برنامه‌هاي ديدني تلويزيون در سال 89 فقط به سريال‌هاي نمايشي محدود نشد.
ارمغان‌هاي تلويزيون
اگرچه تلويزيون مهم‌ترين رسانه‌اي است كه رخدادها و وقايع مهم جهان را بازتاب داده و از طريق شبكه‌هاي مختلف تلويزيوني مي‌توان پنجره‌اي براي تماشاي عالم گشود اما خود اين رسانه نيز به واسطه تاثيرگذاري و دامنه و گستردگي برنامه‌هايش واجد اتفاقات و رخدادهايي است كه قابليت بازشناسي و ارزيابي دارد.
به روش خود تلويزيون كه گزارش هفته و سالانه دارد و از آنچه گذشت در حوزه‌هاي مختلف پرده برمي‌دارد قصد داريم تا در اين مجال به طور اجمالي به مهم‌ترين اخبار و اتفاقاتي كه سال گذشته در حوزه تلويزيون افتاده، نگاهي بيندازيم. بديهي است كه در اين بازخواني هر آنچه كه رخ داده و در جاي خود اهميت دارد به نگارش درنيامده يا حتي گاهي فراموش شده است. با اين حال اتفاقاتي كه به آن اشاره مي‌شود آنقدر اهميت داشته كه خود به يك سوژه رسانه‌اي بدل شده‌اند.
سريال‌هاي مناسبتي
اگر سريال‌هاي تلويزيوني را به 2 گروه عمده مناسبتي و روزانه تقسيم كنيم معمولا مجموعه‌هاي نوع اول به واسطه دلايلي فرامتني و اجتماعي بيشتر مورد توجه قرار مي‌گيرند.
اولين مجموعه‌هاي تلويزيوني نيز سريال‌هاي نوروزي هستند كه به دليل آميختگي با ايام نوروز و توجه بيشتر مخاطبان به تلويزيون و برنامه‌هاي آن از جمله سريال‌هاي پرمخاطب در طول سال قرار مي‌گيرند. در ميان سريال‌هاي نوروزي سال 89 دو سريال چارديواري و زن بابا بيش از مجموعه‌هاي ديگر مورد توجه قرار گرفت. براساس نظرسنجي خبرگزاري جمهوري اسلامي سريال‌هاي چارديواري و زن بابا موفق‌تر عمل كرده و تماشاگران بيشتري را جلب كرده‌اند.
اما در اين ميان چارديواري ساخته سيروس مقدم موفق‌ترين كار نوروزي سيما لقب گرفت. سيروس مقدم از جمله كارگردان‌هايي است كه سريال‌هاي او فارغ از نقاط ضعف و قدرتش، بسيار پر مخاطب بوده و شايد به همين دليل است كه او پركارترين كارگردان تلويزيوني در زمينه ساخت سريال محسوب مي‌شود.
موفقيت چارديواري صرفا به كمدي بودن يا زمان نمايش آن برنمي‌گردد. مقدم تابستان 89 امسال نيز با سريال تراژدي و تلخ زيرهشت بازهم موفق شد مخاطبان زيادي را پاي تلويزيون بنشاند.
سريال زير هشت يك رقيب سرسختي در شبكه 3 به نام «فاصله‌ها» داشت كه براساس نظرسنجي صورت گرفته اين مجموعه 85 درصد در بين برنامه‌هاي صدا و سيما ببيننده داشت و از اين ميزان 95 درصد اعلام رضايت كرده‌اند. اين درحالي است كه مجموعه زيرهشت كه از شبكه يك سيما پخش مي‌شد، 10 درصد كمتر از سريال فاصله‌ها بيننده و رضايت‌مندي داشت كه البته به تدريج اين ميزان افزايش پيدا كرد. برخي علت اين امر را تلخ و گزنده بودن سريال زير هشت دانسته يا سريال فاصله‌ها را به دليل توجه برخي مسائل مبتلا به جوانان موجب پر بيننده شدن آن مي‌دانستند.
