جام جم آنلاين: زن و مرد هر كدام نسبت به ديگري حق و حقوقي دارد كه طرف مقابل بايد آنها را رعايت كند.حقوقي كه زنان بر عهده مردان دارند متفاوت است مثلا حقي كه بر پرداخت مهريه دارند يا حق نفقه و حسن معاشرت و... در اين نوشتار، نخست سعي خواهيم كرد حقوقي كه مردان در برابر زنان دارند را بيان كنيم.

مهريه يكي از حقوقي است كه در جريان ازدواج براي زن به وجود مي‌آيد و مرد متعهد مي‌شود آن را پرداخت كند. معمولا براي تعيين مهريه مذاكراتي به شرح زير صورت مي‌گيرد:

آقا اين چه حرفيه دختر ماله خودتونه اصلا امكان نداره... نه تورو خدا بفرماييد چقدر مهريه عروس خانومه... هر چي شما بفرماييد، دختر ما مثل دختر شماست... خواهش مي‌كنم بفرماييد... پس اگر اشكالي نداره 1369 عدد سكه به نيت سال تولدش و...

به هر حال اين مذاكرات در اكثر مجالس خواستگاري وجود دارد و از آن گريزي نيست.

كي داده، كي گرفته؟

در بين نزديكان و آشنايان كسي را سراغ داريد كه به دليل عدم پرداخت مهريه به زندان رفته يا دچار گرفتاري و دردسر شده است؟ تا به حالا پايتان به دادگاه خانواده باز شده تا حجم انبوه پرونده‌هاي طلاق و مهريه را ببينيد؟ اگر به اين اماكن رفته‌ايد حتما از حجم زياد اين‌گونه پرونده‌ها تعجب كرده‌ايد. اگر از هريك از اين اشخاص دليل طلاق را بپرسيد هر كدام دليلي مي‌آورد، يكي مي‌گويد شوهرم معتاد است ديگري گريه مي‌كند و مي‌گويد كه شوهرم مرا كتك مي‌زند، يكي مي‌گويد قيافه شوهرم تكراري شده و غيرقابل تحمل! خلاصه هر كدام به نحوي استدلال مي‌كنند.

اما در اين بين شوهراني كه شب خواستگاري به قول معروف جوگير شدند و هر ميزان مهريه‌اي كه عروس مشخص كرد را پذيرفتند و با خود گفتند: كي داده، كي گرفته، از همه بيشتر نگران هستند كه چگونه مهريه همسرم را بدهم؟ آيا حالا بايد به زندان بروم؟ و هزاران اما و آيا و اگر ديگر.

مهريه به وجه رايج

مهريه به آن مالي گويند كه مرد هنگام ازدواج متعهد مي‌شود آن را به زن بپردازد.

بايد توجه كنيم كه هر چيزي امكان اين‌كه به عنوان مهريه پذيرفته شود را ندارد مثلا جديدا مشاهده مي‌شود كه طرفين قصد دارند عشق ورزيدن، دروغ نگفتن و... را در سند ازدواج به عنوان بخشي از مهريه بياورند، اما به دليل اين‌كه اين موارد قابل تبديل به پول نيستند، اين امكان وجود ندارد كه آنها را به عنوان مهريه ذكر كنيم. ماده 1078 قانون مدني در اين خصوص بيان مي‌كند: هر چيزي را كه ماليت داشته و قابل تملك نيز باشد مي‌توان مهر قرار داد.

عروس فراموشكار

حال شايد اين سوال براي برخي پيش بيايد كه آيا مي‌شود زن هيچ مهريه‌اي را مشخص نكند؟ بايد گفت مهريه به عنوان يك حق براي زن محسوب مي‌شود كه او مي‌تواند از اين حق خود صرفنظر كند و اساسا هيچ مهريه‌اي به زن نرسد؛ البته بايد به يك نكته مهم توجه كرد كه در ازدواج موقت بايد حتما مهريه را ذكر كنيم و براي زن مهريه مشخص كنيم چون در غير اين صورت، ازدواج يا همان نكاح باطل است.

