فراخوان برابري و صلح
استفاده از متون مقدس در جهت مقاصد مجادله‌انگيز تاريخي به قدمت خود متون مقدس است.
در اسلام نيز از نخستين روزها مانند آيين مسيحيت و يهود، آيات قرآن در نوشته‌هاي مسلمانان به گستردگي چشمگيري مورد استفاده قرار گرفت. در چند سال اخير شاهد افزايش كاربرد شماري از آيه‌هاي قرآن بوده‌ايم كه از آنها به‌عنوان خاستگاه حقانيت يا جواز تأييد برخي جريان‌هاي خاص امروز، استفاده مي‌شده است.
در نوشتار زير كه پيش‌تر نيز قسمتي از آن به چاپ رسيده بود، با توجه به آيه 13 حجرات مبني بر اينكه تمامي انسان‌ها، برابر خلق شده‌اند و هيچ تفاوتي و برتري مگر در تقوايشان ميان آنها وجود ندارد به استفاده‌هاي مختلف جهان اسلام از معناي اين آيه اشاره شده است.
مسئله جايگاه زنان در اسلام از مسائل حساس و مورد توجه بوده و مباحث متعددي در مورد آن مطرح شده است. برخي به اسلام انتقاد مي‌كنند كه حقوق زنان را تضييع كرده و برخي ديگر اسلام را دين روشنگري معرفي مي‌كنند كه همواره حقوق معيني را با توجه به محدوديت‌هاي جنس آنان برايشان درنظر گرفته است. آيه13 سوره حجرات در هر دو مورد نقشي اساسي بازي مي‌كند.
يك سايت توسط گروهي از زنان مسلمان انگلستان راه‌اندازي شده و مقالات متعددي درباره زنان و جايگاه و حقوق آنان در آن منتشر شده است. در يكي از اين مقالات با عنوان «زنان در اسلام» مختصري درباره جايگاه زنان قبل از ظهور اسلام آمده است. در آن نوشته تأكيد خاصي بر تغيير پراهميتي شده كه به وسيله اسلام در حوزه حقوق زنان ايجاد شد؛ «اسلام ظهور كرد، حقوق زنان را به رسميت شناخت و آن را با حقوق مردان برابر دانست.
به زنان تمام حقوق لازم براي رشد اعطا شد... . اسلام بنيان برابري زن و مرد را در همه اجزاي زندگي پي‌ريزي كرد، چرا كه هر دو انسان بودند... . درنهايت اسلام همه انسان‌ها را برابر دانست. اين واقعيت در برخي آيه‌هاي قرآن ذكر شده است؛ «يا ايهَا النَّاسُ اِنَّا خَلَقناكم مِن ذَكرٍ و اُنثي».
يكي از نويسندگان و علماي اسلامي عربستان در پاسخ به پرسشي درباره نگاه اسلام به زيبايي جسماني مي‌گويد:«در اسلام، زيبايي جسماني منشأ فضيلت نيست؛ معيار فضيلت در اسلام تقواست. خداوند مي‌فرمايد:يا ايهَا النَّاسُ اِنَّا خَلَقناكم مِن ذَكرٍ و اُنثي و جَعَلنَاكم شُعُوباً و قَبَائِلَ لِتَعارَفُوا اِنَّ اَكرَمَكم عِندَالله اَتقَاكم...».
اخلاق
چه متن‌هايي كه براي مسلمانان جوامع اسلامي نوشته مي‌شود و چه متن‌هايي كه براي مسلمانان ساكن كشورهاي غربي، هر‌دو در يك مسئله مشتركند؛ در هر دو اسلام به‌عنوان تنها ديني معرفي مي‌شود كه از ارزش‌هاي متعالي برخوردار است. در نتيجه اين متن‌ها مسلمانان را تشويق مي‌كنند تا به مفاهيم قرآني مؤمن و پايبند باشند و غيرمسلمان‌ها را با اين فضايل آشنا كنند.
در اغلب اين متن‌ها از آيه يادشده براي تأييد مدعاي موردنظرشان بهره گرفته مي‌شود. اين متن‌ها مي‌خواهند نشان دهند آنهايي كه كافر هستند به بسياري از دستورات اخلاقي هم ملتزم نيستند. از آن‌سو به هر مسلماني توصيه شده تا همواره آيات قرآن را بخواند و پيش چشم داشته باشد تا از خطاهاي گوناگون اخلاقي و ... به دور باشد. آيه يادشده از سوره حُجرات اينجا در رد هر نوع تكبر و نخوت به كار مي‌رود.
خداوند متعال تكبر و خودپسندي را محكوم كرده است. خداوند درباره خودبرتربيني نژادي مي‌فرمايد: «يا ايهَا النَّاسُ اِنَّا خَلَقناكم مِن ذَكرٍ و اُنثي و جَعَلنَاكم شُعُوباً و قَبَائِلَ لِتَعارَفُوا اِنَّ اَكرَمَكم عِندَالله اَتقَاكم».
در متن‌هاي گفته‌شده بر 2نگاه تأكيد مي‌شود؛ اولي اسلام را به‌عنوان ايمان جهاني معرفي مي‌كند، درحالي‌كه دومي اسلام را يك مُدل مي‌داند. هر دوي اين نگاه‌ها از آيه بالا براي تأييد مدعاي خود استفاده مي‌كنند.
