جام جم آنلاين: جنگ داخلي شمال و جنوب سودان، طولاني‌ترين جنگ داخلي در قاره آفريقا بود كه از سال 1955 شروع شد. جنگ نخست كه براي رسيدن به قدرت بين اين دو منطقه به وقوع پيوست، تا سال 1972 ادامه داشت.

طي اين 17 سال درگيري ‌ حدود 500 ‌ هزار نفر كشته شدند. پس از آن‌كه توافق انجام گرفته نتوانست تنش‌هاي بين دو طرف را به طور كامل از بين‌ببرد، آتش درگيري‌ها بار ديگر در سال 1983 شعله‌ور شد. تنها توافق صلح سال 2005 بود كه به اين نزاع‌ها پايان داد و توافق شد ‌ طي يك همه‌پرسي در 9 ژانويه سال 2011، جنوبي‌ها در مورد جدايي يا وحدت با شمال در يك همه‌پرسي شركت كنند.

موضوعات وابسته به همه‌پرسي

بعضي از موضوعات وجود دارند كه آينده آنها بستگي به نتايج همه‌پرسي دارد كه عبارتند از:

تعيين مرزهاي شمال و جنوب: به رغم سال‌ها درگيري و گزارش‌هاي تخصصي، هنوز 2 حزب اصلي شمال و جنوب در مورد 20 درصد از مرزهاي مشترك خود به توافق نرسيده‌اند.

منطقه مورد مناقشه آبيه: منطقه نفتخيزي در جنوب كه 2 طرف توافق كردند سرنوشت مالكيت آن طي همه‌پرسي مشخص شود.

تقسيم درآمد‌هاي نفتي: چگونگي تقسيم درآمد‌هاي ناشي از نفت از ديگر موضوعاتي است كه هنوز به توافق طرفين نرسيده است. 45 درصد از درآمدهاي دولت در شمال و بيش از 98 از درآمدهاي جنوب از طريق نفت‌خام تامين مي‌شود. بسياري از منابع نفتي در جنوب قرار دارند، اما تنها راه رسيدن آنها به بازارهاي جهاني عبور از پالايشگاه‌ها و بندرهاي شمال است.

وضعيت شهروندان: در صورت جدايي جنوب، اگر وزراي حزب حاكم تصميم به لغو شهروندي صدها هزار جنوبي ساكن شمال بگيرند، آنگاه ناآرامي و تنش مي‌تواند بر مشكلات عديده اين كشور بيفزايد. در حالي‌كه دولت جنوب تخمين مي‌زند تعداد اين افراد در شمال ‌ حدود 5‌/‌1ميليون نفر باشد، مقامات حزب حاكم تعداد اين آمار را 5‌/‌2 تا 5 ميليون نفر اعلام كرده‌اند.

نگراني‌هاي منطقه‌اي

بسياري از كشورهاي آفريقايي طرفدار وحدت سودان هستند، زيرا مي‌ترسند تنش‌هاي ناشي از تجزيه‌طلبي به كشورهاي آنها نيز سرايت كند. سودان نقطه اتصال بين اعراب شمال آفريقا و جنوب اين قاره به حساب مي‌آيد، بنابراين بسياري اين جدايي را ناكامي بزرگي براي غلبه بر تفاوت‌هاي اين منطقه مي‌دانند. برخي ديگر نگران هستند كه تقاضاي خودمختاري به ديگر مناطق سودان از جمله دارفور نيز كشيده شود.

مصر پيشتر پيشنهاد داد كه به جاي همه‌پرسي مي‌توان اتحادي موقتي ايجاد كرد. معمر قذافي در ماه نوامبر گذشته هشدار داد كه تجزيه جنوب مي‌تواند حركات جدايي‌طلبي در سراسر آفريقا را گسترش بدهد. مصر به ميزان بسيار زيادي به آب رودخانه نيل وابسته است و نتايج را بدقت دنبال مي‌كند، چرا كه قراردادهاي دوره استعماري بيشترين جريان سالانه آب اين رودخانه را نصيب اين كشور مي‌كند. سرنوشت نيل به اين دليل براي مصر مهم است كه يكي از 2 انشعاب‌هاي اصلي اين رودخانه از جنوب سودان عبور مي‌كند. مصري‌ها مي‌ترسند كه دولت مستقل جنوب تحت‌تاثير كشورهايي همچون اتيوپي قرار بگيرند كه همواره از مصر به دليل استفاده بيش از حد خود از آب اين رودخانه انتقاد مي‌كنند.

