به گزارش شبكه اطلاع رسانی اجتهاد، این اثر با بهره‌گیری از آیات قرآن كریم، روایات اهل‌بیت(ع) و آرای فقهای فریقین درصدد است ضمن اشاره به برخی احكام فقهی و حقوقی ارتداد، عوامل و زمینه‌های ارتداد از دین و پیامدهای دنیوی و اخروی آن را برشمرده و آن را از جنبه‌های گوناگون بررسی كند.
مساله ارتداد و احكام خاص آن از جمله مباحث مطرح در حقوق جزای اسلامی است. هرچند موضوع ارتداد در بسیاری از آیات قرآن مطرح شده و به عقوبت‌های اخروی آن نیز اشاره شده است، اما در این آیات اشاره‌ای به مجازات‌های دنیوی مرتد نشده و مجازات‌های مدون فقهی تنها مستند به گفتار و سیره معصومین علیهم‌السلام است.
مساله ارتداد نیز مانند بسیاری از مسائل مطرح در آیین و شریعت اسلام به صورت تاسیسی نبوده است، بلكه در شرایع الهی دیگر نیز مورد توجه بوده و اسلام نیز آن را تایید كرده و لزوم مجازات آن را پذیرفته است. هرچند كه ارتداد در آیین یهود به عنوان یك انحراف فردی و در آیین مسیحیت به عنوان یك انحراف سیاسی مطرح بوده است؛ اما در شریعت مبین اسلام، ارتداد به عنوان یك انحراف فردی، اجتماعی و سیاسی مورد توجه قرار گرفته است، چون علاوه بر اینكه شخص مرتد، خود را از سعادت محروم و به ورطه هلاكت می‌كشاند، سلامت فكری و عقیدتی افراد جامعه را نیز به مخاطره می‌اندازد و باعث می‌شود كه افراد دچار شك و شبهه شوند و معتقد به ناكارآمدی نظام اسلامی شوند كه این امر پایه‌های حكومت اسلامی را سست و لرزان كرده و به آن ضربه وارد می‌كند.
ارتداد از ریشه «رـ دـ د» و در لغت به معنای بازگشت و بازگرداندن آمده است. راغب اصفهانی می‌گوید: «ارتداد و ردّه به معنای بازگشت در راهی است كه شخص از آن آمده است، با این تفاوت كه ردّه در بازگشت به كفر به كار می‌رود، ولی ارتداد عام است و در بازگشت به كفر و غیر كفر استعمال می‌شود.»
فقهای شیعه و اهل سنت در تعریف ارتداد عبارت‌هایی گوناگون به كار برده‌اند كه همه آن تعبیرها به یك معنا باز می‌گردد، و آن خارج شدن فرد مسلمان از اسلام و ورود به كفر است.
محقق حلی در تعریف مرتد می‌گوید: «هوالذی یكفر بعدالاسلام؛ مرتد كسی است كه پس از اسلام كافر می‌شود.» امام خمینی(ره) در كتاب «تحریرالوسیله» می‌نویسد: «المرتد هو من خرج عن‌الاسلام و اختارالكفر؛ مرتد كسی است كه از اسلام خارج شده و كفر را برگزیده باشد.» ابن قدامه از فقهای حنبلی و علاء‌الدین حصفكی از علمای حنفی آورده‌اند: «المرتد هوالراجع عن دین‌الاسلام الی‌الكفر؛ مرتد كسی است كه از دین اسلام به كفر باز گردد.» همچنین خلیل از فقهای مالكیه می‌گوید:«الردة كفرالمسلم بصریح، او لفظ یقتضیه، او فعل یتضمنه؛ ارتداد عبارت است از كفر مسلمان با گفتاری كه صراحت یا اقتضای كفر را دارد یا عملی كه در بردارنده كفر است.» رافعی از فقهای شافعیه نیز می‌نویسد: «هی قطع‌الاسلام بالقول الذی هو كفر تارة و بالفعل اخری؛ ارتداد پایان دادن به اسلام است با گفتار یا عمل كفر آمیز.»
مرتد در اصطلاح فقهای اهل سنت یك قسم بیشتر نیست؛ اما فقهای امامیه بر پایه روایات اهل‌بیت(ع) مرتد را به دو قسم تقسیم كرده‌اند كه هر یك دارای حكمی خاص است. این دو قسم عبارت است از:
الف) مرتد ملی: و آن كسی است كه ابتدا كافر بوده و سپس مسلمان شده و دوباره به كفر بازگشته باشد.
ب) مرتد فطری: و آن كسی است كه از پدر و مادر مسلمان متولد شده و سپس تغییر عقیده داده و كافر شده است.
برخی گفته‌اند: مرتد فطری كسی است كه از پدر و مادر مسلمان یا فقط از پدر مسلمان یا تنها از مادر مسلمان متولد شده باشد. برخی نیز افزون بر ولادت از پدر و مادر مسلمان، توصیف فرد به اسلام هنگام بلوغ را نیز شرط دانسته‌اند، بدین معنا كه فرد باید هنگام بلوغ و پس از آن به اسلام اعتراف كند، اما اگر پیش از بلوغ كافر شده و با حال كفر بالغ گردد یا بعد از بلوغ به اسلام اعتراف نكند مرتد فطری نخواهد بود.