مستند اين حرف ماده 1096 قانون مدني است كه گفته: در نكاح منقطع عدم ذكر مهر در عقد موجب بطلان است و اين در حالي است كه در ازدواج دائم به اين‌گونه نيست و عدم ذكر و تعيين مهريه باعث بطلان ازدواج نمي‌شود. ناگفته نماند كه در عقد دائم اگر هيچ توافقي درخصوص ميزان مهريه صورت نگيرد، اما زن و شوهر پس از ازدواج با يكديگر نزديكي كنند، زن مستحق مهريه مي‌شود ولي مهريه‌اي كه توسط دادگاه، متناسب با شرايط و جايگاه اجتماعي زن تعيين مي‌كند كه اصطلاحا به آن مهرالمثل گويند.

مهريه براي ادامه زندگي

سوالي كه براي اكثر خانم‌ها مطرح است اين كه آيا مي‌شود تا قبل از دريافت مهريه از وظايف زناشويي خودداري كرد؟ در صورتي كه مهريه ذكر شود يا بر آن توافق كنند، زن مي‌تواند تا هنگامي كه مهريه خود را از مرد نگرفته است از ايفاي وظايف زناشويي و به معنايي ديگر تمكين كردن خودداري كند.

ولي اگر با علم و آگاهي كامل وظايف زناشويي را حتي براي يك بار انجام دهد ديگر امكان استفاده از اين حق براي او وجود ندارد البته نكته‌اي كه بايد در اينجا توجه كرد اين است كه براي استفاده از اين حق، مهريه زن بايد به گونه‌اي باشد كه به محض انعقاد عقد نكاح بتوان آن را مطالبه كرد يعني مهريه حال باشد و اما اگر براي پرداخت آن زماني تعيين شده باشد امكان استفاده از اين حق نيست.

مهريه در وقت اضافه

در مواردي كه مهريه تعيين نمي‌شود آيا اين امكان وجود دارد كه زن پس از ازدواج مطالبه مهريه كند؟ همان‌طور كه بيان شد تعيين كردن مهريه در زمان ازدواج امري الزامي نيست، به اين معنا كه اين امكان وجود دارد كه طرفين در زمان ازدواج مهريه خاص مشخص نكنند و بعد از عقد بر ميزان مهريه توافق كنند.

درخصوص اين سوال حالات گوناگوني وجود دارد، اول آن كه در صورتي كه مهر هنگام ازدواج مشخص نشده باشد در اين حالت، تعيين مهريه يا مبتني بر توافق طرفين تعيين مي‌شود يا در صورت عدم توافق، توسط دادگاه ميزان و مبلغ آن مشخص مي‌شود مگر اين كه تعيين مهر را به شخص ثالث يا شخصي خاص سپرده باشند.

دوم اين كه اگر ازدواج منجر به نزديكي شده باشد و هيچ‌گونه توافقي براي ميزان مهريه صورت نگرفته باشد، دادگاه با توجه به شرايط و موقعيت اجتماعي و سطح و طبقه اجتماعي زن، ميزان مهريه را معين مي‌سازد كه به آن مهرالمثل گويند.

نكته: هر چيزي امكان اين‌كه به عنوان مهريه پذيرفته شود را ندارد مثلا عشق ورزيدن، دروغ نگفتن و... نمي‌تواند به عنوان مهريه در سند ازدواج ثبت شود
سوم: در صورتي كه نزديكي صورت نگرفته باشد و طلاق تحقق يابد. در اين حالت نيز دادگاه ميزان مهر را تعيين مي‌كند با اين تفاوت كه در اين حالت دادگاه براي تعيين مهر، شرايط و موقعيت مالي و توانايي مرد را معيار قرار مي‌دهد نه شرايط و وضعيت و طبقه اجتماعي زن را كه در اصطلاح به آن مهرالمتعه گويند.

عندالمطالبه

زن از لحظه‌اي كه عقد منعقد مي‌شود، مالك تمام مهر مي‌شود و مي‌تواند آن را مطالبه كند. همچنين در اين باب مي‌توان گفت مهريه عندالمطالبه است يعني هر زماني كه زن مهريه را مطالبه كند شوهر بايد آن را پرداخت كند، اما يك استثنا وجود دارد و آن اين كه اگر مهريه مشخص شده باشد اما زن و شوهر قبل از نزديكي طلاق بگيرند، زن تنها مي‌تواند مطالبه نيمي از مهر را بكند نه تمام آن را و بايد قيد بقيه مهريه را بزند.

