چهارشنبه سوري يكي از مراسم كهن ايران باستان است كه به مرور زمان اين مراسم رنگ و بوي شاد خود را به رنگ و بوي ميدان جنگ داده است و به اين بهانه خسارات جاني و مالي جبرانناپذيري به مردم وارد ميشود.
به گزارش خبرگزاري فارس ار اروميه، چهارشنبه سوري يكي ديگر از مراسمي است كه از ديرباز در ايران مورد توجه قرار گرفته و نويد نوروز را ميدهد، برپايي آتش و پريدن از روي آن، زدودن پژمردگي، سرما و بيماري از تن و روان افرادي كه از روي آتش ميپرند عقيدهاي است كه مردم نه تنها آذربايجان غربي بلكه ديگر مناطق كشور نيز بر آن معتقد هستند.
مردم آذربايجان غربي به بهانههاي مختلف و براي شاد بودن خود و حفظ آداب و رسوم خود مراسم گوناگوني را پايهگذاري كردهاند كه اكثر اين مراسم در طول ساليان سال سينه به سينه حفظ و امروزه به مردمان منطقه به يادگار گذاشته شده است.
با نگاهي گذرا به فرهنگ غني آذربايجان به وضوح قابل مشاهده است كه تقريباً براي تمام ايام و فصول سال مراسم گوناگوني در اين سرزمين وجود دارد و تمام اينها را ميتوان در كتبهاي مختلف از بزرگان آذربايجان به عينه مشاهده كرد، ولي آنچه امروزه سبب تحريف اين مراسم شده دوري بشر از اندوختههاي بزرگان ايران است.
از قديمالايم چهارشنبه سوري مقدمهاي بر فرا رسيدن نوروز بود كه در اين روز مردم آذربايجان غربي آداب و رسوم خود را داشتند و پايبند به اين آداب و رسوم بوده و انجام برخي از اين رسوم را مايه خوشيمني و خوشبختي خود ميدانستند و علاوه بر اينكه انجام چنين رسومي نه تنها سبب سرگرمي آنها ميشد بلكه آينده يك ساله خود را از چگونگي تعبير اين رسم و رسوم تخمين ميزدند و اين آيندهنگري از درآمد اقتصادي پيرمرد عيالوار گرفته تا ازدواج دختران دمبخت را برايشان مشخص ميكرد و بر اين عقيده بودند كه هر آنچه تعبير ميشد به موقع ميپيوندد.
* آيينهاي چهارشنبه سوري در آذربايجان غربي
فال گوش ايستادن
فال گوش ايستادن يكي از رسمهاي چهارشنبهسوري است كه در آن دختران جوان نيت كرده و پشت ديواري ايستاده و به سخن رهگذران گوش ميدهند سپس با تفسير اين سخنان پاسخ نيت خود را ميگيرند.
- قاشقزني
در اين رسم دختران و پسران جوان در حالي كه يك قاشق و كاسهاي فلزي در دست داشتند براي آنكه شناخته نشوند چادري بر سر و روي خود ميكشيدند و به در خانه دوستان و همسايگان خود ميرفتند و با در آوردن صداي قاشقها صاحبخانه را از حضور خود با خبر كرده و او را به در خانه ميكشاندند كه بر حس رسم صاحبخانه كاسههاي آنها را از آجيل چهارشنبهسوري، شيريني، شكلات، نقل و پول پر ميكرد.
- خنچه
از ديگر رسوم ضروري اين شب، فرستادن خنچه از منزل داماد به منزل عروس است در اين خنچه معمولاً ميوه، شيريني، گلدانهاي پرگل، ماهي و خلعت براي خانواده عروس و خود عروس گذاشته ميشود.
- شال انداختن
در اين شب پسران جوان دم بخت نيز به پشت بامها رفته و شال كمر خود را از پشت بامها به پايين آويزان كرده و صاحبخانه نيز به عنوان تبرك تنقلات و هدايايي به شال آنان ميبستند، اما وقتي پسري خاطرخواه دختري بود تنقلات آن خانه را رد ميكرد تا اينكه سيب سرخي از طرف خانواده دختر هديه بگيرد، گرفتن سيب سرخ نشانه رضايت آنان به اين وصلت بود كه فرد مورد نظر را نيز از روي شال كمرش شناسايي ميكردند.
