23 محرم، وفات مرحوم ملا مهدی نراقی

عدالت مردم عادى، به عدالت حاكمان بستگى دارد

ملا محمدمهدی بن ابوذر بن حاج محمد نراقی، فقیه، اصولی، حکیم، فیلسوف، منجم و از علمای اخلاق در سال 1128 قمری در نراق از توابع کاشان، در یک خانواده مذهبی و متوسط که پدرش از كارگزاران ساده دولتی بود، به دنیا آمد.

مقام علمی

ملا مهدی دوران كودكی و نوجوانی خود را در همان نراق سپری كرد ولی به علت علاقه شدیدی که نسبت به تحصیل علم و آگاهی از هستی‏شناسی داشت، آماده یادگیری علوم و معارف اسلامی ‌شد و به خاطر همین موضوع برای ثبت نام در مدرسهة علوم دینی كاشان به سوی آن شهر رهسپار شد و و دوره مقدمات، سطح و مقدارى از دروس خارج فقه و اصول را در كاشان به پايان رسانيد.

در حدود سال 1143 قمری برای تكميل مراتب علمى و تخصصى در علوم و فنون اسلامى به اصفهان رفته و از اساتید بارز آن زمان استفاده‏های زیادی کرد. ایشان در اصفهان علاوه بر تحصيل و تدريس و تحقيق به تبليغ و ارشاد مردم نيز پرداخت و حتی با يادگيرى خط و زبان عبرى و لاتين نزد عالمان يهودى، با رهبران مذهبى اقليتها وارد بحث و مناظره می‏شد.

ملا مهدی پس از سى سال به وطن خود باز گشت و پس از مدتى کوتاه کاشان را ترک و به نجف و کربلای معلی عزیمت نمود.

سرانجام ایشان پس از سالها تلاش و تحقيق در نجف و كربلا، دوباره به وطن خود كاشان باز‏ گشت و زعامت حوزه علميه و مرجعيت تقليد آن منطقه را به عهده گرفت.

اساتید و شاگردان

ملامهدی نراقی در کاشان، اصفهان، نجف و کربلا از اساتید بزرگی کسب فیض نموده است؛ از آن جمله شیخ محمّد باقر اصفهانی، معروف به وحید بهبهانی، شیخ محمّدمازندرانی، معروف به ابی علی حائری، شیخ محمّد بن محمّد زمان كاشانی، سید محمّد حسین خاتون آبادی، سید محمّد مهدی بحر العلوم، شیخ مهدی فتونی عاملی، ملا اسماعیل خواجویی، شیخ محمد مهدی هرندی، شیخ یوسف بحرانی .

و شاگردان معروف ایشان نیز عبارتند از: محمد باقر شفتى، حاج محمد كلباسى و فرزند فاضلش مولى احمد نراقى.

آثار

تالیفات این مرد بزرگ زیاد و در علوم متفاوت است، در اینجا فقط به برخی از آن آثار گرانمایه اشاره‏ای خواهیم داشت.

در فقه: لوامع الاحكام، معتمد الشيعه، انيس التجار، انيس الحجاج، المناسك المكيه، تحفه رضويه و صلاة الجمعه ^.

در  اصول: تجريد الاصول^، جامعة الاصول، رسالة الاجماع ^و  انيس المجتهدين.

 

در  فلسفه و حكمت: جامع الافكار و فاقد الانظار، اللمعة الالهية فى الحكمة المتعاليه، شرح الالهيات من كتاب الشفاء^،  لمعات العرشيه، قرة العيون فى الوجود و الهاهية^،  الكلمات الوجيزه^،  انيس الحكماء و انيس الموحدين.

 

در رياضيات و هيئت: توضيح الاشكال در هندسه اقليدسى^، رسالة تحرير اكرثادز سينوس^،  رساله

عقود انامل^،  المستقصى در هيئت،  المحصل در هيئت و معراج السماء در هيئت. 

 

در اخلاق: جامع المواعظ و جامع السعادات.

 

کتاب جامع السعادات شاید معروف‏ترین کتاب مرحوم ملامهدی نراقی باشد، که در این کتاب معارف اخلاقى به صورت منظّم گرد آمده است تا دستيابى به همه آن ها آسان باشد. از اين رو در اين كتاب, خلاصه اى از آن چه در شريعت حق وارد شده جمع شده است.

 

اخلاق و رفتار

 

ملا محمد مهدى از همان آغاز طلبگى از عزت نفس والايى برخوردار بود  و در حوزه كاشان اكثر روزها را با فقر و تنگدستى سپرى كرد ولی همچنان با نشاط و اميدوارى به تحصيل خود ادامه داد.

وى در كتاب با ارزش جامع السعادات، نيز از عزت نفس به عنوان ويژگى مهم و صفات والاى انسانى نامبرده است و در توصيه اخلاقى چنين مى‏نويسد: "سزاروار است انسان فقير، فقر خويش را از ديگران بپوشاند و همواره روح پارسايى و بزرگوارى در خود زنده كرده و تربيت نمايد، در مقابل ثروتمندان به خاطر ثروتشان سر تعظيم فرود نياورد و بدين وسيله خود را در چشم آنان كوچك نشان ندهد بلكه نسبت به زراندوزان در وجود خويش حالت بزرگى به وجود آورد و هيچ وقت چشم طمع و توقع به دست آنان ندوزد."

