جام جم آنلاين: پيشرفت علم و فناوري در دنياي امروز موجب شده است شاهد تغييرات گسترده‌اي در زمينه‌هاي مختلف باشيم تا جايي كه حتي كتابخانه‌ها نيز از پيامدهاي ناشي از نفوذ فناوري‌هاي ديجيتال در ابعاد مختلف زندگي ما انسان‌ها در امان نمانده‌اند و به همين علت امروزه شاهد تغيير شكل كتابخانه‌ها از سنتي و كاغذي به ديجيتال هستيم.
به اين ترتيب دور از انتظار نخواهد بود كه در آينده‌اي نه‌چندان دور كتابخانه‌ها با يدك كشيدن پسوند ديجيتال مفهوم جديدي را در عرصه فناوري اطلاعات مطرح كنند كه بي‌شك مي‌تواند نقش بسيار مهمي در گسترش اطلاع‌رساني در سطح جهان داشته باشد.
اگرچه براي اغلب افراد كتابخوان در دست گرفتن كتاب و مطالعه آن لذت خوشايندي است، اما در دنياي امروز كتابخانه‌هاي ديجيتال با سرعتي بيشتر از آنچه تصور مي‌شد در حال گسترش هستند و از اين رو پيش‌بيني مي‌شود كتاب‌هاي ديجيتالي بتوانند فرمانروايي و سلطه كتاب‌هاي كاغذي بر تمدن انساني را از آن خود ساخته و دسترسي همه مردم دنيا به كتاب‌هايي كه در كشورهاي مختلف به چاپ مي‌رسند را امكان‌پذير سازد. در حال حاضر بسياري از كشورهاي پيشرفته در تلاش هستند تا هرچه سريع‌تر كتابخانه‌هاي سنتي و كاغذي خود را به كتابخانه‌هاي ديجيتالي و الكترونيكي تغيير شكل دهند. اگرچه هزينه اوليه راه‌اندازي كتابخانه‌هاي ديجيتال بسيار زياد است، اما كشورهايي كه مي‌خواهند از قافله علم و دانش عقب نمانند بايد بيش از پيش بر سرعت خود در راه‌اندازي و تاسيس كتابخانه‌هاي ديجيتال بيفزايند.
انقلابي بزرگ در عرصه اطلاع‌رساني
يكي از محصولات جديدي كه بر پايه فناوري‌هاي نوين بنا نهاده شده است كتابخانه‌هاي ديجيتال است كه مورد توجه بسياري از كاربران دنياي مجازي قرار گرفته است و بسياري از شركت‌هاي مطرح در دنياي فناوري اطلاعات نيز در تلاش هستند تا بتوانند نوآوري‌هاي جديدي را در اين عرصه به نمايش گذارند. شركت گوگل نيز از جمله شركت‌هايي است كه در همه زمينه‌هايي كه ردپايي از فناوري‌هاي ديجيتالي در آن يافت مي‌شود دستي بر آتش دارد. با راه‌اندازي موتور جستجوي كتاب قدم به اين عرصه گذاشته است و به اين ترتيب دور از انتظار نخواهد بود كه در آينده‌اي نزديك بتوان هر نوع سوالي كه مطرح مي‌شود بي‌درنگ و براساس مستنداتي به صورت آنلاين پاسخگو بود. در حقيقت كتابخانه‌هاي ديجيتالي نسل چهارم كتابخانه‌ها پس از كتابخانه‌هاي سنتي، ماشيني و الكترونيكي هستند كه منابع مختلف نظير تجهيزات مورد نياز براي ارائه خدمات كتابخانه‌اي مانند فهرست‌نويسي، رده‌بندي، اطلاع‌رساني، منابع كتابخانه‌اي و ديگر خدمات را با استفاده از شبكه‌هاي پرسرعت در اختيار كاربران قرار مي‌دهند. اگر بخواهيم مهم‌ترين عوامل موفقيت كتابخانه‌هاي ديجيتالي را در مقايسه با كتابخانه‌هاي كاغذي مورد بررسي قرار دهيم بايد به امكان مبادله اطلاعات در سطحي گسترده‌تر و همچنين امكان استفاده از كامپيوتر براي جستجو و دريافت اطلاعات و امكان استفاده همزمان از يك منبع اطلاعاتي توسط گروهي از كاربران اشاره كنيم. اگرچه هزينه‌هاي تاسيس و راه‌اندازي كتابخانه‌هاي ديجيتالي بسيار بالاست، اما با توجه به اين كه هزينه تاسيس و راه‌اندازي بناهاي جديد و نگهداري از كتاب‌هاي قديمي به سرعت در حال افزايش است برآورد مي‌شود كه در 10 سال آينده قيمت ابزارهاي ذخيره‌سازي الكترونيكي به حدي كاهش يابد كه اين موضوع نتواند عامل محدود‌كننده‌اي براي گسترش كتابخانه‌هاي ديجيتالي در سطح جهان باشد.