- پريدن از روي آتش
دختران دم بخت اين استان هنگام پريدن از روي آتش آوازي چون «آتيل باتيل چارشنبه، بختم آچيل چارشنبه» ميخوانند و با اين آواز از خداوند ميخواهند هر چه زودتر بخت آنها را باز كند.
- صله رحم
خانوادههاي اروميهاي در اين شب به خانه مسنترين فرد فاميل ميروند و به خوردن آجيل و خواندن ابيات آذري كه به آن باياتي ميگويند سرگرم ميشوند. آجيل بايد از هفت نوع خوراكي تهيه شود كه اين هفت نوع خوراكي ميتواند از بين انجير، كشمش، مويز، خرما، توت خشك، فندق، بادام، گردو، سنجد، نخودچي، آب نبات، تخمه بدون نمك، باسلق، برنجك (برنج بوداده) برگه هلو، برگه زردآلو و گندم برشته باشد و كسي كه مرادي و حاجتي دارد، بايد تقسيم آجيل را به عهده بگيرد تا مرادش برآورده شود.
- تكمگرداني
با فرا رسيدن اسفند تكمگردانها براي نويد دادن نوروز با پوشيدن لباس سنتي و به دست گرفتن سيني بزرگ كه حاوي سيب، حنا، شمع، نبات،سبزه، آجيل و سكه است در كوچه و محلهها ميچرخيدند و اشعاري را در ارتباط با نوروز ميخواندند و با اجراي رقص محلي شادي را به مردم به ارمغان ميآوردند و مردم نيز هدايايي به آنها ميدادند كه امروزه اين مراسم در آذربايجان به «چمچه گلين» معروف است، اما اساس كار تكمگردان در روزهاي نوروز و چيرگي روز بر تاريكي است.
علاوه بر اين مردم اروميه پيش از طلوع آفتاب روز چهارشنبه، مردم اروميه به صورت دسته جمعي به كنار رودخانه دربند ميروند، آتشي بر ميافروزند و جوانان در آنجا به سواركاري پرداخته و هنگام بازگشت، زنان ظرفهايشان را از آب رودخانه پر كرده و به خانه ميآورند و آب آن را به دور و برخانه ميپاشند كه با اين كار، سال جديد، سالي سرشار از روشني و زلالي و پاكي خواهد بود. ولي امروزه اين مراسمها رنگ و بومي بومي و محلي خود را از دست داده و با مواد منفجره به اصطلاح كم خطر آميخته شده كه علاوه بر آلودگي هوا سبب آلودگي صوتي و در موارد بسيار سبب جراحت و حتي مرگ انسانها نيز ميشود و لازم است تا خانوادهها با بازگويي آداب و رسوم كهن و آذربايجاني فرزندان را نسبت به حفظ آداب و سنن گذشته خود ترغيب و تشويق كنند.
* تلخي حوادث چهارشنبهسوري جاي خود را به شيريني كشمشي كه به شالها ميبستند داده
ولي ابراهيمي مردي 70 ساله كه با شور و شوقي از چهارشنبهسوريهاي دوران جواني خود ميگويد و معتقد است، رفتارهايي مغاير با هنجارهاي اجتماعي مغاير با عرف و منش جامعه نظير آنچه كه امروزه با عنوان چهارشنبهسوري شاهد آن هستيم در هيچكدام از اين آيينها ديده نميشود و به نظر ميرسد جوانان با نوعي خلا فرهنگي ناشي از عدم معرفي درست آداب و رسوم اين روز مواجه هستند و لازم است تا اين خلاهاي فرهنگي را پر كنيم.
وي با بيان اينكه امروزه تلخي حوادث ترقه و آتشبازي جاي خود را به شيريني كشمش و هدايايي كه بر شالهايمان ميبستند داده، اظهار داشت: كساني كه با منفجر كردن ترقه و پراكندن آتش سلامتي مردم را هدف ميگيرند با تن دادن به رفتاري آميخته به هرج و مرج روحي، آيين چهارشنبهسوري را تحريف ميكنند.
