یكی از خصوصیت های مهم علم فقه تقویت فرهنگ متكامل عبودیت است ظرفیت عظیمی در این علم به عنوان یك عنصر فرهنگ ساز برای ایجاد فرهنگ تعبد در جوامع وجود دارد.

شبكه اجتهاد؛ بدون تردید یكی از مهمترین عواملی كه اثر عظیمی در فرهنگ جوامع مسلمان داشته و بخشی از فرهنگ جوامع اسلامی از این عامل تأثیر پذیرفته فقه اسلامی بوده است. علم فقه به عنوان یكی از علوم اسلامی كه یكی از تأثیر گذارترین عوامل فرهنگ ساز در فرهنگ اسلامی است، جایگاهی عظیم در فرهنگ جوامع شیعی داشته واثر قابل توجهی درفرهنگ تشیع گذارده است. از آنجا كه علم فقه ظرفیت تأثیر زیادی در نحوه زندگی افراد دارد لازم است كه به تحلیل ظرفیت های فرهنگ سازی آن بپردازیم.
1. فرهنگ تعبد وبندگی:
از جمله آثاری(وشاید مهم ترین اثر)كه علم فقه در فرهنگ اسلامی دارد تقویت فرهنگ تعبد وعبودیت است اگر به دقت به ادیان مختلف نگاه كنیم در خواهیم یافت كه در تمام ادیان نوعی از باید ها ونباید ها وجود دارد كه آن باید ها ونباید ها به منزله احكام تعبدی آن ادیان هستند بدون شك تسلیم شدن وسر فرود آوردن ومطیع بودن درمقابل فرامین قدرتی لا یزال وكامل نیاز فطری بشر است بشر از دیر زمان در برابر هر چه كه احساس می كرده خدا یا خالق اوست سر تسلیم فرود آورده است والبته گاه به بیراهه رفته وراه ضلالت پیموده است باید به این نكته توجه نمود كه تعبد در برابر موجود كامل در فطرت وی نهاده شده است دین اسلام نیز باتوجه به این نیاز فطری بشر احكام تعبدی را برای بشر قرار داده است والبته مسأله تعبد را نباید به دیده حقارت نگاه كرد وآن را یك آموزه غیر متمدنانه وخلاف عقل انسانی دانست تعبد وعبودیت در اسلام ریشه ای عقلانی دارد ونشان از نوعی كمال در معرفت دارد تعبد وتسلیم در همه جا نشانه ضعف عقل واراده انسان نیست آن تعبد وتسلیم بیانگر ضعف عقل واراده است كه تسلیم بی قید وشرط در برابر موجودات هم عرض وهم مرتبه در خلقت با انسان باشد هر گاه انسان در برابر مخلوقی همچون خود سر تعظیم وتسلیم وتعبد فرود آورد می توان وبلكه لازم است او را شماتت نماییم وعمل وی را از روی ضعف عقل وسستی اراده بدانیم اما اگر تعبد وتسلیم انسان در برابر قدرت لایزال وموجود كامل متعال باشد نه تنها ضعف عقل نیست بلكه خود كوجب كمال عقل وتقویت اراده انسانی است ودلیل آن واضح است چرا كه آن به كاهدان زدن است واین به خزانه دست یافتن،آن به مشتی كاه بی ارزش می رسد واین به گوهر گران سنگ حیات ابدی دست می یابد در دین مبین اسلام احكام تعبدی وجود دارد كه به جای خود دتقویت كننده فرهنگ تعبد وعبودیت به جا وممدوح است یك از خصوصیت های مهم علم فقه نیز تقویت فرهنگ متكامل عبودیت است ظرفیت عظیمی در این علم به عنوان یك عنصر فرهنگ ساز برای ایجاد فرهنگ تعبد در جوامع وجود دارد.