از پروژه گوتنبرگ تا كتابخانه ديجيتال گوگل
اگرچه ممكن است تا به حال نام اين پروژه را نشنيده باشيد، اما اين پروژه كه نام يك كتابخانه مجازي است از جمله وب‌سايت‌هايي است كه نقش بسيار مهمي در ايجاد تحولات اساسي در دنياي اينترنت داشته است.
اين پروژه كه براي نخستين بار اقدام به جمع‌آوري و انتشار رايگان كتاب‌هاي الكترونيكي كرد در سال 1971 بنيانگذاري شد و از آن به عنوان قديمي‌ترين كتابخانه ديجيتال نام برده مي‌شود. اين مجموعه بيشتر شامل متن كتاب‌هايي با مجوز مالكيت عمومي است و در تلاش است تا بتواند اين كتاب‌ها را در حد امكان به صورت رايگان در اختيار كاربران اينترنتي قرار دهد. پروژه گوتنبرگ امكان استفاده از متن مجموعه‌اي از آثار ادبي دنيا كه دوره اعتبار حق مولف يا به اصطلاح كپي‌رايت آنها به دليل گذشت مدت زماني طولاني از انتشارشان به پايان رسيده و از آنها به عنوان متون آزاد يا رايگان نام برده مي‌شود را امكان‌پذير مي‌كند و از اين رو از نظر قانوني هيچ منع و محدوديتي براي استفاده رايگان از اين آثار ادبي وجود نخواهد داشت، اما استقبال مردم از پروژه گوتنبرگ كه در حال حاضر امكان دسترسي به بيش از 30 هزار كتاب الكترونيكي را در اختيار كاربران قرار مي‌‌دهد مديران گوگل را به اين فكر انداخت با راه‌اندازي نخستين كتابخانه ديجيتال جهاني با عنوان google Editions انقلاب عظيمي را در عرصه كتاب و كتابخواني ايجاد كنند.
نكته: كتابخانه‌ها نيز از پيامدهاي ناشي از نفوذ فناوري‌هاي ديجيتال در ابعاد مختلف زندگي ما انسان‌ها در امان نمانده‌اند و به همين علت امروزه شاهد تغيير شكل كتابخانه‌ها از سنتي و كاغذي به ديجيتال هستيم
اگرچه بسياري بر اين باورند كه اين اقدام گوگل مي‌تواند مسير جديدي را پيش‌روي ناشران كتب ديجيتالي در سطح دنيا قرار دهد، اما عده‌اي ديگر معتقدند كه ورود گوگل به اين عرصه به نشانه قد برافراشتن رقيبي براي آمازون و اپل در بازار كتب ديجيتالي خواهد بود كه هنوز در ابتداي اين راه است.
