تحريم ربا در قرآن
قرآن مهم‌ترين منبع فقه اماميه است كه تحريم ربا را در آيات متعددي از سوره‌هاي مكي و مدني بنا به تاريخ نزول قرآن با صراحت كامل و اطلاق شامل بيان داشته است. خداوند بزرگ در كتاب قرآن طي دو سوره مكي مدثر و روم و سه سوره مدني بقره، آل عمران و نساء به مذمت و تحريم ربا پرداخته است. فقها و مفسران قرآن اجماع بر تحريم ربا از ديدگاه قرآن دارند، اما چگونگي تحريم ربا در قرآن با دو ديدگاه عالمان دين بيان شده است كه در نهايت هيچ فرقي نسبت به اهل تحريم شديد ربا ندارد.
ديدگاه اول
شماري از دانشمندان اسلامي معتقدند تاسيس ربا به صورت تدريجي ابتدا با ملامت و سپس با تحريم ساده و در نهايت با تحريم شديد مواجه شد به گونه‌اي كه مسلمانان در سال‌هاي واپسين زندگي پيامبر(ص) به شدت از رباخواري منع شدند و رباخوار شخصيت ضددين و كثيفي در جامعه مسلمانان پيدا كرد.
ديدگاه دوم
در مقابل گروه نخست، عده‌اي ديگر از فقها بر اين عقيده‌اند كه خداوند يكباره ربا را حرام كرده است و اين مهم در سال‌هاي آغازين حكومت پيامبر اسلام در شهر مدينه رخ داده است و از سوره بقره كه اولين سوره مدني است تحريم ربا استظهار مي‌شود.
خواه ديدگاه اول يا دوم را بپذيريم فرقي در اصل حرمت ربا بر مسلمانان نمي‌كند ولي ماحسب سير نزول سوره‌ها و آيات مذمت و تحريم رباخواري در قرآن مي‌پردازيم.
1- سوره مدثر
سوره مدثر چهارمين سوره قرآن در نزول است كه آيه ششم آن را شماري از فقيهان دلالت بر تحريم يا دست كم ملامت ربا مي‌دانند كه خداوند خطاب به پيامبر فرمود« ولاتمنن تستكثر» بخشش با منت‌گذاري نكن كه بيشتر بيابي. مرحوم طبرسي تفسير ابي‌مسلم را از اين آيه چنين نقل مي‌كند: اي پيامبر (ص) اگر به كسي قرض مي‌دهي براي اين نباشد كه بيشتر از آن را مطالبه كني، طبق اين تفسير آيه از رباي حرام را نهي مي‌كند.
2- سوره روم
سوره روم هشتادو چهارمين سوره مكي در نزول است كه در آيه 39 سوره روم مي‌فرمايد «و ما آتيتم من ربا ليربوا في اموال الناس فلا يربوا عندالله و ما آتيتم من زكوه تريدون وجه الله فاولئك هم المضعفون» آن چه به عنوان ربا مي‌دهيد تا در اموال مردم فزوني يابد نزد خداوند فزوني نخواهد يافت و آنچه به عنوان زكات مي‌پردازيد و تنها رضاي خدا را مي‌طلبيد و آنها افزايش ياب هستند.
شماري از فقها و مفسران اين آيه را مربوط به هديه مي‌دانند كه ارتباطي به ربا ندارد ولي عده‌اي ديگر از فقها معتقدند اين آيه در ارتباط با ربا است و علامه طباطبايي مي‌فرمايد اگر اين آيه مكي باشد مراد از ربا هديه و بخشش است و اما اگر مدني باشد مراد از آن رباي حرام و مراد از زكات، زكات واجب است. آنچه از آراء مفسران و فقيهان درباره اين آيه به نتيجه مي‌رسيم اينكه ديدگاه غالب در اين آيه مربوط به رباي حقوقي و معروف نيست و مفاد اصلي تحريم الهي ربا در آيات شريف سوره بقره كه اولين سوره ناز ل شده در مدينه است مي‌باشد. همچنين به اين نتيجه مي‌رسيم كه پرهيز دادن از رباخواري گرچه به حد حرمت نرسد، در سوره‌هاي مكي قرآن قابل اثبات است كه سورهاي مكي زياده‌طلبي يك‌طرف قرارداد را به هر دليلي نمي‌پذيرد. بكله توازن و تعادل بايد بين موضوع معامله و عوض آن از نظر عرف اقتصادي برقرار باشد و موجب (طرف اول معامله) نتواند بنا به دليلي قابل (طرف دوم) را وارد به پذيرش زياده خواهي خود كند. كراهت و مذموم بودن اين كار در تعامل اقتصادي طي آيات سوره‌هاي مكي درباره ربا قطعي است.