2. نظم الهی زندگی:
از جمله اثراتی كه علم فقه در فرهنگ سازی جوامع می تواند داشته باشد ایجاد یك چهار چوب ونظم الهی در زندگی است شاید با اصطلاح شرع وشریعت آشنا باشید شرع وشریعت نام دیگری برای دین ویا احكام تعبدی آن است شرع در لغت به معنای قانون ، راه ،روش و... آمده است فقه نیز قانون وروشی برای زندگی به انسان می دهد هر ملت متمدنی از اول تاریخ تا به حال بدون شك قانون وشریعتی برای خود داشته است كه به واسطه آن قانون وشریعت روش زندگی خود را معین می كرده داشتن شریعت وقانون نشانه تكامل ویك زندگی متمدنانه است هیچ تمدنی بدون داشتن یك روش واسلوب برای زندگی به اهداف والا دست پیدا نخواهد كرد از نسانه های یك دین كامل نیز داشتن شریعت كامل است وبدون هیچ اغراقی اسلام كامل ترین ادیان است چرا كه دارای شریعتی كامل وبسیار دقیق وجزئی است گویی خداوند متعال با قرار دادن نعمت شریعت وقوانین شرعی روش واسلوبی الهی برای زندگی انسان تعیین كرده خدانوند در قرآن خطاب به پیامبر مكرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: ثم جعلناك علی شریعه من الامر فاتبعها ولا تتبع اهواء الذین لا یعلمون «سپس خداوند برای تو شریعت وقانونی قرار داد پس از آن تبعیت كن واز هوی وهوس جاهلان ونادانان پیروی ننما» از این آیه شریفه نكات زیادی می توان برداشت كرد مهمترین نكته ای كه می توان آیه فوق برداشت نمود این است كه هر كسی كه روش واسلوب زندگی نداشته باشد به ناچار ویا ناخواسته از اسلوب وروش زندگی دیگران الگو برداری میكند وبرای همین است كه خداوند حكیم قانون وروشی برای زندگی به پیامبر عطا نمود تا امت اسلام از روش مشركان واهل ملل دیگر پیروی نكنند واین خود جلوه ای از رحمت خاص حق برامت اسلام است .



3. حفظ استقلال فرهنگی:
برای اینكه یك تمدن بتواند شكوه وبالندگی خود را حفظ نماید، نیازمند این است كه ازهر جهت دارای استقلال باشد ودر هیچ زمینه ای وابستگی صد در صد نداشته باشد. یكی از مهمترین وجوهی كه ماهیت یك تمدن به آن وابسته است وجه فرهنگی آن تمدن است فرهنگ یك تمدن آنقدر مهم است كه اگر تمدنی نتواند تولید فرهنگی داشته باشد وفرهنگ اصیل خود را حفظ نماید هستی وچیستی آن تمدن به خطر می افتد در امت اسلام وتمدن اسلامی یكی از مهمترین عواملی كه تاكنون توانسته هویت مستقلی به تمدن اسلامی بدهد همین علم فقه وقوانین فقهی است احكام وقوانینی كه به واسطه علم فقه از متون دینی استنباط می شود خود عاملی شده تا امت اسلام شیوه زندگی مستقل وفرهنگی پویا ومستقل داشته باشد شاید تا به حال نام قاعده نفی سبیل به گوش شما خورده باشد وبا آن آشنایی داشته باشید این قاعده یكی از محكم ترین قواعد فقهی است كه از قرآن كریم نشأت گرفته است خداوند در سوره نساء آیه 141 می فرماید
...ولن یجعل الله للكافرین علی المؤمنین سبیلاً «خداوند هرگز برای كافران برمؤمنان راه استیلایی قرار نداده است» این آیه شریفه وقاعده استنباط شده از آن خود به تنهایی دست آویزی برای علمای اسلام بوده تا در هر زمانی كه دشمنان امت اسلامی در صدد استیلای برامت اسلام برآمدند دست آنان را قطع نمایند.

منبع: تبیان