جام جم آنلاين: انسان‌ها از گذشته‌هاي دور همواره در تلاش بوده‌اند تا بتوانند در جايي سكونت داشته باشند كه آنها را از گزند شرايط آب و هوايي مصون نگه دارد و بنابراين در نظر گرفتن شرايط اقليمي در ساخت مسكن همواره مورد توجه بوده است.
اجراي روش‌هاي مناسب در طراحي ساختمان كه از هماهنگي لازم با اقليم منطقه برخوردار باشد از گذشته‌هاي دور مورد توجه كارشناسان معماري بوده است.
اگر ساختمان با بهره‌گيري از توصيه‌هاي كارشناسان اقليم‌شناسي طراحي شود استفاده بهينه از امكانات آب و هوايي حاكم بر آن منطقه تا حد امكان افزايش خواهد يافت. استفاده از انرژي‌هاي طبيعي در ساختمان مي‌تواند نقش بسيار مهمي در صرفه‌جويي در مصرف سوخت و همچنين افزايش كيفيت بهداشت محيط‌هاي مسكوني در حفاظت از محيط زيست داشته باشد.
هزينه‌هاي بسيار زياد تامين سوخت‌هاي حرارتي موجب شده است تا در اصول مدرن ساختمان‌سازي استفاده از انرژي خورشيدي به عنوان يك جايگزين مناسب براي تامين انرژي بيش از پيش مورد توجه قرار گيرد، اين كار بدرستي انجام نخواهد شد، چه‌بسا اگر براي فصول گرم سال سايبان‌هايي براي حفاظت از ساختمان در برابر تابش مستقيم نور آفتاب در نظر گرفته نشده باشد اين طراحي مي‌تواند از پيامدهاي نامطلوبي نيز برخوردار باشد.
در حالي كه اگر پنجره‌ها در مكان مناسبي قرار گرفته باشند و بتوان از سايبان‌ها استفاده كرد نه‌تنها محيط داخل ساختمان تبديل به يك تنور داغ نخواهد شد، بلكه مخارج گزاف نصب و راه‌اندازي كولرهاي گازي را نيز متحمل نخواهيم شد.
بنابراين ضروري است كه پيش از طراحي ساختمان ابتدا شرايط اقليمي آن منطقه مورد ارزيابي قرار گيرد و سپس طراحي آن ساختمان با اقليم خاص آن منطقه مطابقت داده شود. با توجه به اهميت اين موضوع گروهي از محققان دانشگاه تربيت مدرس، در يك طرح تحقيقاتي، طراحي مجتمع‌هاي مسكوني همساز با اقليم را مورد بررسي قرار دادند كه با نتايج موفقيت‌آميزي براي طراحي ساختمان‌هاي جديد در مناطق مختلف كشور همراه بود.
طراحي ساختمان‌هاي همساز با اقليم
به گفته هدي افشاري، دانش‌آموخته كارشناسي ارشد مهندسي معماري و مجري اين طرح تحقيقاتي، طراحي ساختمان‌ها براساس اصول معماري همساز با اقليم هر منطقه علاوه بر ايجاد آسايش حرارتي در فضاي داخلي ساختمان، سبب كاهش مصرف سوخت و مهم‌تر از آن سالم‌سازي محيط زيست خواهد شد.
اين موضوع در مناطقي مانند خرمشهر كه يكي از گرم‌ترين مناطق اقليمي كشور بوده و داراي شرايط آب و هوايي بحراني است از اهميت ويژه‌اي برخوردار خواهد بود. نتايج به دست آمده از تحقيقات انجام شده در اين‌باره حاكي از آن است كه در صورت عدم توجه به مسائل اقليمي در طراحي ساختمان‌ها در مناطق گرم آب و هوايي، در اغلب مواقع سال استفاده از تاسيسات كنترل كننده فضاهاي داخلي در اين ساختمان‌ها ضروري خواهد بود.
