چه قدر اهل نوشيدني هستيد؟ آب و آبميوه را مي پسنديد يا از دم كرده هاي گياهي لذت مي بريد؟ مصاحبه ي زير با دكتر صالحي سورمقي، استاد دانشكده داروسازي تهران در مورد خواص دم كرده هايي است كه امروزه به شكل تي بگ يا چاي كيسه اي يا نوشيدني هاي خنك آماده، به فروش مي رسند.
بحث را از خواص دم كرده‌ها شروع كنيم.
گياهان دارويي مي توانند به اشكال مختلف به صورت فرمولاسيون هاي دارويي تبديل شده و مورد استفاده قرار گيرند. استفاده از اين اشكال دارويي به نوع گياه، نوع ماده موثر، مقاومت مواد در اثر ميزان حرارت، حلاليت، پايداري در اثر گذشت زمان و عوامل ديگر بستگي دارد. مثلا براي استفاده از اثري مشخص حتما بايد از دم كرده گياه استفاده كرد، در حالي كه براي اثري متفاوت از همان گياه ممكن است از جوشانده آن استفاده كرد. اين مساله به اين معني است كه گاه در دم كرده گياه يك دسته مواد خاص وارد مي شوند و بر اثر حرارت بيشتر و جوشاندن مواد ديگر و در نتيجه خواص اين دو محصول با هم متفاوت خواهد بود. به عنوان نمونه اي مشهور مي توان تفاوت چاي دم كرده و جوشانده را مقايسه كرد.
چاي دم كرده داراي عطر و طعم دلنشين بوده و داراي خاصيت رفع خستگي است، در حالي كه چاي جوشيده داراي رنگ سياه، بو و مزه نامطبوع و خاصيت يبوست‌آور است چون با جوشيدن چاي مقدار زيادي مواد قابض(مواد تانني) وارد چاي شده و ظاهر و باطن آن را تغيير مي دهد لذا در استفاده از گياهان دارويي بايد دقت كرد كه كدام شكل آن بايد تهيه و مورد استفاده قرار گيرد.
براي دم كردن صحيح چه بايد كرد؟
اگر قسمت مورد استفاده خرد يا نرم باشد، احتياج به تغيير شكل ندارد ولي اگر سفت و سخت باشد حتما بايد خرد، له و يا پودر شود، سپس به مقدار معيني برداشته و روي آن آب در حال جوش ريخته شود. در ظرف را بسته و به مدت 20 تا 30 دقيقه مي گذاريم تا دم بكشد. براي تسريع در اين عمل و استخراج بهتر مواد بهتر است ظرف محتوي گياه و آب جوش را به مدت 10 تا 20 دقيقه روي بخار(روي كتري يا سماور) قرار دهيم، آنگاه صاف كرده و آن را ميل كنيم. ميزان مصرف گياه و آب جوش در مورد هر گياه ممكن است متفاوت باشد. در بازار چاي هاي كيسه‌‌اي، با اسانس و رنگ انواع ميوه ها مثل آلبالو وجود دارد. مصرف اين چاي هاي كيسه اي اشكالي ندارد؟
به طور كلي، شما مصرف چاي كيسه اي را توصيه مي كنيد يا چاي خشك را؟
متاسفانه بايد گفت اكثر چاي هاي كيسه اي در بازار داراي مواد مصنوعي هستند. شما وقتي يك تي بگ را در آب جوش مي اندازيد و كمتر از 30 ثانيه رنگ مي دهد و بوي چاي دارد نمي تواند چاي معمولي، طبيعي و خالص باشد.
به طور قطع به آن مواد مصنوعي اضافه شده است، به ويژه چاي هاي كيسه اي خارجي خيلي سريع رنگ مي دهد و هر چه چاي كيسه اي بيشتر در آب جوش قرار مي گيرد، رنگ غليظ تري ايجاد مي كند. چاي معمولي ايراني را اگر در كيسه بريزيد و در يك ليوان قرار دهيد، 10 دقيقه طول مي كشد تا رنگ زرد مايل به نارنجي ايجاد كند.
