پيامبر اسلام(ص) يك انسان دارای تجربه دينی هم بود، اما تجربه دينی غير از تجربه وحيانی است؛ چرا كه تجربه وحيانی ماهيتی زبانی و معرفتی دارد و نيز تجربه دينی پيامبر نيز منحصر به فرد است، زيرا بالاترين تجربه دينی منحصر به نبی اكرم اسلام(ص) است.

حجت‌الاسلام ابوالفضل ساجدی، عضو هيئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره)

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، حجت‌الاسلام و المسلمين «ابوالفضل ساجدی»، عضو هيئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) و دكترای فلسفه دين از دانشگاه «مك ‌گيل»، در بخش قبلی گفت‌وگو با سرويس انديشه، در مورد مقايسه وحی و تجربه دينی تأكيد كرد كه وحی از سنخ تجربه دينی نيست ولو اينكه تجربه دينی ملازم با اوست. ماهيت وحی، ماهيت زبانی است و نه ماهيت تجربی و در عين اينكه نبی مكرم(ص) وحی را دريافت می‌داشتند، دارای احساس‌هايی بودند كه از امور جنبی وحی است نه از خود وحی، لذا بايد در وحی‌شناسی، بين وحی و امور جنبی وحی تمايز قائل شد.
ساجدی در ادامه گفت: اگر هم وحی را از سنخ تجربه دينی بدانيم، باز هم لوازمی كه بر ساير تجارب دينی، مانند خطاپذيری، امكان حصول برای اشخاص ديگر، ظنی بودن و به تبع عدم اعتماد، بار می‌شود، بر وحی بار نمی‌شود.

وی تأكيد كرد: حكم به مشابهت ميان دو امر احساسی ميان دو فرد به سادگی ممكن نيست و به طريق اولی داوری قطعی در باب ماهيت وحی به سادگی امكان ندارد، چرا كه آن از سنخ امور درونی پيامبر است نه از امور ظاهری و محسوس.

مؤلف «دين و دنيای مدرن» در باب معرفت‌شناسی امور باطنی گفت: شخص به حالت درونی خودش علم دارد، اما به باطن ديگران مستقيما راهی ندارد، لذا داوری در مورد حالات باطنی ديگران از طريق مشاهده لوازم و آثار بيرونی آن حالت امكان دارد؛ لذا زمانی شخص می‌تواند به مقايسه دو امر باطنی بپردازد كه آثار ظاهری آن حالت درونی را با ديگر آثار بيرونی تجربه درونی خود مشابه ديده باشد كه آنگاه می‌تواند حدس بزند كه فرد مقابل نوعی تجربه باطنی مشابه خودش را داشته است.

وی افزود: داوری در مورد هر امر باطنی در مورد سايرين چنين است، مثلا احساس ترس را در صورتی به ديگران نسبت می‌دهيم كه آثار ظاهری مشابه جلوه‌های بيرونی ترسی كه در وجود خود درك كرده‌ايم را در ديگران مشاهده كنيم، مثل اينكه چهره‌اش زرد و ... است. لذا احتمال می‌دهيم كه شخص مقابل ترسيده باشد، چرا كه هرگاه خود ما دچار ترس می‌شويم، دچار زردی چهره و يا لرزه شده‌ايم. بنابراين ما از طريق آثار و وضعيت ظاهری می‌توانيم تا حدی وضعيت درونی ديگران را حدس را بزنيم، لذا شناخت ماهيت تجربه باطنی ديگران برای ما امكان ندارد.

ساجدی:

اگر هم وحی را از سنخ تجربه دينی بدانيم، باز هم لوازمی كه بر ساير تجارب دينی، مانند خطاپذيری، امكان حصول برای اشخاص ديگر، ظنی بودن و به تبع عدم اعتماد، بار می‌شود، بر وحی بار نمی‌شود

دانشيار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) در مورد تجربه دينی اظهار كرد: اگر ما وحی را نوعی تجربه دينی بدانيم بايد جلوه‌های ظاهری تجربه وحی را با جلوه‌های ظاهری تجارب باطنی خود مقايسه كنيم؛ اگر هر دو را مشابه ديديم، آن‌گاه امكان داوری مشترك خواهد بود، ولی قدری فاصله ميان اين دو زياد است كه امكان داوری واحد را به ترديد و چه بسا ناممكن خواهد كرد.

وی روش تحقيق در امور باطنی را چنين تبيين كرد: روش صحيح تحقيق در امور نفسانی و باطنی اقتضا می‌كند كه تفاوت حس باطنی با امور ظاهری و به ميزان تجارب باطنی از يك سوی ديگر توجه شود. در غير اين صورت تحقيق ما غير علمی و غير منطقی خواهد بود. بر اين اساس می‌توان گفت كه ما را به كشف حالات درونی پيامبر راهی نيست، مگر رجوع به برخی حالات ظاهری كه هم‌زمان با دريافت وحی بر نبی مكرم اسلام(ص) حاصل می‌شده و برای ما نقل شده است.

ساجدی در مورد زيربنای مقايسه ميان امور حس باطنی و حس ظاهری گفت: ابتدا بايد اشتراك و قرابت ميان لوازم و آثار تجربه وحيانی با آثار و لوازم تجارب دينی ديگران به اثبات برسد و پس از آن كه ميزان افتراق و اشتراك كشف شد، امكان داوری وجود دارد، در حالی كه افتراق بسيار بيشتر از اشتراك است.

وی تصريح كرد: بدين طريق هر قدر ميان آثار بيرونی وحی و ديگر تجارب دينی اشتراك يافت شود، امكان داوری بيشتری وجود دارد و هرقدر افتراق بيشتر يافت شود، امكان داوری هم كمتر خواهد بود. مطالعه در سيره نبی نشان از تفاوت بسيار ميان اين دو تجربه باطنی دارد.

وی در ادامه افزود: از لحاظ معرفت‌شناسی داوری بر دو حس درونی ميان دو شخص امری بسيار صعب و دشوار و گاهی بيجا است، چرا كه قضاوت ميان دو حس باطنی زمانی امكان دارد كه شخص قضاوت‌كننده خودش ابتدا مشابه اين حالت را درك كرده باشد. حال برای مقايسه تجربه وحيانی پيامبر با ديگر تجارب، بايد گفت كه بين اين دو تفاوت بسيار است و كسی نيست كه مانند وحی را تجربه كرده‌ باشد و به تبع آن بتواند آن را با ديگر تجارب مقايسه كند؛ و هرچه تفاوت بيشتر باشد، امكان تعميم احكام به ساير تجارب وجود ندارد.

مؤلف «دين در نگاهی نوين» خاطرنشان كرد: پيامبر يك انسان دارای تجربه دينی هم بوده‌اند، ليكن تجربه دينی غير از تجربه وحيانی است و تجربه دينی پيامبر نيز منحصر به فرد است، زيرا بالاترين تجربه دينی منحصر به نبی مكرم اسلام(ص) است، چرا كه ايشان مستغرق‌ترين شخص در ياد و ذكر الهی بودند و زاهدترين و عابدترين شخص نيز بودند، لذا سراسر زندگی ايشان همراه با تجربه دينی است، اما تجربه وحيانی از سنخ ديگری است.