به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، 3 رمضان برابر است با سالروز درگذشت شيخ بزرگ شيعه، محمد بن محمد بن نعمان، معروف به شيخ مفيد در سال 413 هجری قمری.
شيخ مفيد در يازدهم ذيقعده 336 قمرى در عكبراى بغداد متولد شد. از آن‌جا كه پدر او شخصى پارسا و مذهبى بود و به تعليم و تربيت اشتغال داشت؛ «ابنالمعلم» لقب وى شد و پس از چندى «عكبرى» و «بغدادى» دو لقب ديگر او شد.
وى فرزانهاى تلاش‌گر شد، به طورى كه پيش از دوازده سالگى از برخى محدثان روايت اخذ كرده و از استاد خويش، شيخ صدوق قبل از بيست سالگى حديث شنيده است. «ابنالمعلم» از محضر بيش از هفتاد نفر از بزرگان بهره علمى برد. از محضر مظفر بن محمد، ابوياسر و ابن جنيد اسكافى «كلام و عقايد» آموخت و از درس حسين بن على بصرى و على بن عيسى رمانى بهره جست. «فقه» را نزد جعفر بن محمد بن قولويه فراگرفت و از محضر اديب و مورخ چيره‌دست محمد بن عمران مرزبانى «روايت» آموخت.
ابن حمزه طبرى، ابن داود قمى، صفوان و شيخ صدوق ديگر اساتيد شيخ مفيد بودند. در ميان استادان وى عالمانى از شهرهاى مختلف مانند قم، كوفه، بصره، سارى، طبرستان، حلب، قزوين، بلخ، مراغه، همدان و شهر زور ديده مىشوند.
شيخ طوسى، سيد شرفالدين عاملى، علامه بحرالعلوم، قاضى نورالله شوشترى، ابن شهر آشوب مازندرانى، شيخ آقا بزرگ تهرانى، ميرزا حسين نورى و بسيارى ديگر، شيخ را مردى فقيه، مؤلفى زبردست و صاحب دويست كتاب، صاحب فكرى بلند و عالى و داراى ذهن دقيق و قابل توجه دانستهاند و او را در دورى از خطا و گناه، برخوردارى از فقاهت و عدالت و بهرهمندى از تيزهوشى و فضائل بسيار، كم‌نظير شمردهاند.
اما در بين دانشمندان اهل تسنن نيز شخصيت‌هایى چون ابن نديم، ابن جوزى، ابن حجر عسقلانى و ديگران زبان به تمجيد او گشودهاند و او را پاسدار علم، فروتن، داراى جايگاهى والا و صاحب نظر در فقه و كلام و روايت دانستهاند و از سویى ديگر رياست اماميه را به او نسبت داده‌اند.
جاذبه فوقالعاده و پشتكار فراوان شيخ مفيد موجب جذب بسيارى به حوزه درس وى و باعث تأليف آثارى گرانبها و ارزشمند شد. اين عالم فهيم و بلندهمت با احاطه و تسلطى انديشمندانه پاى به ميدان نبرد علمى و فرهنگى گذارد و با استفاده از مبانى علم كلام و اصول فقه، راهى هموار و روشن در بحث و استدلال بر روى شيعيان گشود.
از يك سو گروه بىشمارى از دانشمندان مذاهب مختلف را تربيت كرد و مشعلهاى فروزانى چون سيد مرتضى، سيد رضى، شيخ طوسى، نجاشى و ده‌ها نفر ديگر را تحويل حوزههاى علمى و دينى داد و از سوى ديگر قلم به دست گرفت و با اين سلاح برق‌آسا و ژرف، تحولى بهنگام ايجاد كرد.
| شيخ مفيد «عدالت» و «عصمت» را شرط قطعى براى امامت و رهبرى شمرده است. وى با طرح حديث ثقلين و آيات قرآن به اين بحث مهم و بسيار عميق پرداخت و سپس در «الافصاح فى الامامه»، «ارشاد»، «جمل»، «امالى»، «الفصولالمختاره»، «تفضيل اميرالمؤمنين على سايرالصحابه» بحث را گسترش داده و ابواب مختلف آن را گوشزد مىكند. قريب بيست اثر ژرف از آثار شيخ مفيد پيرامون «امامت و رهبرى» است |
اصول فقه را با سبكى شيوا و دلپذير فراهم آورد، علم كلام را از غناى بيشترى برخوردار كرد و در اصول دين و عقايد، موضوعات خاصى چون اثبات امامت اميرالمؤمنين على(ع) را از قرآن به طور بسيار نفيس تدوين كرد.
