ضعيف‏ترين روشِ شناخت اين است كه انسان منحصراً چيزي را با حواسّ ظاهري خود حس كند؛ مثلاً شيئي را با چشم مسلّح يا نا مسلّح ببيند؛ يا تجربه حسّي داشته باشد كه معمولاً در داروسازي و علم طب و علومي از اين دست، از اين روش حسّي و تجربي كمك گرفته مي‏شود.
اين روش در اين علوم، بازدهي فراواني دارد؛ ولي براي جهان‏بيني كافي نيست، چون با اين ميزان نمي‏توان همه جهان را شناخت؛ مانند اين است كه كسي بخواهد سلسله جبال را با ترازويي عادي بسنجد؛ يا بخواهد كره زمين را با باسكولي معمولي وزن كند كه هرگز شدني نيست.
مسائلي مانند محال بودن دور و تسلسل، آغاز و انجام جهان، خدا، معناي واحد و وحدت و توحيد، بسيطالحقيقه و... هرگز در باسكول حس و تجربه نمي‏گنجد و با آن سنجيده مي‏شود. مددگيري از حس و تجربه، موضوعاتي ويژه و بازاري مخصوص دارد كه اين روش براي آن سودمند است.
به هر روي، روش تجربي براي جهان‏بيني كارآمد نيست. جهان‏بيني يعني مجموع جهان را يكجا ديدن و بررسي‏كردن و اين با علومي چون سپهرشناسي، زمين‏شناسي، درياشناسي و هواشناسي تفاوت دارد.
شناخت حسّي حتي در همان حيطه اعتبار خود نيز در صورت عدم پيوند با شناخت عقلي، اصل ارزش معرفتي خود را از دست مي‏دهد و در حوزه صورِ وهمي و خيالي، بدون آنكه به معرفتي علمي و يقيني راه يابد، به بازيهاي شكّاكانه روزگار مي‏گذراند: شناخت حسّي، تنها با اتّكا به قوانين عقلي اي چون مبدأ عدم تناقض، هوهويّت، عدم جمع ضدّين، اصل علّيت و مانند
آنهاست كه زمينه علم به امور جزئي يا تدوين قوانين تجربي را فراهم مي‏آورد. عقل در حركتهاي علمي، هم در رتبه فاعلي و هم در مقام ارزيابي و داوري، بر حس مقدّم است. در فضاي داده‏هاي عقلي، امكان آزمون و فرمان تجربه صادر مي‏شود و در نهايت نيز ميزانهاي عقلي، حدود اعتماد و حوزه شمول احكام تجربي را بيان مي‏كند.

تفسير انسان به انسان، ص 104 .