت عادت به مكيدن ....

مكيدن انگشت يا پستانك در نوزادان و كودك كوچك يك واكنش طبيعي است :زيرا مكيدن در كودكان يك رفلكس طبيعي است كه از زماني كه در رحم مادر بوده اند، شروع شده است و به صورت عادت به مكيدن از 3-4 ماهگي شكل مي‌گيرد.

مكيدن شست يا انگشت يكي از اعمال سازشي اوليه است كه كودك به وسيله‌ي آن خود را خوشحال مي‌كند اين عادت يك احساس عميق امنيت به كودك مي‌بخشد كه او به آن احتياج دارد.

مكيدن و جويدن، يكي از روشهايي است كه نوزادان و كودكان كوچك به وسيله ي آن مي‌توانند محيط اطراف خود را لمس كنند. كودك در سنين شير خوارگي اغلب بعد از غذا خوردن، انگشت خود را مي‌مكد. برخي ديگر از كودكان به محض اينكه پستانك را از دهانشان بيرون بياورند اين كار را مي‌كنند.

اگر كودك نتواند در دوره ي شير خوارگي غريزه ي مكيدن را از طريق مكيدن شير و از پستان مادر و پستانك ارضاء كند، به شيوه هايي مانند مكيدن شست و غيره جبران مي‌كند.

اگر نوزاد و يا بچه ي كوچك شما چيزي در دهان مي‌كند و يا انگشت خود را مي‌مكد، وادارش نكنيد كه از اين كار خودداري كند زيرا اگر اين كودكان در محيطهاي طبيعي و شرايط عادي رشد كنند و محبت ها و توجه لازم والدين وجود داشته باشد موجب مي‌شود كه كودك به محيط اطراف توجه داشته باشد و با امكانات تازه اي كه اورا با دنياي جديد پيوند مي‌دهد آشنا شود و به تدريج كمتر به مكيدن انگشت روي مي‌آورد و كم كم آن را به طور طبيعي تا قبل از 3-4 سالگي كنار مي‌گذارد.

اگرغريزه ي مكيدن پس از يك سالگي به تدريج كمرنگ تر نشد، علل مختلفي مانند حسادت، افسردگي ، تغييرات جديد ناخوشايند تولد يك بچه ي جديد، ترس از والدين و يا رفتن به كودكستان دارد.

همين طور ممكن است كودك بدون علت و طبق عادتي كه در او تقويت شده است اين كار را انجام دهد. اگر مكيدن انگشت در سنين بالا مخصوصاً در سالهاي قبل از مدرسه رفتن مشاهده شود، اختلال است و بايد اين مسئله را جدي گرفت.

عوارض و مشكلاتي كه مكيدن مي‌تواند به بار آورد

اگر اين اختلال در سنين مدرسه وجود داشته باشد باعث مي‌شود كه كودك از طرف ديگر همسالان مورد تمسخر قرار گيرد و باعث كاهش اعتماد به نفس در وي مي‌شود.

از ديگر مشكلات اين است كه هنگامي‌كه كودك انگشت خود را مي‌مكد باعث مي‌شود دهانش باز بماند و عادت كند هميشه از طريق دهان تنفس كند.همچنين مكيدن انگشت در بعضي مواقع باعث مي‌شود كودك به علت اينكه زبانش در حالت عادي نمي‌ماند سرزباني صحبت كند.

همين طور مكيدن انگشت مي‌تواند يك كودك را آنقدر آرام كند كه ديگر توجه اي به اطراف نداشته باشد مثل مدرسه و معلم. كودك خيال پرداز شده و نمي‌تواند به چيزي توجه و تمركز كند.

توصيه مي‌شود والدين اين مشكل را در اين مواقع جدي بگيرند

1- كودكان از 3 سال به بالا كه اكثر مواقع انگشت مي‌مكند.

2- كودكاني كه زبانشان را موقع صحبت به پشت دندانها مي‌گذارند و تلفظ خوب انجام نمي‌دهند.