نكته: كشورهاي آفريقايي طرفدار وحدت سودان هستند .بعضي از رهبران آفريقايي از جمله معمر قذافي هشدار مي‌دهند كه تجزيه جنوب مي‌تواند جدايي طلبي را در‌سراسر اين قاره گسترش دهد
ديگر نگراني مصري‌ها مربوط به بروز دوباره خشونت‌ها و مهاجرت سوداني‌هاي بيشتري به اين كشور است. كميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل اعلام كرده كه در صورت بروز خشونت پس از همه‌پرسي، بيش از 50 هزار نفر به مصر مهاجرت كنند. اين آمار براي كشورهاي اوگاندا و كنيا 100 هزار و براي اتيوپي 80 هزار نفر خواهد بود. مقامات مصري اعلام كرده‌اند كه نگاه خوشبينانه‌اي به مهاجرت خيل عظيمي از سوداني‌ها نخواهند داشت زيرا جمعيت خود اين كشور در حال افزايش است و از كمبود زير ساخت‌ها و خدمات اجتماعي رنج مي‌برد. در حالي كه مهاجرت يكي از بدترين اتفاقات آينده براي مردم جنوب سودان به حساب مي‌آيد، بي‌خانمان شدن هزاران نفر از ديگر چالش‌هاي اصلي است.

تداوم صلح يا خشونت؟

در صورت بروز هر گونه خشونت پس از همه‌پرسي نقش جامعه بين‌الملل در بازگرداندن صلح و آرامش شايد بيش از گذشته مشخص شود. آمريكا و گروه‌هاي آفريقايي به رهبري تابو امبكي، رئيس‌جمهور سابق آفريقاي جنوبي اقداماتي را براي كاهش خشونت‌ها و تسهيل مذاكرات پس از همه‌پرسي انجام داده‌اند. واشنگتن تعهد كرده كه بدهي‌هاي خارطوم را خواهد پرداخت و در صورت برگزاري آرام و به دور از تنش همه‌پرسي، ميزان تحريم‌هاي اقتصادي عليه اين كشور را كاهش خواهد داد. آنها همچنين تعهد كرده‌اند كه در صورت پايبندي خارطوم به همه‌پرسي، احتمال دارد نام اين كشور را از فهرست حاميان تروريست‌ها حذف كنند. گزينه صلح نسبت به خشونت زماني مهم‌تر جلوه مي‌كند كه كارشناسان اروپايي و آفريقايي گزارش داده‌اند‌ جنگ داخلي تازه بيش از 100 ميليارد دلار براي سودان هزينه خواهد داشت و تبعات شكست اقتصادي آن مي‌تواند به فراتر از مرزهاي اين كشور سرايت كند.

هر اتفاقي كه بيفتد، همه‌پرسي مسلما چهره سودان را تغيير خواهد داد و اين سوال كه چه سرنوشتي در انتظار اين كشور آفريقايي است، به يكي از نگراني‌هاي اصلي تبديل شده است. با جدايي احتمالي جنوب، شمال اين كشور منابع غني و سرشار خود را از دست داده و بايد ساختارهاي دولتي و قانون‌اساسي خود را براي مواجهه با واقعيت‌هاي جديد، مورد بازبيني قرار دهد. جنوب نيز در صورت جدايي، آينده درخشان‌تري نسبت به شمال نخواهد داشت. در سرزميني به وسعت 640 هزار‌كيلومتر كه تنها 75 كيلومتر آن سنگفرش شده و فساد اداري و قبيله سالاري حرف نخست را مي‌زند، دولت مستقل جنوب با چالش‌هايي جدي روبه‌رو خواهد بود.

عليرضا ثمودي / جام‌جم