در مواقعي كه عروس خانم زرنگي مي‌كند و از همان ابتدا تمام مهريه را مي‌گيرد، بايد نيمي از آن را به مرد برگرداند. پس مي‌توان گفت عروس و دامادي كه در دوران عقد يا نامزدي هستند و مي‌خواهند طلاق بگيرند فقط نصف مهريه را مي‌توانند مطالبه كنند. در اين باب ماده 1092 قانون مدني بيان مي‌كند: هرگاه شوهر قبل از نزديكي زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و... .

براي مطالبه كردن مهريه نيز محدوديت زماني خاصي وجود ندارد، زيرا همان طور كه گفته شد به محض انعقاد عقد، زن مالك تمام مهر مي‌شود مگر آن كه طبق توافق دو طرف، پرداخت مهريه به زمان مشخصي موكول شده باشد مثلا طرفين توافق كرده باشند كه 6 ماه پس از عقد مهريه را دريافت كنند. اما به طور كل مي‌توان گفت زن از لحظه انعقاد عقد مي‌تواند مهريه را مطالبه و آن را درخواست كند.

دادگاه يا اداره ثبت؟

يك سوال ديگر كه در اين خصوص مطرح مي‌شود و مي‌تواند كمك زيادي به ما بكند اين است كه براي مطالبه مهريه بايد به كجا رجوع كرد و آيا دادخواست مطالبه مهريه را فقط در هنگام طلاق مي‌توان به دادگاه ارائه داد؟

بايد توجه داشت كه براي مطالبه مهريه نيازي به صورت گرفتن طلاق نيست و زن مي‌تواند پيش از اين‌كه طلاق بگيرد براي مطالبه مهريه خود اقدام كند.

اما براي مطالبه مهريه مي‌توان به دو نهاد مراجعه كرد. اول آن كه چون عقد نكاح در دفتر ازدواج ثبت مي‌شود، به عنوان يك سند رسمي محسوب مي‌شود و به راحتي مي‌توان با مراجعه به اداره ثبت و رفتن به بخش اجراييه‌هاي ثبت، درخواست اجراي اين سند رسمي را نمود و مهريه خود را مطالبه كرد، اما براي اين كار حتما بايد سند ازدواج را همراه داشته باشيد و به اداره ثبت ارائه نماييد، اما در صورتي كه مثلا سند ازدواج دست آقا داماد است و آن را پيش خود نگه داشته و به شما نمي‌دهد، مي‌توانيد به دفتر خانه‌اي كه ازدواج را در آنجا ثبت كرده‌ايد مراجعه كنيد و يك گواهي از آن دفتر خانه بگيريد كه تحويل به اداره ثبت دهيد و با توجه به آن مهريه خود را مطالبه نماييد. دومين راه مطالبه مهريه، دادن دادخواست به دادگاه صالح (دادگاه محل اقامت شوهر يا دادگاهي كه عقد در آنجا واقع شده) است.

اين نكته را نيز بايد توجه كرد كه مطالبه مهريه از طريق اجرائيه ثبت تنها در صورتي است كه مهر در قباله ازدواج صريحا نوشته شده باشد و يا نتيجه توافق طرفين در آن ذكر شده باشد.

با توجه به اين مطلب زن مي‌تواند به هر يك از اين دادگاه‌ها كه مي‌خواهد مراجعه كند و دادخواست خود را ارائه دهد و محدوديتي براي او وجود ندارد و يا با توجه به مطالبي كه گفته شد به اجرائيه ثبت مراجعه كند.

قانوني براي مجرد ماندن

طبق ماده 33 قانون ثبت احوال، ازدواج و طلاق غير مدخوله در المثناي شناسنامه درج نخواهد شد. يعني كساني كه در دوران نامزدي يا عقد طلاق مي‌گيرند اگر نزديكي نكرده باشند و بعد از مدتي با رعايت شرايط قانوني تقاضاي شناسنامه المثني نمايند مي‌توانند قسمت مشخصات همسر در شناسنامه را سفيد بگذارند.

هشدار مهري

از تعيين مهريه زياد بپرهيزيد چون نه دخترتان را خوشبخت مي‌كنيد نه به راحتي مي‌توانيد آن را مطالبه و وصول كنيد.

علي طالبي / جام‌جم