شبكه اجتهاد؛ وحدت اسلامی و تقريب مذاهب آرمانی است كه همه مصلحان امت اسلامی و طلايهداران بيداری اسلامی آن را سرلوحه اهداف و آرمانهای خود قرار دادهاند و در كتابها، مقالات و سخنرانیها مردم را به در پيش گرفتن راههايی برای تحقق آن دعوت میكنند.
البته توجه دادن مردم به ضرورت پياده كردن اين آرمان امری پسنديده است ولی اين اولين گام در اين مسير تلقی ميشود. آنچه دارای اهميت بيشتری است، تدوين استراتژی و تبيين راهكارهای عملی وصول به اين اهداف، و در مرحله بعد تلاش برای اجرايی ساختن راهبردها و پيادهسازی راهكارهاست. اين مجال، فرصتی است برای بيان راهكارهای عملی تقريب مذاهب و وحدت اسلامی كه تبليغ و ترويج و توضيح آنها برای افكارعمومی ملتهای مسلمان، وظيفه اسلامی همه رهروان مسير وحدت و تقريب و تلاشگران در راه بيداری اسلامی است.
اول: راههای عملی تقريب مذاهب اسلامی
الف: راهكارهای آموزشی
۱- اصلاح كتابهای درسی: در كتابهای درسی مدارس رسمی، حوزههای علمیه و دانشگاهها به ویژه در دروس تاریخ، فقه، حدیث و تفسیر گاهی برخی موارد ضد تقریب مشاهده میشود. یكی از وظایف اولیای امور در این مراكز آموزشی، پاكسازی كتابها از موارد تفرقهانگیز و اختلافافكن است.
وظیفه دوم آنها، گنجاندن موارد تقریبی و آشنا ساختن دانشآموزان، دانشجویان و طلاب به اصول وحدت و تقریب و لزوم در پیش گرفتن راههایی است كه اهداف فوق را تحقق میبخشد.
۲- تدوين كتابهاي درسي مشترك: در حوزههاي علميه شيعه و سني، برخي كتابهاي درسي مشترك وجود دارد كه بيشتر در زمينه ادبيات، منطق و فلسفه است. تدوين كتابهاي مشترك در زمينه تفسير، فقه، تاريخ و حديث نيز از ضروريات تقريب بين مذاهب است.
۳- ايجاد كرسي مذاهب: در سطوح عالي آموزشي در حوزههاي علميه و دانشگاهها بايد علوم و معارف مذاهب مختلف به وسيله اساتيد معتقد به همان مذاهب تدريس شود تا دانشجويان و طلاب بدون واسطه از ميراث علمي يكديگر مطلع شوند.
۴- تدريس فقه، اصول، كلام، حديث و تفسير مقارن در مراكز آموزشي: اين امر، كمك بسيار بزرگي به امر تقريب و شناخت بيشتر نقاط قوت و ضعف مذاهب خواهد كرد.
۵- تبادل استاد و دانشجو: حضور اساتيد و دانشجويان مذاهب در حوزههاي علميه و دانشگاههاي ساير مذاهب، در ايجاد حس برادري، شناخت بيشتر از يكديگر و ايجاد رابطه دوستانه و مستمر بين قشر نخبه جامعه مؤثر است و به امر تقريب كمك خواهد كرد.
۶- گسترش زبان عربي به عنوان زبان بينالمللي و علمي جهان اسلام: به گونهاي كه دانشجويان و طلاب بر ترجمه، كتابت و سخن گفتن به آن آشنايي كامل داشته باشند. در تاريخ گذشته ما اين امر، رواج كامل داشته است و احياي آن در مراكز آموزشي جهان اسلام، امري ضروري و لازم براي تقريب مذاهب است.
۷- تأسيس مدارس مشترك: كه دانشجويان و طلاب پيرو مذاهب مختلف، در كنار يكديگر به امر تحصيل اشتغال داشته باشند، در تربيت نسلي تقريبي و آشنا به مذاهب گوناگون اسلامي و ايجاد حس برادري و پيوند قلبي بين آنها، كمك شاياني ميكند.
۸- برگزاري اردوهاي مشترك دانشجويي: به ويژه برای دانشجويان و طلاب علوم ديني كه در آينده هدايت جامعه اسلامي را برعهده دارند. اين اردوها در تربيت نسلي تقريبي و منعطف در برابر پيروان ساير مذاهب نقشي بسيار مثبت دارند.
۹- ديدار دسته جمعي دانشجويان و طلاب علوم ديني از مناطقي كه پيروان ساير مذاهب در آن زندگي ميكنند: مخصوصا از مدارس و دانشگاههاي آنها و آشنايي با آداب، رسوم و فضاي حاكم بر محيطهاي ديني آن مناطق. در اين ديدارها افراد، نقاط مثبت و منفي رفتارهاي خود از ديد طرف مقابل و موارد تنشزا و مبهم آن را كه موجب سوءتفاهم و حساسيت طرف مقابل ميشود، درمييابند و تلاش در اصلاح آن خواهند كرد. آنها نقاط مثبت طرف مقابل را نيز فراميگيرند.
ب: راهكارهای پژوهشي
عرصه تحقيق و پژوهش از مهمترين عرصههاي تقريب مذاهب است. پژوهش در امر تقريب و تأليف كتابهاي مناسب و ماندگار، مواد تقريبي لازم را در اختيار نسلهاي حال و آينده قرار ميدهد و پژوهشگران مسلمان را از منابع كافي در اين زمينه برخوردار خواهد كرد. راهكارهاي زير در اين عرصه مناسب به نظر ميرسد:
۱- تدوين فقه، اصول، تفسير، ... مقارن و مقايسهاي بين مذاهب اسلامي: اين امر سنت حسنهای بوده كه انديشمنداني مثل شيخ طوسي، ابنرشد اندلسي، شيخ طبرسي و... در گذشته انجام دادهاند. امروزه نيز اين سنت علمي به تدريج در جوامع شيعه و سني رواج پيدا ميكند.
