وقتی محمد بن عبدالوهاب عقاید خود را ابراز کرد و به نشر آن پرداخت، عده ای از علمای بزرگ اهل سنت به مخالفت با عقاید وی پرداختند و دسته ای در نوشته های خویش به رد نظریات وی روی آوردند. کتاب الصواعق الالهیه که چاپ دوم آن به صورت افست در سال ۱۹۷۶ منتشر شده است، اولین کتاب در رد عقاید وهابیت می باشد و از جایگاه خاصی در شناخت این فرقه برخوردار است. البته گفتنی است این دسته از منابع دیدگاه مناسبی درباره تشیع ندارند، برای مثال نویسنده کتاب هر جا از عقاید شیعه بحث می نماید، شیعیان را روافض می نامد.
نویسنده بعد از حمد و ثنای الهی کلام خود را حدیث ۷۲ فرقه آغاز می کند، سپس به مسئله امر به معروف و نهی از منکر پرداخته هدف خود را از نگارش کتاب امر به معروف و نهی از منکر عنوان می نماید. در ادامه به مبادی مختلف دینی مانند ناسخ و منسوخ، اجتهاد و غیره از دیدگاه اهل سنت به ویژه احمد بن حنبل و سایر علمای حنبلی به رد دیدگاههای محمد بن عبدالوهاب می پردازد. نویسنده کتاب درباره اعتقادات بردارش محمد بن عبدالوهاب می نویسد: امروز مردم مبلتا به کسی شده اند که منسوب است به کتاب و سنت و از علوم آنها استنباط می کند و ترسی ندارد از اینکه کسی با او مخالفت نماید و هر که با وی مخالف نماید از نظر او کافر شمرده می شود ... و در او یک صفت از صفات اهل اجتهاد نیست و به خدا قسم د راو یک دهم از این خصلت و صفات وجود ندارد، ولی در عین حال کلام او در میان عده کثیری از جاهلان و نادانان رواج یافته است (ص ۴).
از جمله مطالب کتاب مسئله تکفیر مسلمانان است. چون در زمان نگارش کتاب وهابیان به شدت مخالفان خود را تفکیر و خونشان را هدر می دانستند، به طر نظر صحابه و خلفا درباره تکفیر مسلمانان پرداخته و در ادامه نظریات بنیانگذاران مذاهب اربعه را مطرح کرده و به رد دیدگاههای وهابیان پرداخته است.
شیخ سلیمان در رد عقاید برادرش در تکفیر مسلمانان می نویسد در زمان ائمه اسلام این مسائل وجود داشته است ، و لیکن کسی مرتکبین آن را کافر یا مرتد نداسته است . از دیگر مطالب کتاب که وهابیت به شدت علیه شیعه آن را عنوان می نمایند، طلب حاجت و زیارت قبر مطهر پیامبر (ص) است. وی در پاسخ به نظر محمد بن عبدالوهاب با بیان عقیده احمد بن حنبل دیدگاه وی را انکار می نماید. البته بایست یادآوری کرد نظر وی درباره زیارت قبور ائمه (ع) مانند امام علی (ع) و امام حسین (ع) با عقاید شیعه سازگار نیست، و لیکن از آن جهت که مخالفت دیدگاه وهابیان است حائز اهمیت بسیاری است ( ر.ک: س ۳۶-۳۷).
این کتاب از چند جهت حائز اهمیت می باشد، اول آنکه نویسنده آن از علمای حنبلی و از اهل سنت می باشد، دوم حضور وی در جریان حوادث که از نزدیک بسیاری از وقایع را درک نموده و نیز نسبت خانوادگی با محمد بن عبدالوهاب دارد، سومین دلیل اهمیت کتاب بدان جهت است که اولین ردیه بر عقاید وهابیان می باشد و اهمیت تاریخی بسیاری دارد.
