شناختي كه براساس ترس از قيامت يا بر پايه رغبت به بهشت باشد، شناختي متوسّط و نفساني است. از اين رو درخواست‌هاي زاهدانه يا راغبانه در پي دارد. امّا كساني كه خدا را به عظمت شناخته اند شناخت آنان از مبدأ و معاد، عقلي است و ترس از هجران و فراق و شوق به وصال مقوّم حقيقت آنان گشته و خوف آنان عقلي است؛ آن سان كه فرشتگان از خوف خدا تسبيح گوي اويند: «ويسبّح الرّعدُ بحمده و الملئكة من خيفته«﴿1﴾؛ رعد و همه فرشتگان از بيم قهر خدا به تسبيح و ستايش او مشغولند. همچنين آيهٔ «و لمن خاف مقام ربّه جنّتان«﴿2﴾ و آية «و أمّا من خاف مقام ربّه و نهي النّفسَ عن الهوَي فإنّ الجنّة هي المأوي«﴿3﴾ ناظر به خوف عقلاني است. بنابراين، رسول گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) به عنوان انسان كامل، معلّم فرشتگان و اسوهٴ جهان هستي، همهٴ مراتب ترس از خدا اعم از وهمي، خيالي و عقلي را داراست، بلكه بيشتر از ديگران نيز داراست.

 

1 ـ سورهٔ رعد، آيهٔ 13

2 ـ سورهٔ الرحمن، آيهٔ 46

3 ـ سورهٔ نازعات، آيات 40 ـ 41

معاد در قرآن، ص 40 ـ 41.

آيت الله جوادي عاملي