نگاهي به طب گياهي
قدمت استفاده ازگياهان به منظور درمان و تسكين بيماري ها به قبل از تاريخ بشريت مي رسد. بسياري ازداروهاي رسمي از گياهان منشاء گرفته اند.

تقريبا يك قرن قبل، اكثر داروهاي مشهور امروزي از گياهان توليد شده اند: همچون آسپيرين (ازپوست درخت بيد) ديگوكسين ( ازگل انگشتانه) كينين ( ازپوست درخت سينكونا) و مورفين ( ازكوكنارمخدر). درحال حاضرشركت هاي بزرگ داروسازي دنيا سلطه كاملي برگياهان طبي در چهار گوشه كره خاكي دارند.
امروزه طب گياهي چيني به لطف تبليغات و فعاليت گسترده دولت چين جاي خود را به خوبي درطب نوين غرب باز نموده است. هر چند كه داروهاي گياهي ايران بسيار متنوع بوده و نيازمند بررسي هاي علمي و معرفي جهاني هستند.

اگر چه نحوه درمان هاي داروئي نوين و درمان هاي گياهي به نظريكسان مي آيد اما تفاوت هاي عمده اي بين اين دو وجود دارد:

تفاوت هاي درمان با طب گياهي و طب نوين

* درطب گياهي، كل گياه تجويزمي شود و طبيعي است كه تمامي اجزاء گياه خواه مفيد و يا مضرمصرف شده است. به اعتقاد گياه پزشكان سنتي، مصرف كل گياه ازآن جهت مفيد است كه اولا خواص كاملي ازعناصر گياهي نصيب بيمار مي شود و دوم اين كه با مصرف تمام يك گياه، از شدت عوارض سمي يك تركيب خاص كاسته مي شود. درحالي كه در طب نوين سعي به تخليص و عصاره سازي گياهان و استفاده تنها از يك عنصر شيميائي آن است.

* درطب گياهي، گاهي از تركيب چند گياه استفاده مي شود و معتقدند كه دراين تركيب از خاصيت هم پوشاني درماني گياهان مختلف، استفاده مي شود ولي در طب نوين معمولا از تركيب داروهاي مختلف با هم اجتناب مي شود.

نحوه تشخيص در طب گياهي و طب نوين

درطب گياهي، تشخيص بيماري براساس اخلاط چهارگانه، وجود سموم در بدن، دفع ماده سمي و نظاير آن مي باشد، و لذا جهت درمان نيز از داروهاي مسهل، مدر، ضد التهاب و متعادل كننده اخلاط استفاده مي شود. برخلاف آن درطب نوين، تشخيص و درمان از اصولي كاملا متفاوت بهره مي گيرد.

داروهاي گياهي و غير گياهي

داروهاي مورد مصرف در طب ايراني به صورت مفردات و يا تركيبي قابل استفاده است كه اين داروها بالغ بر چهارهزار داروي گياهي و غير گياهي مي باشد كه تجارب بسيار زيادي در اين مورد شده است و شكل مصرف داروها مي تواند به شكل دم كرده ها، جوشانده، معجون، ماليدني، بخور، بوئيدني، عطسه آور استفاده گردد و حتي قسمت هاي مختلف يك گياه از جمله ريشه، ساقه، برگ ، گل و دانه و ....همگي قابل استفاده مي باشد و هر كدام مي تواند خواص منحصر به فردي داشته باشد.

بيشترين موارد درماني آن ها نيز شامل است بر: دردهاي مفاصل به ويژه از نوع روماتيسمي، اختلالات قاعدگي و باروري زنان، خستگي مزمن، سردردها، آسم و سرفه، مشكلات گوارشي و روده اي، اختلالات پوستي به ويژه حساسيت ها و اگزما، و... در طب گياهي سنتي معمولا براي بيماري هاي عضلاني اسكلتي و اختلالات رواني عصبي، درمان رايجي وجود ندارد.

در طب گياهي معمولا بيماري هاي حاد به طور انفرادي و توسط خود بيمار درمان مي شود كه آن هم براساس تجارب فردي و تحت تاثير تعليمات گياه پزشكان سنتي و يا نشريات مربوطه است. تنها زماني كه بيماري به صورت مزمن در مي آيد، بيماران از گياه پزشكان سنتي استفاده مي كنند.

اشكال دارويي نوين نيزمعمولا به صورت خوراكي مثل پودر، كپسول، قرص، شربت، و يا انواع ماليدني به صورت پماد مي باشد. انواع تزريقي و يا سايرانواع دارويي كه در طب نوين ديده مي شود درطب گياهي سنتي و جود ندارد.