فتنه الوهابیه، السید احمد بن زینی دَحلان، به کوشش حسین حلمی بن سعید استانبولی ، ایشیق ، استانبول، ۱۳۹۶ ق /۱۹۷۶م
این کتاب پیوست کتاب الصواعق الالهیه است و احمد بن زینی دحلان ( مفتی مکه) نگارنده آن و شامل سیزده صفحه می باشد. وی که در زمان شروع فعالیت وهابیان مفتی مکه بوده است، به بررسی روند ایجاد و گسترش وهابیت در زمان سلطان سلیمان سوم ( امپراتور عثمانی)، نحوه استیلای ایشان بر حرمین شریفین، آغاز درگیری شریف حسین با امپراتوری عثمانی، شروع حمله وهابیان به مناطق مختلف پرداخته است. در ادامه افکار و اندیشه های وهابیان را بررسی نموده و در رد آنها کوشیده است. این کتاب با وجود حجم اندک صفحاتِ آن از لحاظ اطلاعات تاریخی حائز اهمیت بسیاری می باشد.
رد وهابی، مفتی محمود بن مفتی عبدالغیور، به کوشش حسین حلمی بن سعید استانبولی، ایشیق، ۱۳۹۹ ق /۱۹۷۹م.
این کتاب که مسمّی به حجت الاسلام می باشد، نخستین بار در سال ۱۲۶۴ ق به چاپ رسیده و در سال ۱۳۹۹ ق چاپ افست آن به کوشش حسین حلمی منتشر شده است. اصل کتاب شامل هفت فصل و به زبان عربی و فارسی است و به همت مفتی محمود بن عبدالغیور تحریر یافته است.
نویسنده هر جا به نقل قول دیگران پرداخته، عین متن عربی را آورده است و توضیحات خود را به فارسی نوشته است. فصل اول کتاب در جواز تقلید است. در این فصل نویسنده به نقد و بررسی آرای علمای اهل سنت درباره تقلید پرداخته و سعی در تحکیم بنیان اعتقادات اهل سنت نموده است. فصل دوم درباره انحصار تقلید از مجتهدین می باشد. در این قسمت بعد از تعریف مجتهد و فقیه از دیدگاه اهل سنت نظریات هریک را بررسی می کند. فصل سوم در انحصار تقلید در مذاهب اربعه است و فصل چهارم در وجوب تعیین مذهب واحد از مذاهب اربعه نام دارد. فصل پنجم اختصاص به مذهب ابوحنیفه دارد.
وی در این فصل به مزایای فقه حنفی نسبت به سایر مذاهب پرداخته است. فصل ششم کتاب در فضائل قرآن و فصل هفتم در کرامات اولیا و مناقب پیران است . در این قسمت نظر عرفا درباره طلب حاجت را ذکر نموده و به رد نظر محمد بن عبدالوهاب درباره استمداد از قبور بزرگان پرداخته است.
وی در آغاز فعالیت وهابیان می نویسد: بعد از مدت ها که آتش اختلافات بین اهل سنت نسبتاً فروکش کرده بود، در سال ۱۲۰۰ ق عناد عبدالوهاب نجدی که از شومیت آن مخبر صادق خبر داده بود ملتهب و مشتعل گردید. سلطان روم و مصر عساکر فتح مآثر خود را مامور ساخته عبدالوهاب را معه اتباع و خدامش که لشکر عظیم بودند علف سیوف کرده در زاویه خمول گمنامی متعدم فرمودند ( ص۲۳).
از بخش های جالبِ کتاب تاریخچه و روندِ آغاز تبلیغات وهابیت در شبهه قاره هند است که امروزه به شدت این تبلیغات افزوده شده و در حوادث سال های اخیر در منطقه و جهان اسلام تاثیرات پنهان و آشکار چندی بر جای نهاده است. در آخر این کتاب حاشیه الصحطاوی علی الدُر المختار چاپ شده است.
معرفی برخی ردیه های چاپی در ترکیه در خصوص وهابیت:
۱. اصول الاربعه فی تردید الوهابیه، ۱۹۷۵، ۱۲۸ ص .
۲. علماء المسلمین و وهابیون، ۱۹۷۳، ۱۶۳ ص.
۳. المنحه الوهبیه فی رد الوهابیه، ۱۹۷۳، ۱۶۰ ص.
۴. الدرر السنیه فی الرد علی الوهابیه، ۱۹۷۵.
۵. ضلالات الوهابیین ببحث التلقین اوراق البغدادیه فی الحوادث النجدیه، ۱۹۷۶، ۶۹ ص.
۶. الاصول الاربعه فی تردید الوهابیه، ۱۹۷۵، ۱۲۱ ص.
۷. کتاب السنّی فی رد الوهابی ( بلسان مَلَیالَم)، ۱۹۷۶، ۸۰ ص.
محمد رضائی