سريال تاوان ساخته شهرام شاه‌حسيني با بازي پژمان بازغي و رضا رويگري نيز با 45 درصد بيننده و 87 درصد رضايت‌مندي در جايگاه سوم قرار گرفت. به هر حال زير هشت و فاصله‌ها هر دو از جمله سريال‌هاي پرمخاطب در سال 89 محسوب مي‌شدند كه البته زمان پخش آن در فصل تابستان را نبايد ناديده گرفت.
يكي از پربيننده‌ترين فصل‌هاي تلويزيون ايام ماه مبارك رمضان است كه در يك دهه گذشته به دليل سنت سريال‌سازي و توجه مخاطبان به سريال‌هاي مناسبتي اين ماه بيش از ماه‌هاي ديگر سال اهميت دارد. در ماه رمضان امسال 4 سريال از شبكه‌هاي مختلف سيما روي آنتن رفت كه نظرسنجي مركز تحقيقات سازمان صدا و سيما نشان مي‌دهد سريال جراحت به كارگرداني محمدمهدي عسگرپور در ميان مجموعه‌هاي ماه رمضان امسال، رتبه اول را از آن خود كرده است.
مجموعه جراحت با 74 درصد بيننده در رتبه اول قرار گرفت. سريال‌هاي ملكوت ساخته محمدرضا آهنج با 65 درصد، در مسير زاينده‌رود به كارگرداني حسن فتحي با 58 درصد و تكرار خانه به دوش به كارگرداني رضا عطاران با 42 درصد بيننده به ترتيب در رتبه‌هاي دوم تا چهارم قرار دارد. مجموعه نون و ريحون ساخته فرزاد موتمن هم رتبه پنجم را از آن خود كرد.
در ايام محرم امسال اما سريال خاصي توليد نشد و تنها يك سريال كه از 4 سال پيش جا مانده بود و به دلايل مختلف پخش آن به تاخير افتاده بود براي محرم امسال روي آنتن رفت. سريال «خون بها» ساخته جواد مزدآبادي كه اولين كار سعيد نعمت‌الله به عنوان فيلمنامه‌نويس در اين مجموعه بود و البته اولين حضور پولاد كيميايي در يك سريال تلويزيوني. اما اين سريال نتوانست مثل ديگر سريال‌هاي مناسبتي گل كند و پرمخاطب شود. برعكس سريال مناسبتي «ارمغان تاريكي» به كارگرداني جليل سامان كه به اتفاقات سياسي دهه 60 درباره گروهك منافقين افتاد با استقبال بهتري مواجه شد. محمد رضا ورزي نيز طبق روال سال‌هاي گذشته سريال تاريخي ديگري به نام «تبريز در مه» را به نمايش گذاشت كه درباره وقايع زمان فتحعلي شاه و زندگي عباس ميرزا بود. سريال‌هايي مثل «ستايش»، «ساختمان 85»، «قفسي براي پرواز»، «گمشده» و « آسمان هميشه ابري نيست» از ديگر سريال‌هاي تلويزيون در سال 89 بود.
مختارنامه ؛ اثري فاخر
اما بدون شك نقطه عطف سريال‌هاي تلويزيوني در سال 89 و اساسا يكي از مهم‌ترين اتفاقات رسانه‌اي در مجموعه صدا و سيما آغاز پخش سريال عظيم « مختارنامه » بود كه پس از 8 سال فرآيند توليد بالاخره در مهر ماه امسال براي نمايش آماده شد. اين سريال تاريخي ـ مذهبي هم به واسطه نام داوود ميرباقري كه عنوان كارگرداني سريال امام علي(ع) را نيز يدك مي‌كشيد و البته خط و ربط قصه مختار به قيام كربلا و عاشورا مورد توجه بسياري از مخاطبان تلويزيوني قرار گرفت به عنوان فاخرترين سريال تلويزيوني در سال 89 و البته عظيم‌ترين و پرهزينه‌ترين سريال در تاريخچه تلويزيون شناخته شد.