او ميافزايد: بايد كاري كنيم كه جوانها با فرهنگ اصيل ما انس بگيرند و اين فرهنگها رنگ غبار به خود نگيرند.
* كودكان نخستين قربانيان مراسم تحريف شده چهارشنبهسوري هستند
رئيس مركز اطلاعرساني فرماندهي انتظامي آذربايجان غربي نيز با اشاره به تحريف آيين و مراسم چهارشنبه آخرسال، بيان داشت: كودكان، افراد مسن و نوجوانان در آخرين چهارشنبه سال بيشتر از ديگر افراد در معرض خطر هستند.
وي با بيان اينكه چهارشنبه آخر سال با برنامهها و پيرايههاي خرافي و تحريف شده به عنوان يكي از مراسم پرخطر تبديل شدهاند، تصريح كرد: با تحريف آداب و سنن اين روز هر سال شاهد وقوع برخي اتفاقها هستيم كه در سال جاري پليس در تلاش براي كاهش اين حوادث است، ولي در اين ميان بايد مردم نيز همگام با پليس باشند.
اين مسئول با بيان اينكه با افرادي كه مخل آرامش مردم در روز چهارشنبه آخر سال هستند برخورد ميشود، افزود: بري كاهش آسيبهاي ناشي از انفجار مواد محترقه، فرماندهي انتظامي استان در مكانهايي اقدام به فروش مواد محترقه كم خطر ميكند و در صورتي كه خانوادهها مي خواهند مواد محترقه براي فرزندان خود تهيه كنند ميتوانند مواد محترقه را از مكانهاي در نظر گرفته شده خريداري كنند.
* انتخاب مكانهايي براي مراسم چهارشنبهسوري در آذربايجان غربي
معاون امور عمراني استاندار آذربايجان غربي در اين ارتباط ابراز داشت: براي اسكان مسافران در ايام نوروز بايد تدابير لازم انديشيده شود و بر اين اساس بايد مكانهاي مناسبي براي اين منظور در نظر گرفت.
جواد محمودي با اشاره به برگزاري مراسم جشن چهارشنبهسوري، اعلام كرد: شهرداري اروميه سال گذشته در پارك جنگلي اروميه مراسمي را براي اين منظور تشكيل داده بود و امسال نيز مراسمي در اين ارتباط تشكيل ميشود.
اين مسئول ادامه داد: لازم است تا نيروي انتظامي نيز مكانهايي را براي آتشبازي در روز چهارشنبهسوري در نظر بگيرد.
محمودي از فروش مواد محترقه كمخطر در برخي از فروشگاهها خبر داد و بيان داشت: اين مواد محترقه توسط فروشگاههايي كه نيروي انتظامي مجاز ميداند قابل تهيه هستند و لازم است تا جوانان نسبت به استفاده از مواد محترقه دست ساز خودداري كنند.
آذربايجان غربي از تركيب قومي و ديني متنوعي برخوردار است. هر كدام از اين اقوام با وجود مشابهتهاي فرهنگي و رفتاري به نسبتهاي متفاوت شيوههاي خاصي براي برگزاري مراسم و آيينهاي خود دارند. شيعيان، پيروان اهل تسنن، مسيحيان، ايلات و عشاير و پيروان اديان متفاوت در برگزاري مراسم مربوط به جشنها و سرودها، اعياد ملي مذهبي و ساير مراسم خود، رفتارهاي قومي ويژهاي دارند كه هر يك از آنها جاذبههاي خاصي را براي افراد غيربومي و جهانگردان ايجاد ميكند و ميتواند رنگين كماني از آداب و رسوم اين ديار را به تصوير بكشد و تحقق اين امر جز اهتمام جدي مسئولان ميراث فرهنگي استان چيز ديگري را نميطلبد.
در اين ميان بايد انديشيد كه مسئولان ميراث فرهنگي و ديگر دستگاههاي ذيربط و حتي پدران و مادران ما براي اينكه آداب و رسوم كهن خود را به نسل جوان كه در معرض تهاجم فرهنگهاي بيگانه هستند انتقال دهند چه كردهاند و تا چه حد سهم خود را ادا و نقش خود را در اين زمينه ايفا كردهاند.
گزارش از: مريم رسولي