در برخي موارد شرايط آب و هوايي مناطق و شرايط داخلي ساختمان‌هايي كه بدون در نظر گرفتن شرايط اقليمي و در حقيقت به صورت ناهماهنگ با اقليم بنا مي‌شوند به گونه‌اي است كه نمي‌توان تنها با استفاده از سيستم‌هاي مكانيكي و صرف هزينه‌اي معقول، راحتي و آسايش را براي ساكنان اين ساختمان‌ها در حد قابل قبول و رضايت‌بخشي تنظيم كرد.
اما اگر در هر منطقه ساختمان‌ها به صورت هماهنگ با اقليم طراحي و ساخته شوند در بيش از 82 درصد از مواقع سال شرايط حرارتي فضاهاي داخلي ساختمان به طور طبيعي و حتي بدون استفاده از سيستم‌هاي گرمايشي و يا سرمايشي و در حد آسايش و راحتي ساكنان آنها تنظيم و تعديل خواهد شد و به اين ترتيب تنها در 18 درصد از مواقع سال استفاده از سيستم‌هاي مكانيكي براي خنك كردن فضاهاي داخلي ساختمان‌ها در مناطق گرمسيري ضروري خواهد بود.
در شهرهايي مانند خرمشهر كه در مناطق اقليمي گرمسيري قرار دارند بزرگ‌ترين مشكل، خنك كردن فضاهاي داخلي ساختمان در فصول گرم سال است و در زمستان با استفاده از انرژي خورشيدي و يا گاهي با استفاده از وسايل حرارتي بسيار ساده ميتوان اين فضاها را در حد آسايش گرم نگه داشت.
بهره‌گيري از منابع پايان‌ناپذير انرژي
افشاري در ادامه مي‌افزايد: با توجه به نتايج به دست آمده از اين طرح تحقيقاتي كه در دو بخش تئوري و طراحي، انجام و ارائه شده است استفاده همزمان از شيوه‌هاي مدرن معماري و همچنين اصول معماري همساز با اقليم مي‌تواند از نتايج رضايت‌بخشي در ساختمان‌سازي در مناطق مختلف كشور برخوردار باشد.
با توجه به نتايج به دست آمده از بررسي‌هاي تئوريك انجام شده، يك مجتمع مسكوني براي كاركنان كشتيراني خرمشهر طراحي شد كه نتايج بررسي‌هاي انجام شده در زمينه طراحي اين مجتمع مسكوني در شهر خرمشهر نشان‌دهنده آن است كه مكان‌يابي مناسب براي اجراي اين طرح در قسمت جنوبي رودخانه كارون در محل تقاطع اين رودخانه با اروندرود علاوه بر اين كه مي‌تواند پاسخگوي نيازهاي رواني ساكنان اين مجتمع باشد اين امكان را فراهم خواهد ساخت كه از شرايط اقليمي حاكم بر آن منطقه به نحو مطلوبي بهره گرفته و به اين ترتيب از ورود عوامل آب و هوايي نامطلوب به فضاي داخلي ساختمان تا حد امكان جلوگيري به عمل آورد.
به عبارت ديگر در اين مجتمع مسكوني كه به صورت هماهنگ با اقليم منطقه بنا خواهد شد با جهت‌گيري مناسب نسبت به بادهاي غالب و جلوگيري از ورود جريان باد به درون مجموعه و همچنين بهره‌گيري از رطوبت رودخانه در مواقع لازم ساكنان در همه فصول سال در راحتي و آسايش خواهند بود.
اين در حالي است كه علاوه بر اين اجزاي اين مجموعه به گونه‌اي طراحي شده‌اند و همچنين قطعات ساختمان طوري در كنار هم قرار گرفته و جاسازي شده‌اند كه نه‌تنها در مواقع سرد سال تابش مستقيم نور خورشيد را دريافت كرده و گرماي لازم براي تامين حرارت مورد نياز فضاي داخلي ساختمان را تامين مي‌كند بلكه در روزهاي گرم سال نيز مانع از تابش مستقيم نور آفتاب به فضاي داخلي ساختمان خواهند شد.