۲- تدوين روايات مشترك بين مذاهب اسلامي: احاديث رسيده از پيامبر اكرم(ص) كه توسط پيروان مذاهب سني و اباضي نقل شده است، با احاديث نقل شده از طريق ائمه اطهار عليهمالسلام در كتب روايي شيعه اثنيعشري، زيديه و اسماعيليه، وجوه مشترك فراوان و بسيار دارند كه تا به حال مورد غفلت قرار گرفتهاند. جمعآوري و تدوين روايات مشترك در همه مذاهب، رهروان راه تقريب را به هدف والاي خويش نزديك ميسازد. در اين زمينه مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي با همت والاي خود دهها جلد كتاب سودمند و قابل استفاده منتشر ساخته است.
۳- تدوين كتاب راويان مشترك: بسياري از رجال حديث كه روايات معصومين عليهمالسلام را نقل كردهاند افراد مورد وثوق فرق مختلف اسلامي بودند. اين رجال گاهي شيعه بودهاند كه اهل سنت به آنها اعتماد كردهاند و گاهي اهل سنت بودهاند و مورد اطمينان و وثوق شيعه قرار گرفتهاند. اين امر نشانگر روابط محكم علمي بين مذاهب در جوامع علمي آنها بوده است. جمعآوري اسامي اين رجال، شرح حال آنها، روايات نقل شده از سوي آنها و... امري ضروري در راه تقريب مذاهب است.
۴- انجام طرحهاي پژوهشي مشترك بين دانشمندان مذاهب اسلامي: پاسخگويي به نيازهاي علمي و پژوهشي دوران معاصر، امري است كه انجام آن توسط دانشمندان يك مذهب خاص دشوار به نظر ميرسد؛ چراكه تحولات جوامع در عرصههاي مختلف به سرعت صورت ميگيرد. از اين رو، همكاري دانشمندان و استفاده از منابع مختلف علمي تمامي مذاهب، براي انجام پروژههاي تحقيقاتي بزرگ، گامي اساسي در راه تقريب مذاهب است.
انجام طرحهايي مثل تدوين دائرةالمعارف اقتصادي اسلامي، دائرةالمعارف قضايي اسلامي، علوم قرآني، نظريات فقهي درباره مسائل مستحدثه، تفاسير موضوعي و تخصصي درباره قرآن، پاسخگويي به شبهات وارد شده از سوی دشمنان اسلام و... از مواردي است كه در اين راستا پيشنهاد ميشود.
ج: راهكارهای علمي و فرهنگي
۱- گسترش اصل اجتهاد: اصل اجتهاد از صدر اول اسلام مورد تشويق اولياي دين بوده است و تا قرنها همه مذاهب به آن عمل ميكردند، ولي با تأسف بسيار از قرن هفتم هجري اين اصل توسط برخي حكام و سياستمداران در تعدادي از مذاهب تعطيل شد؛ ولي مذهب شيعه و اباضي همچنان به آن عمل كرده است.
امروزه تقريباً تمامي انديشمندان و متفكران مذاهب به لزوم احياي آن پي برده و به آن عمل ميكنند. يقيناً اين تحول علمي در صورتي كه فراگير شود آثار مثبت در همه علوم اسلامي از جوانب مختلف از جمله تقريب مذاهب خواهد داشت.
۲- شركت در كنفرانسها، بازديد از مراكز علمي، حوزهها و دانشگاههاي مذاهب مختلف.
۳- پايبندي به اصل گفتوگوي منطقي، علمي و تخصصي همراه با رعايت اصول و ضوابط آن.
۴- احترام به مذاهب يكديگر و عدم اسائه ادب به مقدسات
۵- برداشتن سب، لعن، تكفير، تبديع و تفسيق پيروان مذاهب نسبت به يكديگر.
۶- ديدارهاي متبادل و برادرانه بين علما و پيشوايان مذاهب.
۷- انتشار كتب، مقالات و مواريث علمي تقريبي مذاهب در جوامع اسلامي: يكي از آثار مثبت و پربركت دارالتقريب بين المذاهب الإسلامية كه در سال ۱۳۶۶ قمري در مصر تأسيس شد، انتشار كتابهاي شيعه در جوامع سني مذهب بود؛ البته بسياري از كتابهاي اهل سنت از گذشته تاريخ در مراكز علمي شيعه رواج داشته است.
۸- آشنا ساختن جوامع اسلامي بهويژه نسلهاي نوخاسته با افكار بلند رهبران حركت تقريب مذاهب، مصلحان و بيدارگران امت اسلامي از راه سخنراني، برگزاري كنفرانس، معرفي شخصيت، معرفي و انتشار كتابها و مقالات آنها و نيز بهرهگيري از فضاي مجازي (اينترنت) پايگاههاي اطلاعرساني و شبكههاي راديويي، تلويزيوني و ماهوارهاي.
علاوه بر راههاي فوق، ميتوان راههاي بسيار ديگري جهت تقريب مذاهب و ايجاد مناسبات برادرانه بين مراكز علمي جهان اسلام برشمرد، كه جهت اختصار از شرح و بسط آن خودداري ميكنم.
نویسنده: حجت الاسلام والمسلمين سيد جلالالدين ميرآقايی؛ دبير شورای عالی و مشاور دبيركل مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی
منبع: خبرگزاری تقریب