اين موضوع در رابطه با ساير گياهان دارويي مثل تي بگ نعناع هم صادق است؟
به طور كل در تي بگ ها، گياه به صورت پودر درمي آيد و زمان دم كشيدن آن كوتاه تر مي شود. من شكل سنتي را بيشتر توصيه مي كنم. بسياري از مردم هنوز هم دوست دارند دم كرده ها را به شكل سنتي مصرف كنند. مثلا دم كرده گل گاوزبان كه به همراه ليموعماني داراي خاصيت آرام بخش، مقوي قلب و مسكن سرماخوردگي است، اكثرا به صورت سنتي مورد مصرف قرار مي گيرد.
خيلي از ما از يك تي بگ براي 2 فنجان استفاده مي كنيم. آيا اين كار درست است يا نه؟
استفاده از يك تي بگ براي دو فنجان ايرادي ندارد، فقط ممكن است تركيبات در فنجان دوم كمي رقيق تر باشد.
اخيرا گروهي از دم كرده ها وارد بازار شده‌اند كه شبيه به بسته بندي آب ميوه‌ها به شكل خنك عرضه مي شود. نظرتان در رابطه با آن ها چيست؟
در پايان، لطفا چند نوع دم كرده مفيد به ما معرفي كنيد تا در برنامه نوشيدني هاي روزانه مان بگنجانيم؟
همچنين دم‌كرده برگ نعناع از مصرف زيادي برخوردار است. اين فرآورده به عنوان مسكن و ضد نفخ و اسپاسم مي تواند مورد استفاده قرار گيرد.
از ديگر دم كرده‌هاي پرمصرف چاي سبز است كه مصرف آن در ژاپن، چين و تركمن صحراي ايران بالا است.
نحوه دم كردن آن كاملا شبيه چاي و داراي اثرات مشابه بوده با اين تفاوت كه اثرات ضد سرطاني، آنتي اكسيدان، كاهندگي چربي و كلسترول آن بيشتر از چاي سياه است. لازم به يادآوري است كه گياه چاي سياه (چاي معمولي) و چاي سبز يكي بوده و فقط تفاوت آن ها در نحوه به عمل آوردن شان است، به اين صورت كه اگر به محض چيدن برگ چاي تازه آن را خشك كنيم، چاي سبز تهيه مي شود ولي اگر پس از چيدن برگ تازه چاي، عمل تخمير(پلاسيده شدن) روي آن انجام شود به چاي سياه تبديل مي شود.
ابتدا بايد ديد ساختار آن ها چيست و براي نگهداري آيا به آن ها افزودني اضافه شده است يا خير. دم كرده همان طور كه از نام آن پيداست، يعني روي گياهي آب جوش بريزيم و به مدت نيم ساعت در ظرف را بگذاريم يا براي تسريع روند آن را روي بخار ملايم آب قرار دهيم تا گرمايي كه به آن مي دهد مانع از سرد شدن آن طي اين مدت شود، بعد آن را مصرف كنيم. اگر ما دم كرده‌ها را نگه داريم تا سرد شوند، مقداري رسوب در آن ها ايجاد مي شود. اسم اين نوشيدني خنك شده ديگر دم كرده نيست و خواص دم كرده ها را ندارد. اگر در بازار موادي با اين نام فروخته مي شود كه رسوب هم ندارد بايد نام آن را عصاره يا نوشيدني گذاشت. به طور حتم مواد نگه دارنده شيميايي هم دارند. دم كرده ها را بايد پس از تهيه آني خورد. اگر سرد شد و مواد آن رسوب كرد، ديگر ممكن است فايده اي نداشته باشد. از دم‌كرده هاي پُرمصرف ديگر مي توان به گياه ختمي و گل پنيرك اشاره كرد كه در سرماخوردگي به عنوان ضد سرفه، خلط آور و صاف كننده صدا قابل مصرف است. در رابطه با اين موضوع نمي توانم به طور قاطع پاسخ دهم. اين نوع از چاي هاي كيسه اي را شركت‌هاي مختلف توليد مي كنند. برخي از آن ها ممكن است طعم يا رنگ مصنوعي داشته باشند. نمونه هايي را بايد به آزمايشگاه ارسال كرد، ببينيم طعم و رنگ طبيعي است يا شيميايي. در صورت استفاده از افزودني هاي طبيعي مصرف شان مانعي ندارد.