هدف درمان درطب سنتي گياهي

هدف درمان درطب سنتي گياهي، بهبود وضعيت كلي بيمار است و كمتر به خود نشانه بيماري توجه مي كنند. درواقع اعتقاد بر اين است كه نشانه كنوني بيمار مثلا خون ريزي قاعدگي، حاصل اختلال در وضعيت سلامت كلي بدن است و لذا با درمان و اعاده سلامتي كلي به فرد، اختلال فعلي نيزبرطرف مي شود.

شواهد آزمايشگاهي

در تحقيقات علمي ديده شده است كه گياهان خواص گوناگوني همچون اتساع عروق ( وازوديلاتور)، ضد التهابي، ضد ميكروبي، ضد تشنج، تسكين بخشي( سداتيو)، و ضد تب دارند. در يك مطالعه تجربي با تزريق عصاره برگ هاي گورگياه ( lemon grass leaves) ديده شد كه حالت پُردردي ايجاد شده درخرگوش، به تدريج كاسته مي شود.

درمطالعات انساني نيز تاثيرات خوبي از گياه زنجبيل در كاهش تهوع و استفراغ، نوعي گياه گل مينا( feverfew) براي پيشگيري ازحملات ميگرن، و شجرالمعبد( ginkgo ) براي ناتواني مغزي و دمانس ديده شده است. شناخته شده ترين تاثير در مورد گياه علف چايي( St John"s wort ) جهت درمان افسردگي خفيف تا متوسط مشاهده شده است.

معهذا هنوز مطالعات علمي و دانشگاهي در مورد تاثيرات درماني گياهان طبي به صورت گسترده اي انجام نگرفته است و ازلحاظ علمي نمي توان مصرف داروهاي گياهي به ويژه انواع تركيبي را به همگان توصيه نمود.

عوارض جانبي

توصيه مي شود حتما داروهاي گياهي با احتياط و تحت نظر گياه پزشك باتجربه مصرف شوند، مصرف بي رويه و مفرط آن مي تواند به ويژه براي سلامتي كليه، كبد و قلب به شدت مضر باشد. مخصوصا نوعي تركيب گياهي چيني كه به منظور كاهش وزن و لاغري مصرف مي شود، دربرخي بيماران منجر به نارسايي شديد و برگشت ناپذير كليوي شده است.

وانگهي علاوه برتاثيرات دارويي، داروهاي گياهي تحت تاثير آلودگي، تقلب و يا عدم شناخت كافي نيزقراردارند.( نمونه بارز آن مصرف عرق خارشتري جهت دفع سنگ كليه است، كه اصولا يك اشتباه علمي سنتي، حاصل سوء برداشت ازمتون قديم فارسي است). لذا بيماراني كه به ويژه به طورمداوم ازداروهاي گياهي استفاد ه مي كنند لازم است تحت مراقبت مداوم طبي نيز باشند.

گياه پزشكان

گياه پزشكان به معني واقعي آن در كشور ما ايران بسيار نادرند و عمده تجويز داروهاي گياهي توسط عطارباشي ها انجام مي گيرد. برخي از اين عطاران نيز فاقد صلاحيت علمي در زمينه كاري خود هستند و تنها براسا س علائق شخصي دست به اين كار زده اند. به نظر مي رسد سيستم بهداشتي درماني كشور لازم است نظارت كامل تري براين سيستم درماني اعمال نمايد.

روش كار گياه درمان گر

گياه درمان گر ممكن است براي اطمينان يكي از روش هاي مدرن را كه معمولا براي كمك به تشخيص بيماري به كار گرفته مي شوند، چون آزمايش خون، ادرار، اشعه ايكس، يا پاتولوژي را به كار گيرد، گرچه گياه درمان گر ورزيده معمولا از هيچ يك از آن ها استفاده نمي كنند، زيرا در پايان شنيدن تاريخچه زندگي بيمار نوع بيماري او را تشخيص داده اند. هر شخصي بيمار داروي خاص خود را دريافت مي كند كه مقدار و تنوع و تركيبش را گياه درمان گر با در نظر گرفتن وضعيت و نياز او تعيين كرده است. اصل مهم روش گياه درمان گر بازگرداندن تعادل طبيعي به كل بدن بيمار است نه تيمار علائم بيماري او.

آموزش

دوره هاي آموزشي طب گياهي در كشورما ايران و ساير كشورها ي علاقمند راه اندازي شده است. افرادي كه در اين دوره هاي علمي دانشگاهي شركت نموده و فارغ التحصيل مي شوند به معني واقعي آن گياه پزشك ناميده مي شوند. دوره هاي گياه پزشكي معمولا چهار سال طول كشيده و شامل آموزش آسيب شناسي، داروسازي، بوتاني، گياه شناسي، تغذيه، تشخيص بيماري ها، بيوشيمي، فيزيولوژي و مهارت هاي تحقيقاتي است.

شبكه تحقيقات گياهان داروئي ايران تحت نظارت وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشكي از مراكز معتبر وعلمي دراين زمينه به شمار مي رود.