جام جم آنلاين: انگار هيچ خبري از فروكش‌كردن سطوح آلاينده دي‌اكسيدكربن نيست. زمين روز به روز گرم‌تر از قبل مي‌شود كه اين فرآيند ارتباط مستقيمي با افزايش غلظت دي‌اكسيدكربن در هواي اطراف زمين دارد.
سال‌هاست كه دانشمندان اين تركيب گازي را به عنوان يكي از فاكتورهاي اصلي و تأثيرگذار در گرمايش زمين عنوان مي‌كنند اما آنها بتازگي نگراني‌هاي فزاينده خود درخصوص فروكش‌نكردن سطوح اين آلاينده را ابراز كرده‌اند و اين احتمال را مطرح مي‌كنند كه غلظت اين گاز در اتمسفر اطراف زمين در سال2010 به يك ركورد بي‌سابقه رسيده باشد.
بيش از يك دهه است كه دانشمندان در گوشه و كنار جهان موضوع افزايش غلظت آلاينده‌هاي كربني در اتمسفر زمين را با استفاده از فناوري‌هاي مختلف مورد بررسي قرار مي‌دهند كه نتيجه عمده اين بررسي‌ها به يك حقيقت تلخ منتهي شده است: هيچ خبري از كاهش سطح آلاينده‌هاي كربني و بخصوص دي‌اكسيدكربن نيست. محققان دانشگاه اكستر انگليس يكي از گروه‌هاي پيشگام در اين زمينه را تشكيل داده‌اند. آنها از چند سال پيش رشته مطالعات دامنه‌داري را آغاز كرده‌اند كه براي ارائه نتايجي مطمئن و قابل استناد با ساير مؤسسات علمي و تحقيقاتي انگليس و ساير نقاط جهان همكاري گسترده‌اي داشته‌اند. البته اين مطالعه دامنه‌دار بخشي از يك كوشش جهاني است كه تحت عنوان پروژه كربن جهاني آغاز شده است. آنها به اين نتيجه رسيده‌اند كه به رغم بحران فزاينده اقتصادي كه در سال گذشته سراسر جهان را فرا گرفته بود و پيش‌بيني مي‌شد بسياري از صنايع آلاينده با تمام توان خود به فعاليت ادامه ندهند اما سطح آلاينده دي‌اكسيدكربن در سراسر جهان در سال 2009 كه عمدتا ناشي از استفاده از سوخت‌هاي فسيلي است تنها 3/1 درصد كمتر از آمار و ارقام مربوط به سال 2008 است. اين رقم كمتر از نصف ميزاني است كه پيش‌بيني مي‌شد در مدت يك سال از حجم آلاينده دي‌اكسيدكربن هواي اطراف زمين كاسته شود. به اين ترتيب مي‌توان پيش‌بيني كرد در سال 2010 ركورد بي‌سابقه‌اي در اين زمينه به ثبت برسد.
طي بيش از يك سال گذشته بحران فزاينده اقتصادي، اقتصاد بسياري از كشورهاي غربي را تحت تأثير قرار داده است به طوري كه بسياري از صنايع اين كشورها كه همواره سهم قابل توجهي در توليد دي‌اكسيدكربن داشته‌اند با تمام توان به فعاليت‌هاي آلاينده خود ادامه نداده‌اند. اين فرآيند به كاهش قابل توجهي در غلظت دي‌اكسيدكربن اطراف زمين منجر شده است. به عنوان مثال آلاينده‌هاي كربني توليد شده در انگليس در سال 2009 در مقايسه با آمار و ارقام مربوط به سال 2008 حدود 6/8 درصد كاهش يافته است. درخصوص آمريكا، ژاپن، فرانسه، آلمان و بسياري از كشورهاي صنعتي جهان نيز چنين روندي ديده شده است. با اين حال اين تنها آغاز ماجرايي است كه پايان خوشي ندارد.
