مراحل عالي شناخت انسان به روش وحي فقط بهره انسان كامل معصوم(عليهالسلام) است؛ ولي روش نقلي در دسترس همگان است. اگر مطلبي از راه وحي معصومان ثابت شود، ميتوانيم آن را به پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم يا امام معصوم(عليهالسلام) اسناد دهيم و بگوييم پيغمبرصلي الله عليه و آله و سلم يا امام(عليهالسلام) چنين فرمود و مثلاً انسان را چنين شناساند.
گاهي نيز انسان معصوم، واسطهاي است تا سخنان خدا را بيكم و كاست به ما برساند و خود او نيز شارح و مبيّن آن شود، چنان كه قرآن كريم عيناً كلام خداي انسان آفرين است و سنّت نبوي، علوي و ديگر اوليا نيز در مقام شرح و تبيين جزئيات اين كتاب آسماني است.
بهترين روش براي تشخيص مسائل مربوط به حوزه شناخت انسان، در پاسخ به پرسش «ما هو» و تبيين ماهيت انسان، روش بررسي سخنان خداي انسان آفرين است، زيرا حقيقت انسانْ كتابي نيازمند به شرح است و شارح اين كتاب هم كسي جز مصنّف آن (آفريدگار هستي) نميتواند باشد، زيرا خدا هم نويسنده اين كتاب است و هم متكلّم كلمات آن.
خداي سبحان حقيقت انسان را به وسيله انبيا، اوليا و فرشتگان شرح كرده و با بيان اينكه آدمي از كجا آمده و به كجا ميرود و در چه راهي گام برميدارد، او را هم با خودش و هم با آفريدگارش و هم با گذشته، حال و آيندهاش آشنا ميكند.
خداوند قرآن كريم را كه به مصداق ﴿ونَزَّلنا عَلَيكَ الكِتبَ تِبينًا لِكُلِّ شيءٍ﴾(1) روشنگر همه امور است، عهدهدار هدايت بشر از ظلمات به سوي نور دانسته و در وصف آن فرموده است: ﴿كِتبٌ اَنزَلنهُ اِلَيكَ لِتُخرِجَ النّاسَ مِنَالظُّلُمتِ اِلَي النّورِ بِاِذنِ رَبِّهِم اِلي صِرطِ العَزيزِ الحَميد﴾(2)؛ يعني قرآن را به سوي تو فرستاديم تا مردم را از تاريكيها به سوي نور درآورده و به اذن پروردگارشان آنها را به راه خداوند مقتدر و ستوده رهسپار گرداني، پس كتابي گوياتر از قرآن براي معرّفي و شناخت انسان نيست، زيرا قرآن كريم كه براي هدايت و تكامل انسان نازل شده، مسائل مربوط به شناخت انسان را آشكارا بيان كرده است.
1. سوره نحل، آيه 89.
2. سوره ابراهيم، آيه 1.
تفسير انسان به انسان، ص120 .