نكته: نگاهي اجمالي به سريال‌هاي پرمخاطب در سال 89 نشان مي‌دهد كه جذابيت سوژه و قصه‌پردازي روايت خوب و حرفه‌اي و ... در‌كنار بازي‌هاي خوب مي‌تواند در افزايش رضايت‌مندي مردم تاثير زيادي داشته باشد
نظرسنجي درباره سريال مختارنامه در مصاحبه‌هاي تلويزيوني و گزارش‌هاي خبري شبكه يك نشان داد كه اين سريال بشدت مورد توجه طيف‌هاي مختلف مردم و مخاطبان عام و خاص قرار گرفته است و ميزان رضايت مندي از آن در وضعيت مطلوبي قرار دارد.
نگاهي اجمالي به سريال‌هاي پرمخاطب تلويزيون در سال 89 نشان مي‌دهد كه جذابيت سوژه و قصه‌پردازي، روايت خوب و حرفه‌اي، شخصيت‌پردازي‌هاي ماندگار و توجه به تكنيك‌هاي فني و جلوه‌هاي ويژه در كنار بازي‌هاي خوب و چشمگير مي‌تواند در افزايش رضايت‌مندي مردم از سريال‌هاي تلويزيوني تاثير زيادي داشته و ديده شوند. با اين حال حاشيه‌هاي سريال مختارنامه خود به يك بحث داغ رسانه‌اي تبديل شد.
اولين نقد‌ها بر حاشيه‌هاي سريال يعني پخش صداي يك زن در موسيقي تيتراژ پاياني صورت گرفت. جز اين حاشيه‌هايي كه بر سر نشان دادن تصوير حضرت ابوالفضل(ع) صورت گرفت و واكنش‌ها و بحث و جدل‌هاي مختلف مراجع عظام در اين باره از مواردي بود كه تا مدت‌ها پخش اين تصاوير را در تعليق نگه داشت.
اين در حالي بود كه كارگردان سريال تا روزهاي نزديك به پخش اين قسمت‌ها عنوان كرده بود كه هنوز تصميمي مبني بر عدم پخش اين تصاوير ندارد.اما داود ميرباقري سرانجام به دعواها درباره چگونگي نشان دادن تصوير چهره حضرت ابوالفضل(ع) پايان داد و صحنه‌هاي مربوط به اين حضرت را به‌طور نامشخص در مه به تصوير كشيد.در كنار همه اينها، مختارنامه حاشيه بزرگي را در زمينه منابع مالي خود همواره به دنبال مي‌كشد كه جدا از حرف و حديث‌ها و شايعاتي كه در اين زميبنه وجود دارد، آخرين اعلام روابط عمومي اين سريال درباره كل بودجه سريال، 20 ميليارد تومان بوده است.
راديو هفت روي موج شبكه آموزش
راديو هفت نام يك برنامه تلويزيوني به تهيه‌كنندگي منصور ضابطيان است كه با هدف آرامش‌بخشي، هر شب از شبكه آموزش سيما پخش مي‌شد. راديو هفت كه به صورت زنده به روي آنتن مي‌رود براي ايجاد لحظاتي آرام، در اين برنامه بخش‌هاي گوناگوني مانند پخش موسيقي آرام، قصه‌خواني، گفت و گو درباره موضوعات مرتبط با آرامش، حافظ‌خواني و معرفي كتاب درنظر گرفته شده است.
علاوه بر اين هر شب يك مجري متفاوت برنامه را اجرا مي‌كند كه از عوامل جذابيت آن است. منصور ضابطيان، نيما رئيسي، آزاده نامداري، نيما كرمي، احسان كرمي، چيستا يثربي، حميدرضا صدر، مازيار ناظمي و... از افرادي هستند كه اجراي اين برنامه را بر عهده دارند. بخش قصه‌خواني نيز با نام «قصه‌هاي خان‌جون» توسط مسعود فروتن اجرا مي‌شود. اين برنامه در سال 89 موجب شد تا شبكه آموزش بيش از گذشته مورد توجه مخاطبان خاص قرار بگيرد.