3- مواقعي كه رشد دندانها آغاز شده و مكيدن انگشت مي‌تواند تأثيري در رشد دندانها داشته باشد.

4- زماني كه كودك به درجه ي درك مسائل رسيده باشد و بتواند مفهوم حرفهاي شما را درك كند.

مكيدن انگشت در سنين بالا، معمولاً شبها قبل از خواب، موقع گرسنگي، هنگام تماشاي تلويزيون، بي خوابي و بيماري و استرس مشاهده مي‌شود.

كودكان معمولاً با روشهاي مختلفي با استرس برخورد مي‌كنند يكي از روشهاي برخورد كودكان با استرس به دست آوردن امنيت از طريق مكيدن انگشت مي‌باشد.

براي از بين بردن اين عادت معمولاً بعد از دوران شيرخوارگي استفاده از تنبيه، تلخ كردن يا بستن شست و يا سرزنش و بي حركت كردن آرنج بي فايده است و حتي موجب تشديد مي‌شود.

به ياد داشته باشيد برخورد نادرست باعث مي‌شود اين عادت در كودك گسترش پيدا كند.

اگر شما بخواهيد كودكي كه اختلال مكيدن انگشت دارد از اين كار دست بردارد، بايد اول جستجو كنيد كه چرا اين عادت را ترك نمي‌كند؟

با چه شرايط استرس زايي دست به گريبان است؟

شرايط خانواده و فاكتورهاي اجتماعي تأثير زيادي روي شخصيت بچه هاي بزرگتر دارد. آيا در مدرسه و يا خانه استرس وجود دارد؟

اگر والدين به علت انگشت مكيدن كودكشان پي ببرند، اغلب مي‌توانند با تغيير آن علت، عادت كودكشان را ترك دهند زيرا اگر آن مسئله كه باعث به وجود آمدن استرس در كودك شده حل شود كودك راحت تر عادتش را ترك مي‌كند. گاهي هم كودكان انگشت خود را مي‌مكند كه جلب توجه كنند . حتي اگر اين توجه منفي باشد، از سوي والدين به خاطر انگشت مكيدن سرزنش مي‌شوند.

توصيه هايي براي از بين بردن عادت مكيدن انگشت

با بچه ها صحبت كنيد و بگوييد كه چرا بايد اين عادت را ترك كنند اين ترك عادت به يكباره براي كودك مشكل است.

در ابتدا سعي كنيد قرارهائي براي كودك بگذاريد. براي مثال فقط هنگام تلويزون انگشتش را به دهان نبرد و به مرور زمان موقعيتها و زمانها را زيادتر كنيد.

با كودك قرار اشاره اي بگذاريد و در نزد ديگران با آن اشاره ها به او بفهمانيد كه اين كار را نكند.

مكيدن انگشت براي كودكان بيشتر در مواقعي پيش مي‌آيد كه بي كار هستند و يا عدم اطمينان دارند در اين مواقع وسيله اي به دست او دهيد تا حواسش پرت شود. مثل اسباب بازي و يا خوراكي خوشمزه و يا كاري را كه دوست داريد به او محول كنيد و يا در بازي با او همراه شويد و سرگرمش كنيد.

بهترين و مؤثرترين شيوه آن است كه كودك را به طور غيرمستقيم به سمت اصلاح رفتار نامطلوب فوق هدايت كنيم و او را به كارهايي كه مورد علاقه اش مي‌باشد واداريم تا به تدريج اين عادت از بين برود.

از بين رفتن اين عادت يك روزه امكان پذير نيست . حداقل روي 3 ماه وقت فكر كنيد.

با كودكان مثبت برخورد كنيد او را تنبيه نكنيد. وقتي انگشت خود را مي‌مكد به او بي محلي كنيد و وقتي اين كار را انجام نمي‌دهد با او مثبت برخورد كنيد و توجه تان را به او بيشتر كنيد.

هر روزي كه انگشتش را نمي‌مكد روي كارت ستاره اي بچسبانيد و در ازاء تعداد معيني از ستاره ها به او هديه دهيد.