در خلال اين مدت، اقتصادهاي در حال ظهور در گوشه و كنار جهان از بحران اقتصادي كه اقتصادهاي كلان را دامنگير كرده است بهترين استفاده را كرده و به دامنه فعاليت‌هاي خود افزوده‌اند به طوري كه حجم دي‌اكسيدكربن توليد شده توسط صنايع چين در سال 2009 با افزايش 8 درصدي نسبت به سال 2008 همراه بوده است. اين رقم براي هند كه در كنار چين يكي از اصلي‌ترين اقتصادهاي در حال ظهور در دنيا به شمار مي‌آيد 2/6 درصد است. اكنون دانشمندان در برابر شرايط پيچيده‌اي قرار گرفته‌اند. آنها اين انتظار را نداشتند كه به‌رغم كاهش فعاليت صنايع و كارخانجات آلاينده كربني، شاهد افزايش غلظت دي‌اكسيدكربن در بسياري از نقاط جهان و در كل سراسر زمين باشند. پروفسور پيتر فرينگشتن، محقق اصلي مطالعه اخيري كه در دانشگاه اكستر انجام شده است، مي‌گويد: در سال 2009 كاهش نسبي در ميزان آلاينده دي‌اكسيدكربن زمين ديده شده است اما اين رقم كمتر از نصف آن ميزاني است كه پيش از اين تصور مي‌شده است. اين يك وضعيت نگران‌كننده است كه بايد براي رهايي از آن و رسيدن به چشم‌اندازهاي از پيش تعريف شده كارهاي جدي انجام داد.دانشمندان علت اصلي بهبود نااميدكننده سطح آلاينده دي‌اكسيدكربن جو زمين را اتكاي بيش از اقتصادهاي نوظهور براستفاده از زغال‌سنگ عنوان مي‌كنند. هم‌اكنون چين به عنوان يكي از بزرگ‌ترين اقتصادهاي در حال ظهور در دنيا استفاده گسترده‌اي از زغال‌سنگ دارد و اين مسأله بر دامنه نگراني‌هاي زيست محيطي در زمين افزوده است.
بر اساس يافته‌هاي دانشمندان در مطالعه اخير، در صورتي كه رشد اقتصادي جهان به خصوص كشورهاي در حال توسعه با سرعتي كه پيش‌بيني مي‌شود تداوم داشته باشد آلايندگي ناشي از استفاده از سوخت‌هاي فسيلي در سال 2010 بيش از 3 درصد افزايش خواهد يافت كه دراين‌صورت بالاترين نرخ رشد آلاينده‌هاي جوي در حد فاصل سال‌هاي 2000 تا 2008 رقم خواهد خورد. البته در اين ميان خبرهاي نسبتا خوشي نيز به گوش مي‌رسد. بخشي از نتايج به دست آمده در اين مطالعه به موضوع وضعيت جنگل‌زدايي در نقاط مختلف جهان مربوط مي‌شود كه بر اين اساس آلايندگي جهاني ناشي از دي‌اكسيدكربن كه به جنگل‌زدايي مربوط مي‌شود از سال 2000 ميلادي به اين سو و در مقايسه با وضعيت بسيار نگران‌كننده‌اي كه در دهه 90 ميلادي به ثبت رسيده بود تا حدود بيش از 25 درصد كاهش يافته است. دانشمندان علت اصلي اين كاهش قابل توجه را ناشي از كاهش انتشار آلاينده‌هاي كربني ناشي از جنگل‌زدايي در مناطق حاره‌اي عنوان مي‌كنند. با اين حال به نظر مي‌رسد زمين روزهاي سختي را درخصوص رويارويي با افزايش سطح دي‌اكسيدكربن در جو خود در پيش روي داشته باشد.
براساس پيش‌بيني كارشناسان امور اقتصادي، كشورهاي صنعتي جهان بتدريج بحران ناشي از برهم‌خوردگي اقتصادي چند ماه گذشته را پشت سر مي‌گذارند و اين يعني از سرگيري فعاليت دوباره بسياري از صنايع آلاينده زيست محيطي كه هم‌اكنون با بخشي از توان خود به فعاليت ادامه مي‌دهند. از سوي ديگر اقتصادهاي نوپا و در حال ظهور جهان نيز با تمام ظرفيت به جلو حركت مي‌كنند و در اين رهگذر حجم گسترده‌اي از سوخت‌هاي فسيلي مصرف مي‌شود. اين درحالي است كه استفاده از سوخت‌هاي جايگزين يعني سوخت‌هاي پاك مستلزم صرف هزينه‌هاي هنگفت تحقيقاتي و آزمايشي است كه با توجه به اوضاع نه‌چندان مساعد اقتصادي جهان بعيد است تا يك دهه آتي جايگزين قطعي براي سوخت‌هاي فسيلي شوند. به اين ترتيب بايد پذيرفت كه زمين روزهاي سختي را پيش روي خواهد داشت.
مهدي پيرگزي / جام جم