البته گوگل اعلام كرده است كه عملكرد و روش فروش كتب ديجيتالي از طريق موتور جستجوي گوگل با روش فروش آثار ادبي و ديگر كتب ديجيتالي در آمازون و اپل متفاوت خواهد بود. براساس تعريفي كه گوگل از خدمات كتابخانه ديجيتال جهاني خود ارائه كرده است هيچ يك از كاربران حق دانلود يا بارگذاري كتاب‌هايي كه از گوگل خريداري مي‌كنند را نخواهند داشت و كتاب‌هاي خريداري شده تنها از طريق مرورگرهاي وب قابل دسترسي خواهند بود.
بايدها و نبايدها در پروژه كتابخانه گوگل
اعلام تصميم گوگل مبني بر راه‌اندازي كتابخانه ديجيتال جهاني بسيار جنجالي بوده و با موج گسترده‌اي از اعتراضات همراه بوده است، اما مدير فني اين پروژه كه بخشي از مسووليت اجراي اين پروژه را به عهده داشته است، مي‌گويد كه اين اعتراضات بيشتر به خاطر عظمت زياد اجراي اين پروژه است. در حقيقت مي‌توان گفت كه اين پروژه يكي از بزرگ‌ترين پروژه‌ها در حوزه فناوري اطلاعات است كه با هدف در اختيار قرار دادن اطلاعات مكتوب در كتاب‌هاي به چاپ رسيده در سطح دنيا راه‌اندازي شده است. برنامه جستجوي كتاب‌هاي ديجيتالي در كتابخانه گوگل در 2 بخش مشاركتي و كتابخانه‌اي قابل تقسيم‌بندي هستند. در پروژه مشاركتي ناشران كتاب‌هاي خود را در اختيار گوگل قرار مي‌دهند تا ديجيتال شده و روي شبكه قابل دسترسي باشد، اما كاربران براساس واژه‌هايي كه جستجو مي‌كنند به تعداد محدودي از صفحات كتاب‌ها دسترسي خواهند داشت و پس از تصميم‌گيري نهايي براي خريد اين كتاب با كليك روي لينك ناشر كتاب يا يك فروشگاه آنلاين مي‌توانند اين كتاب را خريداري كنند. جالب اين كه گوگل براي اسكن صفحات اين كتاب‌ها هيچ هزينه‌اي دريافت نكرده و حتي پس از خريداري كتاب‌ها نيز به عنوان يك واسطه هيچ هزينه‌اي را دريافت نخواهد كرد، اما در بخش پروژه مشاركتي مشابه اقدامي كه دانشگاه‌هاي آكسفورد، ميشيگان و كتابخانه بارسلونا پيش از اين انجام داده‌اند، كتابخانه‌ها، كتاب‌هاي خود را براي ديجيتالي شدن در اختيار گوگل قرار مي‌دهند و به اين ترتيب امكان دسترسي به اين مجموعه از طريق اينترنت و در هر نقطه‌اي از جهان وجود خواهد داشت. اگر كتاب مورد نظر خارج از محدوده قوانين كپي‌رايت باشد امكان دسترسي به كل محتواي كتاب وجود خواهد داشت و اگر كتابي تحت پوشش قوانين حق تاليف باشد تنها بخش محدودي از متن كتاب در اختيار كاربر قرار خواهد گرفت. اين پروژه از سال 2005 ميلادي آغاز شده است و در حال حاضر بيش از 30 هزار ناشر و 40 كتابخانه در عضويت اين كتابخانه ديجيتال جهاني هستند كه بدون ترديد هدف اصلي از راه‌اندازي آن ايجاد شرايطي مناسب براي دسترسي به اطلاعاتي نامحدود و استفاده از دانش جهاني براي همه مردم در نقاط مختلف دنيا خواهد بود. اگرچه بسياري از نويسندگان، ناشران و موسسات فرهنگي دولتي و غيردولتي در سطح دنيا از گوگل به دليل اسكن كردن آثارشان بدون رعايت قانون حق تاليف شكايت كرده‌اند، اما گوگل همچنان در تلاش است تا روياي خود براي تاسيس بزرگ‌ترين كتابخانه ديجيتال در سطح دنيا را عملي سازد.
فرانك فراهاني جم/ جام جم
منابع:
Books.google.com/ Computer.org
رويترز