اگر كودك خودش مايل است براي يادآوري بصري يك نوار چسب به انگشتش بچسبانيد اين مسئله مي‌تواند به او كمك و يادآوري كند.

هنگامي‌كه كودك خواب است و انگشتش در دهانش است دستش را از دهانش خارج كنيد.

در بعضي مواقع يك دندانپزشك مي‌تواند به اين قضيه كمك كند به اين صورت كه براي كودكان توضيح دهيد مكيدن انگشت چه عوارضي مي‌تواند روي دندانها داشته باشد و حتي گاهي تصويري از دندانهاي نامرتب را به آنها مي‌توان نشان داد. البته بايد كودكان به درجه ي درك مسائل رسيده باشند تا بتواند متوجه صحبتها شوند. در كل موارد ذكر شده با تركيب واكنش هاي مثبت والدين نسبت به كودك مي‌تواند به ترك عادت انگشت مكيدن كمك كند.

روش هاي ترك مكيدن انگشت در كودك

مادري هستم كه يك دختر 1 ساله دارم. اكثر اوقات دخترم عادت دارد كه انگشت شست خود را به دهان بگيرد و من نمي‌توانم مانع از اين عادت دخترم شوم. اطرافيان مي ‌گويند كه ممكن است دخترم بعد از بزرگ شدن، دندان‌هايش به شكل مرتب رشد نكنند و اين موضوع باعث نگراني من شده است.
لطفاً مرا راهنمايي فرماييد چه كار بايد بكنم و آيا مكيدن انگشت باعث نامرتب رشد كردن دندان‌ها در آينده مي ‌شود؟

پاسخگوي سئوالات زير آقاي دكتر آرش منتظري (دندان پزشك) مي باشد.

1- لطفاً بفرماييد عادات دهاني در كودكان (مكيدن انگشت) به چه شكل است؟

عادات دهاني به دسته‌اي از رفتارهاي ارادي كودك گفته مي ‌شود كه در صورت تداوم، باعث ايجاد ناهنجاري‌هاي دهاني و دنداني (ارتودنتيك) در سنين بالاتر خواهد شد. يكي از شايع‌ترين اين عادات، عادت دهاني مكيدن انگشت شست (مكيدن غير تغذيه‌اي) مي ‌باشد .
مكيدن انگشت توسط كودك به ‌طور معمول تا سن 3 سالگي طبيعي در نظر گرفته مي ‌شود و از 3 سالگي به بعد معمولاً اين عادت توسط خود كودك ترك مي ‌شود. ولي ادامه ي اين عادت بعد از 3 سالگي،ممكن است باعث ايجاد ناهنجاري‌‌هاي دهاني- دنداني (ارتودنتيك) در سنين بالاتر شود.

2- دليل به وجود آمدن عادات دهاني در كودكان كدام است؟

دليل به وجود آمدن اين عادت هنوز به خوبي روشن نيست، ولي دو فرضيه در اين زمينه وجود دارد:

فرضيه ي اول كه به نام تئوري PSYCHOANALYTIC شهرت دارد، بيان‌ گر اين مطلب است كه كودكاني كه بالاتر از 3 سالگي به چنين عادتي ادامه مي ‌دهند، داراي بعضي اختلالات رواني زمينه‌اي مي ‌باشند.

فرضيه ي دوم يا تئوري LEARNING بر اين نكته تأكيد دارد كه مكيدن غير تغذيه‌اي، يك عادت آموخته شده مي ‌باشد و صرفاً نمي ‌توان آن را جزو اختلالات رواني كودك تلقي كرد. آن چه مسلم است، اين است كه كودك با انجام اين عادات به آرامش مي ‌رسد.


3- مكيدن انگشت چه ناهنجاري‌ها و تغييراتي مي‌تواند در رشد دندان‌ها به وجود آورد؟

تغييرات و ناهنجاري‌هاي دنداني كه متعاقب مكيدن انگشت به وجود مي‌ آيد، بسيار متنوع بوده و بستگي به شدت، طول مدت و تكرار عادت دارد.

