يك پژوهشگر اسلامى مشهور دو كتاب معروف حديث به نام صحيحين "بخارى و مسلم" را حاوى 653 حديث نامطمئن و عارى از الزام دانست. وى كه معتقد است طلسم ترس از ترديد در قداست و صحت مهمترين كتب نزد اكثريت مسلمانان جهان پس از قرآن مجيد را شكسته است مى گويد: "پيروى از چنين احاديثى براى هيچ مسلمانى الزام آور نيست".

اين پژوهشگر مصرى شخص گمنامى نيست. او جمال البنا برادر كوچكتر حسن البنا بنيانگذار جماعت اخوان المسلمين و فرزند عبدالرحمن البنا محقق احاديث نبوى است، 84 سال دارد و از صاحبنظران مطرح در انديشه هاى اسلامى معاصر است.

جمال البنا مى گويد: "من احاديث نامطمئن و غير الزام آور را حذف كردم. اما با يك حديث چنين نكردم و آن حديث جواز شير دهى به مرد بزرگسال است". گفتنى است با استناد به اين حديث رئيس سابق دانشكده ى حديث در دانشگاه الأزهر فتوايى را صادر كرد كه موجب بحث و جدل فراوان در محافل فرهنگى و مذهبى شد. بر اساس فتواى او " يك همكار زن براى محرم شدن با همكار مرد خود در محيط كارى كه جز آن دو ممكن است كسى ديگر حضور نيابد، مجاز است به همكار مردش شير دهد".

پژوهشگر مصرى به "العربيه.نت" گفت: حذف نكردن اين حديث به اين دليل نبوده است كه من آن را صحيح بدانم. اين مورد از دست من در رفته است. زيرا من اساساً "صحيح بخارى" را ملاك قرار دادم، چون هر چه در آن آمده ، در "صحيح مسلم" نيز ذكر شده است. حال آنكه حديث مذكور فقط در صحيح مسلم آمده است. از نظر من نيز از جمله احاديثى است كه "بعيد بودنش" ارجح است.

كتاب " تجريد البخارى و مسلم من الاحاديث التى لا تُلزم" (جدا سازى احاديث غير الزام آور از "بخارى و مسلم") كه از سوى جمال البنا در 342 صفحه در قطع بزرگ چاپ و منتشر شده است، از نظر نويسنده اش، "آرزويى بزرگ بود كه خيلى ها از آن سخن بميان آوردند، ولى تا به امروز كسى به آن جامه ى عمل نپوشانده بود". وى مى گويد: "رويگردانى از پاكسازى احاديث بويژه در مورد صحيحين ناشى از ترس افراد بوده است، نه عجز آنان. لذا بر خود لازم ديدم كه اين كار را بكنم."

جمال البنا اين كتاب را به رسول اكرم (ص) اهداء كرده واين تقديم را به مثابه ى "عذرى به پيشگاه پيامبر از آنچه كه نياكان ما در حق ايشان و احاديث مباركه ى حضرتشان مرتكب شده اند"، دانسته است. چرا كه "آنان احاديثى را صحيح پنداشته اند كه به مقام پيامبر لطمه وارد مى كند، يا بارگاه ربوبيت را خدشه دار مى سازد، يا از شأن ايمان اسلامى، قرآن مجيد و جامعه ى مسلمان مى كاهد.

وى گفت: "بحث من ايراد گيرى از پيروى مسلمين از سنت نبوى نيست. زيرا اين پيروى راه و روش ما مسلمانان است. اساساً پيروى از احاديث، يك پيروى رفتارى است نه گفتارى. من به هيچ حديثى كه انتساب آن به رسول اكرم (ص) ثابت شده باشد، ايرادى نگرفته و نمى گيرم. شرط من اين است كه حديث، عطر پيامبرى داشته باشد و با قرآن سازگارى نشان دهد. اما صد هزار حديث هست كه چنين خواصى ندارند، بلكه به نظر مى آيد كه بر اثر عوامل مذهبى، سياسى و اجتماعى زيادى به وجود آمده اند".