سياست: اسلام، دين صلح، مدارا و گفت‌وگو
در متن‌هايي كه تا به حال به آنها اشاره شد و همچنين در تاريخ تفسير قرآن و مسئله اسباب‌النزول كه پيش‌تر ياد شد، كمتر كسي از منظري كاملاً سياسي به آيه موردنظر نگريسته اما امروزه و در پرتو مسائل سياسي جهان امروز، اين آيه وارد منازعات سياسي هم شده است.
در نامه‌اي كه توسط مقتدرخان ـ مدير مركز مطالعات بين‌المللي آدرين كالج شيكاگو، مركزي براي مطالعات اسلام و دمكراسي ـ در پاسخ به اسامه بن لادن (كه سخنان خود را توسط نوار صوتي منتشر كرده بود و تصويري خشن از اسلام ارائه كرده بود) نوشته شد، نشان داده مي‌شود كه اسلام ديگري هم هست كه شبيه اسلام اسامه بن لادن نيست و در آن نامه نيز به همين آيه ارجاع مي‌شود؛ «آقاي بن لادن آيه‌اي از قرآن را مي‌آورم تا به يادتان بياورم كه اسلام چيزي بيشتر از دعوت به تجهيز نظامي است؛ «يا ايهَا النَّاسُ اِنَّا خَلَقناكم مِن ذَكرٍ و اُنثي و جَعَلنَاكم شُعُوباً و قَبَائِلَ لِتَعارَفُوا اِنَّ اَكرَمَكم عِندَالله اَتقَاكم». اين را مي‌نويسم تا به شما بگويم مسلمانان زيادي در دنيا زندگي مي‌كنند كه با روش‌هاي شما مخالفند و نمي‌توانند رفتارهاي بن لادن را درك كنند. اسلام به‌عنوان دين رحمت براي مردم ارسال شده نه به‌عنوان يك مرام براي ايجاد ترس و وحشت. اينگونه بهره‌گيري از تعاليم اسلامي خودش يك عمل غيراسلامي است».
در مورد سرنگوني صدام هم برخي با استناد به همين آيه گفتند براي برقراري صلح روي زمين و ايجاد محبت ميان مردم، دنيا نياز به رهبراني دارد كه به دمكراسي باور داشته باشند؛ چنان‌كه قرآن مي‌گويد: «يا ايهَا النَّاسُ اِنَّا خَلَقناكم...».
رسانه به‌عنوان تفسير قرآني
خواندن قرآن بدون تفسير تقريباً ناممكن است. متن قرآن بسيار فراگير است و فهم درست آن نيازمند اطلاعات و جزئياتي است كه تنها از راه تفسير به دست مي‌آيد. البته خود تفسير مسائل گوناگوني را پيش مي‌آورد. يكي از انواع تفسير، تفسيري است كه با مطالعات دنياي امروز در ارتباط باشد. با نگاه به كتب موجود در تفسير قرآن و خواندن دليل نزول هر آيه و رجوع به احاديث و ديگر منابع اسلامي، مي‌توان شكاف‌هاي مفهومي را براي خود پر كرد.
اما چنان كه در اين تحقيق مختصر نشان داده شد و از متن‌هايي كه عباراتي نقل شد، مي شود استنباط كرد، امروزه اسلام را مي‌توان در ساحت ديگري و آيات قرآن را با پس‌زمينه متفاوتي فهميد و تفسير كرد. چنان‌كه در مورد همين يك آيه ديده شد، اين آيه نمادي است براي نشان‌دادن نگاه صلح‌آميز، محبت‌محور، مساوات‌طلب و تقوابنيان اسلام. با همين آيه- چه در ميدان‌هاي اخلاق و چه منازعات سياسي- مي‌توان به‌درستي تبيين كرد كه اسلام چهره‌اي خشن و دشمن‌تراش ندارد بلكه متناسب با روزگار، سيمايي رئوف و جهاني دارد.
در رسانه‌هايي كه به آنها نگاه شد- از روزنامه‌ها و راديوها تا سايت‌ها- مشاهده شد كه مسلمانان با استناد به اين آيه بر جهاني بودن اسلام تأكيد دارند؛ بر اينكه ميان انسان‌ها تفاوتي نيست و زن و مرد هر دو انسان هستند و كسي از كسي برتر نيست مگر با معيار تقوا كه آن هم الزاماً عيني نيست و خداوند داور آن است.
مردم دنيا دعوت شده‌اند تا يكديگر را بشناسند و در كنار هم با صلح و سلامت زندگي كنند. تنها با نگاه به همين آيه مي‌توان چهره متفاوتي از اسلام ترسيم كرد؛ چهره‌اي متعادل و ميانه‌رو به جاي چهره افراطي و خشن و چهره‌اي دوستدار صلح به جاي چهره‌اي آكنده از خشم و نفرت. از همين منظر در پايان مي‌توان چنين نتيجه گرفت كه بهره‌گيري از رسانه‌هاي نو در جهت توسعه تعاليم اخلاقي ـ انساني اسلام، براي دنياي امروز امري ضروري و حياتي است.
ل. كينبرگ
تلخيص و ترجمه: منوچهر دين‌پرست