منظور از شدت همان نيرويي است كه كودك هنگام مكيدن انگشت بر دندان‌هاي قدامي (پيشين) خود وارد مي ‌كند. هرچه اين نيرو بيشتر باشد، شدت ناهنجاري ثانويه بيشتر خواهد بود.

طول مدت هم بيان ‌گر مدت زمان وجود عادت مي ‌باشد و منظور از تكرار، تعداد دفعات انجام عمل مكيدن انگشت در روز مي ‌باشد.
طول مدت مكيدن انگشت، مهم ‌ترين نقش‌ را در به‌ وجود آمدن ناهنجاري دهان و دندان ايفا مي ‌كند.
تعدادي از ناهنجاري‌هاي شايع متعاقب مكيدن طولاني مدت انگشت در كودكان عبارتند از:

1- ANTERIOR OPEN BITE: در اين حالت، هنگامي كه كودك دهان خود را بسته و دندان‌ها را به هم مي ‌فشارد، دندان‌هاي جلو به يكديگر نمي ‌رسند و از يكديگر فاصله دارند.

2- تنگي قوس فك بالا: در اين حالت قوس فك بالا تنگ مي ‌شود، يعني رديف دندان‌هاي سمت راست و چپ فك بالا به يكديگر نزديك مي ‌شوند كه معمولاً همراه با اختلال تكلم و جويدن مي ‌باشد.

3- افزايش فاصله ي افقي بين دندان‌هاي پيشين فك بالا و پايين: كه اصطلاحاً به آن ناهنجاريCLASS II گفته مي‌شود.
4- روش‌هاي درمان مكيدن انگشت در كودكان كدام است؟

درمان در اين كودكان بايد با استراتژي خاصي صورت گيرد. به كودك بايد فرصت داد كه عادتش را پيش از رويش دندان‌هاي دايمي متوقف كند. درمان اغلب بين سنين 6-4 سالگي انجام مي‌ شود و تا كنون سه روش مختلف جهت درمان اين عادت پيشنهاد شده است. انتخاب هر كدام از اين روش‌هاي درماني، بستگي به تمايل خود كودك براي متوقف ساختن عادتش دارد. اين روش ها شامل موراد زير است:

1- يادآوري: اين روش درمان براي كودكاني كه همكاري لازم را دارند و خودشان تمايل به ترك عادت مذكور را دارند، مناسب است. در اين روش مي ‌توان يك نوار چسب ضد آب روي انگشت شست كودك چسباند تا به كودك ياد‌آوري كند كه انگشت خود را داخل دهان نبرد.

اين نوار چسب بايد تا زماني كه عادت به طور كامل از بين نرفته است، روي انگشت كودك باقي بماند و يا مي ‌توان با ماليدن محلول‌ها يا كرم‌هاي بد طعم بر روي انگشت كودك از اين عادت جلوگيري كرد. البته بايد مراقب بود كه اين مورد، از نظر كودك به عنوان يك تنبيه تلقي نشود، زيرا در اين صورت كودك اقدام به مقابله كرده و درمان، نتيجه‌اي در برنخواهد داشت.

2- پاداش: در اين روش، بين كودك و والدين با دندان ‌پزشك، قراردادي بسته مي ‌شود. قرارداد به اين صورت است كه به كودك گفته مي ‌شود اگر براي مدتي اين عادت را تكرار كند، در پايان مدت تعيين شده جايزه دريافت مي ‌كند. ارزش بهاي جايزه اهميتي ندارد، ولي بايد حتماً مورد علاقه ي كودك بوده و او را تحريك كند. اين درمان به طور مداوم تكرار مي‌ شود و هر بار كه كودك قرارداد مربوطه را رعايت كرد، جايزه دريافت مي‌ كند. بايد در نظر داشت كه در حين همكاري كودك جهت ترك عادت، او را به طور كلامي نيز مورد تشويق قرار داد.