پل ارتباطي معماري سنتي و مدرن
كشور ما ازجمله كشورهايي است كه داراي مناطق اقليمي متفاوت بوده و شرايط آب و هوايي در فصول مختلف سال در اين مناطق متغير است و حال اين كه معماري سنتي راه‌حل‌ها و شيوه‌هايي منطقي را در جهت فراهم ساختن شرايط آسايش انسان‌ها در اختيار آنها قرار خواهد داد.
معماري سنتي ايراني از نسل‌هاي معماري پايدار است كه نه‌تنها كارايي انرژي و بلكه شرايط اكولوژيكي را نيز مورد توجه قرار مي‌دهد تا به اين ترتيب بتواند هزينه‌هاي زندگي ساكنان را به ميزان قابل توجهي كاهش دهد.
اگر نگاهي به بناهاي سنتي و بومي بيندازيم متوجه خواهيم شد كه در اين بناها استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير نظير جريان هوا، نور و حرارت آفتاب مورد توجه سازندگان قرار گرفته است.
در صورت طراحي ساختمان‌هاي همساز با اقليم در 82 درصد از مواقع سال شرايط حرارتي فضاهاي داخلي به طور طبيعي و در حد آسايش انسان‌ها تعديل خواهد شد
از سوي ديگر سازندگان اين بناها آنها را به گونه‌اي احداث كرده‌اند كه كمترين تاثير منفي را بر محيط زيست داشته باشد،اما بر خلاف آنچه در معماري به شيوه سنتي متداول و مرسوم بوده است در معماري مدرن امروزي استفاده بيش از اندازه از انرژي‌هاي غيرقابل تجديد يا به عبارتي منابع سوختي فسيلي را ميتوان مهم‌ترين وجه تمايز آن با معماري سنتي به شمار آورد كه از علل اصلي آن نيز ميتوان به استفاده از مصالح نامناسب و طراحي نادرست ساختمان‌ها بدون توجه به شرايط اقليمي اشاره كرد كه نياز به استفاده از وسايل گرم‌كننده در فصول سرد سال و سيستم‌هاي خنك‌كننده در فصول گرم سال را ضروري مي‌سازد.
معماران قديمي ناگزير از تكيه بر منابع و انرژي‌هاي پاك بوده‌اند كه از جمله منابع پايان‌ناپذير محسوب مي‌شوند. از آنجايي كه معماري در گذشته حاصل تجارب به دست آمده از اجراي پروژه‌هاي متعدد محلي بوده است كه از نسلي به نسل ديگر منتقل شده است و جايگاه و پيوستگي آنها توسط راهكارهايي همچون روش‌هاي آزمون و خطا، طي صدها سال آزمايش شده بود به نظر مي‌رسد كه در دنياي امروز كه شاهد گسترش معماري به شيوه مدرن و امروزي هستيم لازم است راهكارهاي سنتي را در مناطق مختلف و بويژه مناطقي مانند شهرهاي جنوبي كشور كه از شرايط آب و هوايي سخت‌تري برخوردارند، بار ديگر مورد بررسي قرار دهيم.
چرا كه قطع ناگهاني ارتباط ميان معماري مدرن و سنتي موجب خواهد شد كه بسياري از راه‌حل‌هاي سريع و آساني كه معماري به شيوه مدرن و امروزي در اختيار ما گذاشته است جايگزين راهكارهاي قديمي شده و به اين ترتيب بسياري از راهكارهاي زيست‌محيطي كه بر مبناي طرح‌هاي اقليمي استوار هستند به دست فراموشي سپرده شوند.
افشاري در پايان خاطرنشان كرد كه نتايج به دست آمده از طرح تحقيقاتي انجام شده توسط پژوهشگران مهندسي معماري اين دانشگاه نشان داده است كه با طراحي ساختمان‌هاي همساز با اقليم در 82 درصد از مواقع سال شرايط حرارتي فضاهاي داخلي به طور طبيعي و در حد آسايش انسان‌ها تعديل خواهد شد.
فرانك فراهاني‌جم
جام جم