اكسيژن درماني عبارت است از تجويز اكسيژن با غلظت بيش از آنچه كه در هوا وجود دارد. هدف از اكسيژن درماني انتقال كافي اكسيژن به خون، كاهش كار دستگاه تنفسي و كاهش فشار بر ميوكارد (يكي از لايه هاي عضلاني قلب) مي باشد.
حمل اكسيژن به بافت ها به عواملي نظير برون ده قلب، ميزان اكسيژن شرياني (سرخرگي)، غلظت هموگلوبين و نيازمندي هاي متابوليكي بدن بستگي دارد. در اكسيژن درماني، بايد به تمام عوامل فوق توجه نمود.
در مواردي همچون تسريع در بهبودي پس از عمل جراحي ، ميگرن، آلزايمر و ام اس (MS) نيز تحقيقات روي اثر درماني اين روش همچنان ادامه دارد.
موارد مصرف اكسيژن درماني
استفاده از اكسيژن پرفشار سابقهاي طولاني دارد كه در درمان آمبولي هوا به كار گرفته ميشد. آمبولي هوا شرايطي است كه معمولا غواصاني كه به اعماق آب ميروند و سپس با سرعت زياد به سطح آب بازميگردند، دچار آن ميشوند. در اين حالت، به علت پيدايش حبابهاي كوچك هوا در جريان خون، خون به اعضاي حياتي بدن نميرسد و سبب مرگ فرد مي شود. اكسيژن پرفشار ميتواند اندازه اين حباب ها را كوچك كند و در نتيجه جريان خون به شرايط عادي باز گردد.
ساير استفادههاي اين روش شامل موارد زير است:
- به عنوان پادزهر در مسموميت با گازهاي سمي به ويژه گاز مونواكسيد كربن
- ضدعفونيكننده به ويژه در برابر ميكروبهاي بيهوازي (ميكروبهايي كه در برابر اكسيژن توان مقاومت ندارند)
- كاهش تورم و تجمع مايعات در بافتهاي بدن كه در بهبود سوختگيها كمك مي كند
- بهبود هيپوكسمي (كاهش فشار اكسيژن خون سرخرگي)
تغيير در تعداد يا الگوي تنفس ممكن است به علت هيپوكسمي باشد. علائم هيپوكسي شامل: پرخاشگري، عدم هوشياري، گيجي، خواب آلودگي، كما، تنگي نفس، افزايش فشار خون، بي نظمي ضربان قلب و تعريق شديد مي باشد
در هيپوكسي مزمن (مانند آن چه كه در بيماري هاي انسداد مزمن ريه ديده مي شود) ممكن است خستگي، خواب آلودگي، بي تفاوتي، بي توجهي و تأخير در واكنش ها به وجود آيد.
اكسيژن درماني كوتاه مدت مي تواند براي گروه كوچكي از بيماران مبتلا به بيماري مزمن انسداد ريوي مفيد باشد.
موارد احتياط در اكسيژن درماني
بيماراني كه سابقه تشنج داشتهاند يا دچار تشنج ميشوند و بيماران مبتلا به آمفيزم (نوعي بيماري ريوي ناشي از تجمع هوا در ريهها كه در بيشتر موارد، ناشي از مصرف سيگار است) نبايد از اين روش استفاده كنند.
همچنين سابقه تجمع مايع در سينوسها، گوش و ساير حفرات بدن، سابقه جراحيهاي چشمي يا داشتن بيماريهاي چشم، استفاده از داروهاي شيميدرماني و داروي ديسولفيرام (در درمان الكلسيم كاربرد دارد) هم از ديگر موارد منع استفاده از اين روش هستند.
در ضمن خانمها بهتر است در دوران بارداري از اين روش استفاده نكنند.
همانند ساير داروها، پرستار اكسيژن را با احتياط تجويز نموده و به دقت اثرات آن را روي بيمار ارزيابي مي كند. اكسيژن نيز يك دارو است و فقط بايد توسط پزشك تجويز شود.
بيماران مبتلا به اختلالات تنفسي، اكسيژن را فقط به منظور افزايش فشار اكسيژن خون شرياني تا بازگشت آن به حد طبيعي دريافت مي كنند.
افزايش اكسيژن هواي دم، به ميزان اكسيژن گلبول هاي قرمز خون يا پلاسما نمي افزايد. در عوض مقادير افزايش يافته ي اكسيژن، ممكن است اثرات سمي روي ريه ها و سيستم عصبي مركزي بگذارد يا سيستم تهويه بدن را تضعيف كند.
هنگام تجويز اكسيژن، بيمار بايد از نظر نشانه هاي عدم كفايت در اكسيژناسيون مورد بررسي قرار گيرد. بنابراين پرستار مرتبا بيمار را از نظر علايم گيجي، بي قراري، خواب آلودگي، تعريق، رنگ پريدگي، بي نظمي ضربان قلب و افزايش فشار خون بررسي مي كند.
مسموميت با اكسيژن
مسموميت با اكسيژن زماني روي مي دهد كه، اكسيژن با غلظت بالاي بيش از 50 درصد به مدت طولاني اي بيش از 48 ساعت تجويز شود. مسموميت با اكسيژن در اثر توليد بيش از حد راديكال هاي آزاد اكسيژن ناشي از متابوليسم سلولي به وجود مي آيد. اگر مسموميت با اكسيژن درمان نشود، اين راديكال ها مي توانند به شدت به سلول ها صدمه زده و يا آن ها را از بين ببرند. آنتي اكسيدان ها همانند ويتامين E و C و بتاكاروتن ممكن است اثر دفاعي در مقابل راديكال هاي آزاد اكسيژن داشته باشند.
متخصص تغذيه در مركز درماني مي تواند رژيم غذايي بيمار را تنظيم كند تا غني از آنتي اكسيدان ها باشد. مكمل ها نيز براي بيماران كم اشتها يا ناتوان موجود هستند.
علائم و نشانه هاي مسموميت با اكسيژن شامل احساس ناراحتي در زير جناغ ، تنگي نفس، بيقراري، خستگي، ضعف و مشكلات تنفسي پيشرونده مي باشند.
بيمار بايد هر 6 ماه يا بيشتر جهت پيگيري درمان به پزشك مراجعه كند. گازهاي خون و تست هاي آزمايشگاهي به طور مرتب بايد بررسي شوند.
هيپوكسي در صورت شديد بودن مي تواند زندگي فرد رابه مخاطره بياندازد. با پيشرفت سريع هيپوكسي، تغييراتي در سيستم عصبي مركزي ايجاد مي شود. بيمار دچار ناهماهنگي حركات و اختلال هوشياري مي شود.