3- استفاده از وسايل ترك عادت: اگر عادت كودك پس از دريافت پاداش هنوز برطرف نشده است ولي خود كودك حقيقتا تمايل به ترك عادت دارد، مي ‌توان از روش كاربرد وسايل ضد عادت استفاده كرد.

در اين روش وسيله‌اي در دهان كودك قرار داده مي ‌شود كه به‌ طور فيزيكي ادامه ي عادت را براي وي مشكل مي‌سازد. در اين روش، دندان پزشك حتماً بايد كودك و والدينش را توجيه كند كه اين وسيله جنبه ي تنبيهي ندارد و صرفاً به عنوان يادآور مي‌ باشد.
5- مدت استفاده از وسايل ترك عادت چه مدت مي ‌باشد و در موقع استفاده از اين وسايل رعايت چه نكاتي لازم است؟
از وسايل ترك عادت مي‌توان به PALATAL CRIB, QUAD HELIX اشاره كرد. مارپيچ‌هاي اين وسايل به كودك يادآوري مي ‌كند انگشتش را در دهانش نگذارد. اين وسايل معمولاً به مدت 6 ماه بايد در داخل دهان كودك قرار گيرد. در اوايل كار، تحمل وسيله در داخل دهان براي كودك مشكل است، ولي حداكثر بعد از 2هفته، كودك به آن عادت مي ‌كند.

نكته ي حايز اهميت اين است كه به علت ‌گير كردن غذا و مواد قندي چسبناك به سيم‌هاي به كار رفته در اين وسايل، بهداشت دهان و دندان در طول مدت استفاده از اين وسيله، بايد به طور جدي توسط كودك و والدين او رعايت شود.

درباره علل و عوامل و عوارض مكيدن انگشت و نحوه درمان اين عادل بد دهاني خبرنگار گروه علمي با دكتر غلامحسين رمضاني متخصص دندانپزشكي كودكان و نوجوانان گفت و گويي انجام داده است كه براي پدران و مادران خواندني است.

مكيدن انگشت‌ها و شست،پستانك، جويدن لب‌ها و ناخن و تانگ تراست يا به عبارتي باقي ماندن بلع نوزادي در سنين بالاتر و دندان قروچه از عادت‌هاي بد دهاني است.

علل و عوامل مكيدن انگشت

دكتر رمضاني مي‌گويد تحقيقات نشان داده است غريزه مكيدن كه براي حيات نوزاد ضروري است و مكيدن انگشت در نوزاداني كه از شير مادر تغذيه مي‌كنند كمتر است در نتيجه زندگي در دنياي صنعتي امروز كه در آن نوزادان كمتر از شير مادر بهره مي‌برند، يكي از دلايل مهم مكيدن انگشت است.

اين متخصص دندانپزشكي كودكان مي‌گويد: دلبستگي به مكيدن در نوزادان براي تكامل سيستم عصبي مركزي لازم است و اين مكيدن شست مي‌تواند به نوزادان كمك كند كه با دنياي جديد خود هماهنگ شوند.

وي افزود: لذا مكيدن در كودكان امري ضروري، غريزي و بعضا اكتسابي است اما اگر بعد از سن ‪ ۵‬سالگي ادامه يابد مي‌تواند مورد توجه قرار بگيرد و براي درمان آن اقدام شود.

چرا مكيدن شدن در كودكان آغاز مي‌شود

دكتر رمضاني مي‌گويد: سازوكاري در سلول‌هاي عصبي مغز وجود دارد كه وقتي اين سلولها تحريك مي‌شوند يا در معرض عوامل اضطرابي قرار مي‌گيرند، مكيدن انگشتان به طور طبيعي اتفاق مي‌افتد.

وي افزود: از طرفي سلول‌هاي مغز توانايي يكسري ترشحات مثل "آنكفالين" و "اندورفين" را دارند كه با ترشح اين مواد انتقال عصبي كاهش يافته و موجب آرامش و حس خوشحالي در كودكان مي‌شود.