هفت و ماجراهاي سينما
بدون شك يكي از مهم‌ترين رخدادهاي تلويزيوني در سال 89 تهيه و پخش برنامه زنده هفت بود كه به مسائل سينماي ايران مي‌پرداخت؛ برنامه‌اي كه سينما و حاشيه‌هاي آن را به تلويزيون آورد و البته خود به يكي از جنجالي‌ترين و حاشيه‌سازترين برنامه تلويزيون در سال 89 بدل شد. اين برنامه كه بر خلاف ديدگاه سازندگانش برخي نام نود سينمايي بر آن گذاشتند به دليل نقد و نظر و شفافيت بيشتر نسبت به برنامه‌هاي ديگر سينمايي درباره مسائل سينما با واكنش‌هاي متضادي از سوي اهالي سينما مواجه شد. فريدون جيراني مجري برنامه و مسعود فراستي منتقد و كارشناس برنامه مهم‌ترين عوامل اين حاشيه‌ها بودند به طوري كه اظهار نظر فراستي درباره يكي از كارگردان‌هاي مطرح سينماي ايران ـ مسعود كيميايي ـ موجب شد تا وي به‌طور موقت از حضور در اين برنامه محروم شود. نقطه اوج و جنجالي‌ترين برنامه‌هاي هفت به زمان جشنواره فيلم فجر برمي گشت كه اين برنامه هفتگي به يك برنامه روزانه بدل شد.
گفت‌وگو دور ميز شب
بعد از برنامه موفق دو قدم مانده به صبح با اجراي محمد صالح‌علاء برنامه دور ميز شب با اجراي محمد حيدري‌فاروقي و رشيد كاكاوند جايگزين آن شد كه مورد توجه فرهيختگان و مخاطبان خاص شبكه 4 قرار گرفت. برنامه دور ميز شب با رويكرد تاثيرگذاري در عرصه فرهنگ طراحي شد و در قالب گفت‌وگوهاي نقادانه به حركت‌هايي كه در عرصه فرهنگ مي‌شود، مي‌پردازد و نقاط قوت و ضعف‌ها را شناسايي و مورد بررسي قرار مي‌دهد.
دور ميز شب را مي‌توان جزو برنامه‌هاي گفت‌وگو محور قلمداد كرد كه به مسائل فرهنگي و هنري پرداخته و با نگاهي تخصصي و جذاب‌تر اين مسائل را مورد بحث و بررسي قرار مي‌دهد.
همه طرفداران بچه‌هاي ديروز
يكي از برنامه‌هاي تلويزيوني كه از شبكه پنجم سيما پخش مي‌شد برنامه‌اي به عنوان «بچه‌هاي ديروز» بود كه به پخش كارتون‌هاي دهه 60 مي‌پرداخت و با اجراي دو مجري معروف كودكان گيتي خامنه و الهه رضايي بسياري از خاطرات كودكي مخاطبان ميانسال را زنده مي‌كرد. اين برنامه بشدت مورد استقبال كودكان دهه 60 قرار گرفت و از جمله پرمخاطب‌ترين برنامه‌هاي شبكه 5 سيما شد؛ برنامه‌اي كه با برانگيختن حس نوستالوژيك مخاطب آنها را به خاطرات دوران كودكي خود مي‌برد.
برنامه‌ها و اتفاقات متعدد ديگري هم در تلويزيون رخ داد كه در اين مجال كوتاه فرصت پرداختن به همه آنها نيست. اگر بخواهيم فهرست‌وار به برخي از آنها اشاره كنيم بايد به تغيير سبك اخبار از دكوراسيون تا شيوه اجرا و گويندگي، عملكرد خوب صدا و سيما در پخش مسابقات جام جهاني و المپيك، تاكيد بر ممنوعيت سيگار و تجمل‌گرايي در سريال‌هاي تلويزيوني، تهيه و تدارك مسابقات هيجان‌انگيز تلويزيوني، افزايش فيلم و سريال و افتتاح شبكه مستند در روزهاي پاياني سال اشاره كنيم.
سيد رضا صائمي / جام جم