حوزه های علميه وظيفه دارند گيرها و دشواريهای فقهی اين گونه هنرها را با بهره گيری از اصول و قواعد فقهی، به بوته بررسی نهند و دستاورد اين كندوكاو را در اختيار جامعه اسلامی و هنرمندان قرار دهند.
گرایش به هنر، با سرشت انسان در آمیخته و شاخه های گوناگون آن، با انسان تولد یافته و رشد كرده است. انسان، به گونه فطری، شیفته هنر است و از دیدن كارهای هنری، لذت می برد. در بین شاخه های هنر، هنرهای نمایشی، گیرایی ویژه ای دارند. این هنر، در شكل جدید آن، در دوران غربت اسلام، وارد كشور ما شد و ابزاری شد در خدمت مخالفان پاگیری ارزشهای اسلامی. پس از انقلاب اسلامی، این هنر نیز، از بند اسارت رهایی یافت و در خدمت ارزشهای اسلامی قرار گرفت. بسیاری از هنرمندان، از خدمت به نظام ستمشاهی و مبارزه با ارزشهای اصیل اسلامی، سرباز زدند و به دامن اسلام و انقلاب اسلامی برگشتند و همگام با هنرمندان متعهد، به پی ریزی هنر مكتبی همت گماردند. لكن این تلاشها، به خاطر روشن نبودن چهارچوب هنر مكتبی و ناآگاهی شماری از كارگردانان و كارورزان، از معیارهای اسلامی، فیلمها و نمایشهایی روی صحنه آمد كه با موازین اسلامی سازگاری نداشتند. امروز كه استكبار جهانی، با تمام توان، به تهاجم فرهنگی علیه ارزشهای اصیل اسلامی ما دست یازیده، وظیفه هنرمندان و كارورزان، حساس تر، پیچیده تر و سنگین تر شده است، زیرا آسان انگاری در این زمینه، نه تنها این هنر را در مسیر خنثی سازی تهاجم فرهنگی دشمن، بی رمق می كند، بلكه گاهی همسوی با آن قرار خواهد داد.
در این میدان، حوزه های علمیه نیز، وظیفه دارند گیرها و دشواریهای فقهی این گونه هنرها را، با بهره گیری از اصول و قواعد فقهی، به بوته بررسی نهند و دستاورد این كندوكاو را در اختیار جامعه اسلامی و هنرمندان قرار دهند، تا از نگرانی فرو افتادن در گناه، به در آیند. در هنرهای نمایشی، چهار عنصر، نقش دارند: 1 . موضوع. 2 . پیام. 3 . چهارچوب. 4 . هنرمند.
مكتبی بودن هنر، ایجاب می كند كه همه این عناصر، با موازین شرعی و معیارهای اسلامی، سازگار باشند. هنرمندان مكتبی، نسبت به هر یك از این عناصر، پرسشهایی دارند كه بخشی از آنها به فقها مربوط می شود كه باید پاسخ دهند. ولی، افسوس تاكنون، پاسخی در خور از سوی فقیهان در نیافته اند و تحقیقی روشنگر و راهگشا، به آنان عرضه نشده است. آنچه پیش روی دارید تلاشی است در این راستا، به امید آنكه مفید افتد و اصحاب هنر را به كار آید. (فصلنامه فقه كاوشی نو در فقه اسلامی، تابستان و پاییز 1374، شماره 4، صفحه 285)
پرسشهای فقهی هنر نمایش، بسیارند، ولی ما در این مقال، به اندازه توان، به پاره ای از پرسشهایی كه مربوط به چهارچوب و چگونگی اجرا می شوند پاسخ می دهیم و در پایان، به اختصار، درباره موضوع و محتوای هنر نمایش، بحث خواهیم كرد.
1. احكام فقهی زنان و مردان بازیگر: در این مقام، دو پرسش وجود دارد: الف. همانند شدن مردان به زنان و به عكس در هنگام نمایش؛ ب. رابطه زنان و مردان در هنگام نمایش.