اين متخصص دندانپزشكي كودكان خاطرنشان كرد كه يكي از عواملي كه موجب ترشح اين دو مواد در سلول‌هاي مغز مي‌شود مكيدن انگشت است.

وي افزود: خوردن غذاهاي لذيذ مثل شير مادر و حركات ورزشي در كودكان بزرگتر مثل آهسته دويدن و ساير فعاليت‌هاي لذت‌بخش نيز از جمله مواردي است كه موجب ترشح اين دو مواد مي‌شود لذا كودكاني كه به موقع با شير مادر تغذيه شوند و حركات ياد شده را انجام دهند به مكيدن انگشت وي نمي‌آورند.

علائم و عوارض مكيدن انگشت

يكي از ناهنجاري‌هاي دنداني كه با مكيدن انگشت ايجاد مي‌شود باز ماندن دهان و فاصله افتادن ميان فك بالا و پايين، بيرون زدن فك بالا و باقي ماندن بلع نوزادي در افراد است.

از ديگر عوارض اين عادت بد دهاني اختلالات گفتاري مثل لكنت زبان است به طوري كه فرد در بزرگسالي نمي‌تواند بعضي از حروف مثل اس و ش و ال‌و چ را تلفظ كند.

دكتر رمضاني مي‌گويد ايجاد عادت‌هاي ثانويه مثل تاباندن موي سر و كندن موي صورت و جويدن لب از جمله اين عوارض است.

پينه بستن و منحرف شدن انگشتان از ديگر عوارض مكيدن انگشت است.

عادت مكيدن انگشت در كودكان را چگونه درمان كنيم

دكتر رمضاني معاون آموزشي دندانپزشكي دانشگاه آزاد در پاسخ به اين سووال مي‌گويد: همانطور كه گفته شد مكيدن انگشت در كودكان كمتراز پنج سال و به خصوص در دو سال اول زندگي، جاي نگراني ندارد.

وي مي‌گويد: اولين گام براي درمان اين عادت دهاني درك تكامل احساسي كودك است و مادران بايد بدانند كه اين عادت امري طبيعي است كه براي شاداب و سالم بودن كودك ضروري است.

پس از اين درك، ايجاد محيطي طبيعي، امن و آرام براي كودك و داشتن برنامه غذايي صحيح مهمترين عاملي است كه موجب ترك اين عادت مي‌شود.

اين متخصص دندانپزشكي كودكان مي‌گويد: سن جادويي براي درمان اين عادت در كودكان سن ‪ ۵‬سالگي است زيرا در اين سن كودك مي‌تواند درك كافي از محيط داشته باشد و مشكلات آتي اين عادت را بفهمد.

وي مي‌گويد درمان مداخله‌اي زماني همراه با موفقيت است و توصيه مي‌شود كه كودك خود بخواهد اين عادت را ترك كند و در صورت تحميل جواب نمي‌دهد و نقش والدين در اين زمينه بسيار مهم است.


سه راه متفاوت براي درمان مكيدن انگشت

‪ - ۱‬درمان يادآوري

دراين روش يك باند و يا نوار ضد آب روي انگشت جهت ياآوري گذاشت مي‌شود كه تا ترك عادت اين باند و نوار روي انگشت بايد باقي بماند.



ريختن فلفل و انجام كارهاي تنبيهي در اين روش از درمان نتيجه بخش نيست.

‪ - ۲‬سيستم پاداش

در اين روش بين كودك و والدين و دندانپزشك قراردادي بسته مي‌شود كه طبق آن كودك اگر زمان مكيدن انگشت را كاهش دهد، جايزه مي‌گيرد و اين پاداش به تدريج افزايش مي‌يابد تا زماني كه عادت ترك بشود.

‪ - ۳‬بهره‌گيري از دستگاه‌هاي ارتودنسي

در اين روش دستگاه‌هاي مخصوص ارتودونسي توسط دندانپزشك روي دندان نصب مي‌شود كه هم بلع نوزادي را تصحيح مي‌كند و هم از مكيدن انگشت جلوگيري مي‌كند.