قلم روان و دلپذير اين شيخ انديشمند بود كه غيبت امام زمان(ع) را زيبا توضيح داد و تاريخ زندگانى ائمه معصومين(ع) را در كتاب‌هاى گوناگونى چون ارشاد و جمل به رشته تحرير درآورد.
تأثيربخشى و انسان‌سازى آثار شيخ مفيد، محصول معجون‌هایى معنوى چون اخلاص در نوشتار، اطلاع از اديان و مذاهب مختلف، محوريت عقايد، توجه و تأكيد بر رهبرى و فلسفه سياسى در اسلام است. جامعيت اين فرزانه سختكوش به همراه عقل‌گرایى و استدلالات منطقى و شناخت مقتضيات زمان، جامه جاودانگى بر آثار وى پوشانيد و زينتهاى مختصرگویى، روان‌نويسى، آزادانديشى و بلندنگرى، نورانيتى خاص به نوشته‌هاى مرحوم مفيد بخشيد.
آثار شيخ مفيد:
1. در علم كلام و عقايد: علمى كه مبانى عقيدتى همراه با استدلال عقلى در آن مطرح مىشود و با همين روش به شبهات و پرسشهاى افراد جواب داده مىشود، علم كلام نام دارد. «اوائل المقالات»، «شرح عقايد صدوق»، «اجوبة المسائلالسرويه» و «نكت الاعتقاديه» كتاب‌هاى شيخ عظيمالشأن، مرحوم مفيد در اين بستر فكرى فرهنگى است.
2. در علم فقه: فقه دانشى است مقدس كه از ديرباز بيان وظايف شرعى و بايدها و نبايدهاى عملى و تكليفى مسلمان‌ها را به عهده داشته است. «المقنعة» شيخ صاحب عناوين بسيارى در فقه است كه احكام و وظايف شرعى در ابواب مختلف آن توضيح داده شده است. «الاعلام»، «المسائلالصاغانيه»، «جوابات اهل الموصل فىالعددالروية» و «جواب اهلالرقة فى الاهله والعدد» از ديگر آثار او در زمينه فقه است.
3. در اخلاق اسلامى: «امالى» شيخ، پيرامون اخلاق اسلامى و فضائل انسان است. صحيفههاى زرين كه در آن‌ها دعوت به تقوا، صحبت از يقين، بيان اخلاص و محاسبه نفس شده است و محبتالهى و مبارزه با هوا و هوس‌ها مطرح مىشود.
4. در حديث: پس از علوم قرآنى، ارزش علم حديث مطرح است. اين علم ارزشمند از احاديث و سخنان معصومين(ع) كه جرعههایى از سرچشمه سنت و اشعههایى از آفتاب وحى است بحث مىكند. اهميت ولايت، لزوم پيروى از امام (ع) و فضائل اميرالمؤمنين على(ع) از جمله مباحثى است كه در امالى شيخ مفيد، پيش روى انديشمندان قرار مىگيرد.
5. در امامت و فلسفه سياسى در اسلام: شيخ مفيد «عدالت» و «عصمت» را شرط قطعى براى امامت و رهبرى شمرده است. وى با طرح حديث ثقلين و آيات قرآن به اين بحث مهم و بسيار عميق پرداخت و سپس در «الافصاح فى الامامه»، «ارشاد»، «جمل»، «امالى»، «الفصولالمختاره»، «تفضيل اميرالمؤمنين على سايرالصحابه» بحث را گسترش داده و ابواب مختلف آن را گوشزد مىكند. قريب بيست اثر ژرف از آثار شيخ مفيد پيرامون «امامت و رهبرى» است.
سرانجام شيخ بزرگ شيعه، در سوم رمضان 413 هجرى قمری دار فانی را وداع گفت. هشتاد هزار نفر سوگوار پيكر شيخ مفيد را تشييع كردند و همگان به امامت سيد مرتضى بر او نماز گزاردند و ساعاتى بعد بدن او را در كاظمين دفن كردند.*
*منابع: اوائلالمقالات فىالمذاهب والمختارات، شيخ مفيد، با تصحيح مهدی محقق؛ معلم امت، احمد لقمانى.