استناد به 4 مقدمه ى استدلال

اين پژوهشگر اسلامى گفت: "استدلال خود را بر چهار مقدمه ى منطقى استوار كرده ام: 1- اجماع علماى دين بر اينكه همه ى آنچه كه در صحيح بخارى آمده است نمى تواند صحيح باشد. 2- در زمان پيامبر اكرم (ص) و خلفاى راشدين نگارش حديث جايز نبود و در روايت آن نيز اصل بر كوتاهى سخن بود. 3- تحقيقات علمى يك انديشمند معاصر احتمال خطا در روايت حديث را ثابت كرد. مثلاً او با كامپيوتر شخصى اش تحقيق كرد كه تفاصيل حديث "أمرت أن أقاتل الناس حتى يقولوا لا إله إلا الله" (فرمان يافته ام كه با مردم بجنگم تا آنكه بگويند جز خداى يكتا خدايى نيست) در 265000 سبك وسياق آمده است. وقتى اينها را در 234 شيوه ى بيان خلاصه كرد، بازهم دريافت كه هيچكدام از اينها بى اما و اگر نيست. 4- مقدمه اى است كه به عنوان مثال در مورد ازدواج پيامبر عظيم الشان با حضرت عايشه در 9 سالگى مطرح مى باشد. اين يك دروغ بزرگ در كتابهاى حديث است".

وى افزود: "ذكر همين مقدمات استدلال 80 صفحه را به خود اختصاص داد، ليكن ضرورى بود. به سادگى نمى توان خواننده را از قداست دنياى بخارى، كتابى كه پس از قرآن مجيد، صادقترين كتابها نزد مسلمين است، به فضاى نقد و حذف صدها حديث موجود در آن منتقل كرد، مگر آنكه زمينه چينى لازم براى اين كار فراهم شود".

جمال البنا توضيح داد كه بعضى از احاديث را به اين دليل رد كرده است كه آنها را به اصطلاح فقهاء از "اسرائيليات" ديده است، بعضى ها را نيز به اين سبب نپذيرفته است كه به اعتقاد وى از شان ذات الهى يا پيامبر گرامى اش مى كاهد. او گفت: "حداقل چيزى كه در مورد چنين احاديثى مى توان گفت اين است كه اينها الزام آور نيستند".

احاديث مربوط به تفسير قرآن

اين پژوهشگر گفت: "احاديث نمى توانند تفسيرگر قرآن باشند، اسباب نزول را بيان كنند و يا نحوه ى ناسخ و منسوخ بودن آيات را روشن سازند. زيرا قران، قطعيت ثبوت دارد. ليكن احاديث - حتى اگر صحيح باشند- نمى توانند بر منسوخ شدن آيه اى يا سبب نزول آن دلالت كنند. اين امر اشكال قالبى و محتوايى دارد. قالبى از آن جهت كه درجه ثبوت حديث از قرآن بالاتر نيست، و محتوايى از آن نظر كه منزلت و اعتبار حديث بر قرآن نمى چربد".

وى افزود: "با اين حال در مورد 53 حديث احتياط را بر صحت گذاشتم، كه 24تاى آنها در تفسير قرآن كريم، و11 تاى آنها در زمينه ناسخ و منسوخ بودن آيات و18 تاى آنها شامل احكامى مختلف در مورد مفاد قرآنى است".

جمال البنا 18 حديث قدسى را به يك سو نهاده است و اظهار مى دارد كه:" تنها به وحى الهى معتقد است". وى 28حديث را كه به اعتقادش مخل به عصمت رسول اكرم (ص) است كنار گذاشته و 4 حديث را متناقض با آيات متعدد قرآنى مبنى بر آزادى عقيده دانسته و رد كرده است. او همچنين 46 حديث را شامل افراط در بيم و اميد دادن و39 حديث را پايين آورنده ى جايگاه زن دانسته است. علاوه بر اينها از نظر وى 89 حديث در متن و سياق خود اشكال دارند.

اين محقق اسلامى مصرى مى گويد: "از مجموع 653 حديثى كه كنار گذاشته ام يك سوم شان تكرارى بوده است. گاهى تكرار تا هفت و هشت بار نيز رسيده است". وى معتقد است كه تلاشش "نخستين گام با نظم و روش صحيح است كه سنت را با ضوابط قرآن منضبط مى كند. ما را از احاديث ساختگى نجات مى دهد و يكى از مهمترين عوامل عقب ماندگى مسلمانان را از سر راه آنها بر مى دارد. اين موجب وهن سنت حقيقى نيست. زيرا سنت نمى تواند مخالف قرآن باشد و آنچه كه مخالف است بايد بدون ترديد كنار گذاشته شود. اگر چنين نكنيم به چيزى معتقد شده ايم كه با قرآن منافات دارد".

وى مى افزايد: "فكر مى كنم مانع اصلى را برداشته ايم و راه را براى نقد و بررسى ساير كتابهاى سنت و حديث گشوده ايم. احتياط نشان دادن در صحت هر حديث در صحيح بخارى به منزله محتاط بودن در برابر ده حديث از ديگر كتب غير صحيحين است.