از ديگر خصوصيات وى صبر و استقامت كم نظير او بود وى در حالي‏كه از فراهم كردن يك شمع يا روغن چراغ براى استفاده از روشنائى آن در حجره ناتوان بود ولى هرگز برخود سستى راه نمى‏داد و با صبر و شكيبائى در بعضى از شبها از روشنايى چراغهاى وضوخانه و دستشوئى مدرسه استفاده نموده و تا نيمه‏هاى شب به مطالعه و تحقيق مى‏پرداخت.

مبارزه با انحراف در عقيده و اخلاق از ديگر خصوصياتش بود و به پيروى از استادش وحيد بهبهانى  به مبارزه با اخبارى‏گرى در علم اصول فقه و فقه پرداخته است و در كتاب جامع السعادات نيز ضعف روش و راه صوفيان و ظاهر گرايان را نمايان ساخته است.

وى در مورد عدالت پادشاهان مى‏نويسد: "در ميان عدالتها از همه حساس‏تر عدالت پادشاهان و حاكمان هر جامعه است، چرا كه عدالت مردم عادى هميشه به عدالت حاكمان بستگى دارد. اگر حاكمى عادل باشد و عدالت را در جامعه پياده كند براى مردم هم اجراى عدالت امكان پذير مى‏شود. در غير اين صورت اجراى آن در جامعه مشكل بلكه محال خواهدشد.^"

از نگاه بزرگان

علامه محدث نورى صاحب مستدرك الوسائل: "عالم جليل آقاخوند ملا مهدى نراقى از اعيان علماى دهر و يكى از مهديين خمسه عصر خود بود."

صاحب روضات الجنات: "العالم البارع و الفاضل الجامع قدوة خيل اهل العلم بفهمه الاشراقى مولانا مهدى بن ابي ذر الكاشانى النراقى از اركان علماى متاخرين ما و از اعيان فضلاى متبحر ما است. در اكثر فنون علم و كمال صاحب تصنيف است، در فقه و حكمت و اصول و اعداد و اشكال صاحب نظر مسلم بوده است."

علامه زنوزی صاحب رياض الجنة: "عالم كامل، فاضل صالح جليل، محقق مدقق عادل، حافظ متبحر، فقيه حكيم متكلم، مهندس معاصر، ماهر در اكثر فنون اسلامى و غير اسلامى، جليل القدر عظيم الشأن ، صاحب اخلاق كريمه و شيوه پسنديده كه تاليفات فراوانى دارد و نزد بسيارى از علما كسب فيض نموده است."

علامه طباطبائى: "نراقيان؛ ملا مهدى و پسرش ملا احمد از علماى بزرگ اسلام و ناشناخته‏اند."

شهيد محراب آية الله قاضى طباطبائى: "مولى محمد مهدى ابن ابى ذر نراقى از اكابر علما و مجتهدين شيعه در قرن دوازدهم و سيزدهم هجرى است. وى جامع معقول و منقول و در رديف محققين از علماى اماميه در مطالب علميه قرار گرفته است. او صاحب تاليفات گرانقدر مشتمل بر تحقيقات ارزنده‏اى است."

آیت الله خامنه‏ای: "مرحوم ملا مهدى نراقى، مرد خيلى با عظمتى بود. خيلى بزگ بوده است. آن كتاب مشكلات العلوم ايشان نشان مى‏دهد كه ايشان در رياضى، در نجوم در همه اين فنون متفرع و متفرق آن زمان، وارد و استاد بوده است."

آيت الله حسن زاده آملى: "بى شك آن جناب در تبحر و تمهر به جميع علوم و فنون عقلى و نقلى، حتى در ادبيات و رياضيات عاليه در عداد طراز اول از اكابر علماى اسلام و در اتصاف به فضايل اخلاقى و ملكات ملكوتى از نوادر روزگار است حضرتش صاحب تصانيف فائقه و تأليفات لانقه در علوم گوناگون است^."

وفات

مرحوم ملامهدی نراقی پس از سالها تحقيق و تدريس در 23 محرم الحرام سال 1209 قمری (و بنا به گفته برخی 18 شعبان) در سن هشتاد سالگى در شهر كاشان از دنیا رفت. و پس از تشییع در آن شهر، به نجف اشرف منتقل و در كنار حرم اميرالمؤمنين(ع) به خاك سپرده شده است.

منابع

روضات الجنات ، میرزا محمد باقر خوانساری، ترجمه ساعدی، نشر اسلامیه، تهران.

مشاهیر دانشمندان اسلام، شیخ عباس قمی، کتابفروشی اسلامیه، تهران.

ریحانه الادب، محمد علی مدرس تبریزی، انتشارات علمی، تهران.

ويژه‏نامه كنگره فاضلين نراقي.

پیام حوزه، شماره سی و سوم.

گردآوری و تنظیم: سیدمحمد ناظم‏زاده قمی

ابنا