در پرسش نخست، سخن در این است كه آیا زن و مرد می توانند به جای یكدیگر نقش بازی كنند؟ اگر می توانند، چنین نقشی را بازی كنند، آیا اجازه دارند برای طبیعی جلوه دادن صحنه، مردان لباس زنان را بپوشند و زنان لباس مردان را و چهره خود را با گریم تغییر دهند و صدای جنس مخالف را دربیاورند؟
در پرسش دوّم، سخن در این است كه در بسیاری از نمایشها و فیلمها، گاهِ بازی، به ناگزیر بسیاری از حدّ و مرزها كه باید نگه داشته شوند، در هم می شكنند، در گفتگوها، بر خوردها، نگاهها، اشاره ها، نشستنها و برخاستنها آنچه را كه زن مسلمان و مرد مسلمان در حوزه بیرون نمایش و بازیگری، باید پاس بدارد و از نظر شرع به آنها گردن نهد، در حوزه نمایش، این گونه می نماید كه پاس نمی دارد. آیا این رفتارها، از دیدگاه شرع می تواند درست باشد. یا خیر؟
بازیگری زنان و مردان در نقش یكدیگر:
اسلام، برای دستورهای بازدارنده و وادارنده خود، معیارها و دلیلهای خردپسندانه دارد. بگذریم از بعضی احكام كه ما دلیل حكم را به روشنی نمی دانیم كه این، بیشتر در مسائل عبادی نمود دارد، ولی در مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، داد و ستدها، روابط و... آنچه را اسلام دستور انجام داده و آنچه را بازداشته، دلیل روشنی برای آنها بیان داشته است.
در بسیاری از رسمها و آداب اجتماعی و... كه پیش از اسلام رواج داشته، پس از اسلام، نه از سوی اسلام كه از سوی فرهنگها و اقوام دیگر در جامعه های اسلامی پدید آمده و وارد شده، اسلام واقع بینانه بدانها نظر كرده است. میزان و معیار به دست پیروان خود داده است. به پیروان خود، تعلیم داده، آن رسم و آیینی كه انسان را از مدار حق خارج نمی سازد، حق و حقوقی از دیگران از بین نمی برد، هتك حرمتی نمی كند، فساد نمی انگیزد، تخدیر اندیشه نمی كند، جامعه را بی تفاوت بار نمی آورد و... انجام آن، منعی ندارد و آن رسم و آیینی كه با ارزشها، ناسازگاری دارد و انسان مسلمان را از مدار حقّ، خارج می سازد، در دید اسلام مردود خواهد بود و انجام آن حرام.
حضرت امیر(ع) می فرماید: «آیین پسندیده ای را بر هم مریز كه بزرگان امت بدان رفتار كرده اند و مردم بدان وسیلت به هم پیوسته اند و رعیت با یكدیگر سازش كرده اند و آیینی را منه كه چیزی از سنتهای نیك گذشته را زیان رساند، تا پاداش از آن نهنده سنت با شد و گناه شكستن آن، بر تو ماند».(نامه 53 نهج البلاغه)
در هنر نمایش، براساس این اصل، اگر بازیگری زن در نقش مرد و یا مرد در نقش زن، به ارزشها لطمه وارد می آورد و فساد بر می انگیزد و مردمان را به سوی تباهی می كشاند و به باروی پاك دامنی، كه جایگاه ارزشی والادارد و از اركان جامعه سالم است، خدشه ای وارد می آورد، بی شك، اسلام با آن برخورد می كند و پیروان خودرا از انجام این گونه كارها، باز می دارد.
امّا اگر، حافظ ارزشها باشد و مردمان را به پاسداری از عفت و پاكدامنی فرا بخواند و در راه اعتلای فكر و شعور جامعه نقش داشته باشد و در عمق بخشیدن به فرهنگ خودی كمك كند، از دید اسلام، نه تنها منعی نخواهد داشت كه اسلام، تشویق كننده به انجام این گونه كارهاست.

نویسنده: یعقوبعلی برجی
منبع: روزنامه رسالت