قرآن از به كاربردن عنوان «حيوان»، صرفاً قصد توهين يا تحقير ندارد، چون صدر و ساقه اين كتاب الهي، ادب و هنر است كه با توهين و تحقير و سبّ و لعن و ناسزاي محض نميسازد. قرآن كتاب تحقيق است؛ نه تحقير، پس حيوان ناميدن برخي افراد براي اين است كه حقيقتاً حيواناند.گاهي گويندهاي درصدد تحقير و سبّ و شتم است و ميخواهد به كسي توهين و او را تحقير كند، پس ميگويد «حيوانات خدمتگزار بهتر از انسانهاي مردم آزارند»؛ امّا قرآن كه سراسرش ادب، علم و فرهنگ است، درصدد تحقير كسي نيست، بلكه در مقام تحقيق است، هرچند اين تحقيق با تحقير برخي ازافراد همراه باشد.
﴿اِن هُم اِلاّكالاَنعمِ بَل هُم اَضَلُّ﴾(1) يعني اينان واقعاً در حدّ حيوان يا پستتر از آن هستند. هر كه ترديد دارد، چشمِ دل باز كند، تا حيوانيت آنان را به عيانِ قلب ببيند و اگر چشم بصيرت ندارد، به گزارش صاحب بصران معصوم(عليهمالسلام) گوش دهد، تا طبق گزارش درون بيني آنان بفهمد كه برخي واقعاً حيواناند و چنانچه هيچكدام از اين دو راه را نميتواند بپيمايد، صبر كند «تا پيشگاه حقيقت شود پديد»؛ آنگاه آنها را بر اثر تناسخ ملكوتي به صورت حيوان خواهد ديد.
جناب زمخشري در كشّاف(2) و اَمين الاسلام طبرسي در مجمع البيان، ذيل آيات ﴿يَومَ يُنفَخُ فِي الصّورِ فَتَأتونَ اَفواجا ٭ وفُتِحَتِ السَّماءُ فَكانَت اَبوبا﴾(3) از وجود مبارك پيغمبرصلي الله عليه و آله و سلم آوردهاند كه روز قيامت عدهاي به صورت حيوانات محشور خواهند شد: «يحشر عشرة أصناف من أُمّتي أشتاتاً قد ميّزهم الله من المسلمين و بدل صورهم بعضهم علي صورة القردة و بعضهم عليصورة الخنازير».(4)
اگر كسي نه چشم بصيرت داشت و نه صبر كرد تا در معاد، حق روشن شود و نه مستمع مطيع پيغمبرصلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت او(عليهمالسلام) بود، قهراً خيال ميكند كه سخن قرآن درباره اين افراد، توهين است و چنين ميپندارد كه بيان ﴿اِن هُم اِلاّكالاَنعمِ بَل هُم اَضَلُّ﴾ تحقير آنهاست.
اصولاً قرآن كسي را بدون تحقّق عيني، سبّ و لعن و تحقير نميكند، چون خود ميفرمايد: ﴿ولاتَسُبُّوا الَّذينَ يَدعونَ مِن دونِ اللّهِ فَيَسُبُّوا اللّهَ عَدوًا بِغَيرِ عِلمٍ﴾(5)؛ يعني نوشتهها و رفتار و گفتارتان درباره ارباب نحلههاي گوناگون مؤدّبانه باشد؛ به هيچكس ناسزا نگوييد و مقدّسات او را مذمّت نكنيد. به بتِ بت پرست بد نگوييد؛ اگر برهان داريد، بت و بتپرستي را محكوم كنيد؛ امّا ناسزا نگوييد، چون او هم معاذ الله به معبود و مقدّسات شما ناسزا ميگويد.
بر اين اساس، صرف سبّ و بدگويي و ناسزا بدون تحقيق واقعي، در فرهنگ قرآن محكوم است و آياتي از قرآن كه برخي را حيوان و پستتر از حيوان و گروهي را سنگ و پستتر از سنگ قلمداد ميكند: ﴿فَهِي كَالحِجارَةِ اَو اَشَدُّ قَسوَةً﴾(6)؛ ﴿اِن هُم اِلاّكالاَنعمِ بَل هُم اَضَلُّ﴾(7) همگي تحقيق است؛ نه تحقير، زيرا حيوان است كه براساس گمان و هوس حركت ميكند؛ نه انسان. حيوان بدون مراعات مسائل عميق رياضي و معادلات دقيق جبري و برهان علّي و معلولي و تنها برپايه گمان و ميل خود حركت ميكند، پس متحرّك بالظّن است؛ ولي انسانْ متحرّك بالبرهان است و سخن قرآن درباره انسانهاي پندارگرا و هوس مدار، تحقيق است؛ نه تحقير.
1. سوره فرقان، آيه 44.
2. الكشّاف، ج4، ص687.
3. سوره نبأ، آيات 19 ـ 18.
4. مجمع البيان، ج10 ـ 9، ص642؛ بحار الانوار، ج7، ص89.
5. سوره انعام، آيه 108.
6. سوره بقره، آيه 74.
7. سوره فرقان، آيه 44.
تفسير انسان به انسان، ص143 .