درباره ارتداد، واژگان و تعبیرهایی گوناگون بدین شرح در روایات وارد شده است:
1ـ ماده «ردّ» و مشتقات آن: رایج‌ترین تعبیر درباره ارتداد واژه «ردّ» و دیگر مشتقات آن است كه در روایات متعددی به كار رفته و اصطلاح «ارتداد» در فقه اسلامی نیز برگرفته از همین روایات و برخی آیات قرآن است؛ مانند سخن امیر مومنان علی(ع) كه می‌فرماید: «اذا ارتدت‌المراة عن‌الاسلام، لم تقتل و لكن تحبس ابدا؛ هرگاه زن مرتد شود كشته نمی‌شود، بلكه برای همیشه زندانی می‌شود.» همچنین در روایتی دیگر آمده است: «لا یحل دم امری مسلم الا فی احدی‌الثلاث...؛ رجل ارتد بعد اسلامه؛ خون مسلمانی مباح نمی‌گردد، مگر به یكی از سه چیز... یكی از آنها مردی است كه پس از اسلام مرتد شده است.» امام باقر و امام صادق(ع) نیز فرموده‌اند: «المرتد یستتاب فان تاب و الا قتل...؛ مرتد توبه داده می‌شود، پس اگر توبه كرد رها و در غیر این صورت كشته می‌شود...»
2ـ انكار و تكذیب نبوت: از تعبیرهایی كه درباره ارتداد آمده تكذیب و انكار نبوت است، مانند: من جحد نبیا مرسلا نبوته و كذبه فدمه مباح...؛ كسی كه نبوت پیامبری مرسل را انكار و او را تكذیب كند خونش مباح است... .
3ـ خروج، بازگشت و اعراض از اسلام: در برخی روایات، تعبیرهایی همچون:
«رجل ... خرج عن‌الاسلام؛ مردی كه از اسلام خارج شده است.»
«رجل رجع عن‌الاسلام؛ مردی كه از اسلام بازگشته است.»
و یا: «من رغب عن‌الاسلام؛ كسی كه از اسلام روی گردانده.»
در مورد ارتداد از امامان معصوم(ع) بیان شده است.
4ـ برائت جستن از دين خدا(اسلام): مانند: «من بري من دين‌الله فهو كافر...؛ كسي كه از دين خدا(اسلام) برائت جوید كافر است.»
5- تبدیل دین(اسلام) به دینی دیگر: مانند: «من بدل دینه فاقتلوه؛ كسی كه دین خودش(اسلام) را به ديني ديگر تبديل كند او را بكشيد.»
6ـ كافر و مشرك شدن: مانند: «رجل ولد علیالاسلام ثم كفر و اشرك...؛ مردي بر فطرت اسلام متولد شده، سپس كافر و مشرك شده است... .»
7ـ نصراني شدن: مانند: «... مسلم تنصر...؛ ... مسلماني كه نصراني شده بود... .»
قرآن از ارتداد با الفاظ و تعبيرهايي گوناگون ياد كرده است، كه از مجموع آنها چنين معنايی برمیآید: خروج از دین الهی و رجوع به كفر. این الفاظ و تعبیرها بدین شرح است: برگشت از دین، برگشت به عقب، كفر پس از ایمان، كفر پس از اسلام، بازگشت به آیین و مذهب كفار، كافر شدن، گوساله پرستی.
اما ارتداد در فقه اسلامی عبارت است از: خارج شدن فرد مسلمان از اسلام و روی آوردن به كفر. فقهای اسلامی در مباحث فقهی، تنها از حرمت ارتداد، شرایط تحقق و اثبات آن و پیآمدهای دنیوی مترتب بر این عمل بحث میكنند، اما در قرآن كریم ارتداد فراتر از ارتداد مسلمان و مباحث فقهی مربوط به آن مورد توجه است، زیرا قرآن افزون بر پرداختن به ارتداد مسلمانان از دین، از خروج موحدان از دین الهی در ادیان پیشین نیز سخن به میان آورده است، مانند خروج بنیاسرائیل از توحید و رو آوردن به گوساله‌پرستی. و درخواست خروج شعیب و پیروانش از دین الهی و پذیرش كفر و ... . افزون بر این، قرآن كریم ضمن اشاره به برخی از مباحث فقهی ارتداد، به تفصیل به مباحث دیگری مانند ماهیت باطل و گمراه كننده ارتداد، عوامل و زمینه‌های خروج مومنان از دین، موانع ارتداد، آثار و پیآمدهای ارتداد در دنیا و آخرت و نیز برخی از مصادیق مرتدان در ادیان پیشین و اسلام نیز سخن به میان آورده است، كه مجموع این مباحث نگاه قرآن به ارتداد را از نگاه فقه و روایات به این موضوع متمایز كرده است.
این كتاب در چهار بخش مساله ارتداد را بررسی كرده است: كلیات(فصل نخست: تعریف، موجبات و شرایط ارتداد؛ فصل دوم: حقیقت و ماهیت ارتداد)، عوامل و موانع ارتداد(فصل اول: عوامل و زمینه‌های ارتداد؛ فصل دوم: موانع ارتداد)؛ آثار و پیآمدهای ارتداد(فصل اول: آثار و پیآمدهای فقهی ارتداد؛ فصل دوم: آثار و پیآمدهای غیر فقهی ارتداد)؛ ارتداد در بستر تاریخ(فصل اول: نمونه‌های تاریخی كفر و ارتداد پس از اسلام؛ فصل دوم: ارتداد در زمان پیامبر و دوران اسلام).
منبع: خبرگزاری ايبنا