آزمايشگاه ادوات فعال نوري از جمله آزمايشگاه‌هايي است كه با حمايت مالي مركز تحقيقات مخابرات ايران به عنوان يك آزمايشگاه معتمد جهت تاييد نمونه‌هايي مطابق استاندارد جهاني، در پژوهشكده ليزر دانشگاه شهيد بهشتي راه‌اندازي شده است.
اين آزمايشگاه طي 2 سال با فعاليت گروهي از اعضاي هيات علمي و كارشناسان اين پژوهشكده به بهره‌برداري رسيده و در پي آن است بتواند از مراجع بين‌المللي گواهي‌هاي استاندارد مربوطه را نيز دريافت كند. عزالدين مهاجراني سرپرست تيم مجري اين پروژه داستان اين آزمايشگاه را روايت مي‌كند .
همه ما امروزه از مخابرات نوري و اهميت آن در ارتباطات شنيده‌ايم. مخابرات و ارتباطات امروزي و نيازهاي روزافزون به گسترش آن، گرايش به استفاده از نور در اين امر را اجتناب ناپذير كرده است.
سامانه‌هاي امروزي مخابراتي و ارتباطي بايد پاسخگوي حجم زياد اطلاعاتي باشد كه در جهان به شكل‌هاي مختلف در حال مبادله است. شايد مقايسه اين تكنولوژي بين وضعيت حال و وضعيت آن در يكي دو دهه گذشته نشان‌دهنده اهميت به‌كارگيري علوم و تكنولوژي نوين در پاسخگويي به اين نيازها باشد.
از جمله امكاناتي كه در مخابرات از آن بخوبي بهره گرفته شده، نور است. در مدتي كه استفاده از نور در مخابرات مطرح شده است سرعت زيادي در گسترش چگونگي اين به‌كارگيري را شاهد بوده‌ايم و عموم مردم نيز شاهد سرعت روزافزون امكانات مخابراتي هستند كه طبعاً مديون به‌كارگيري تمام قابليت‌هاست.
از جمله امكاناتي كه در دهه اخير باعث شده خطوط مخابراتي جاري با ظرفيتي به مراتب بيشتر بتوانند مورد استفاده قرار گيرند، سامانه DWM است كه به‌طور ساده به معناي اين است كه از يك خط مخابراتي بتوان بيشتر از يك كانال را با كمك طول موج‌هاي مختلف بدون مداخله بر همديگر ارسال كرد. چنين سامانه‌اي نياز به ادوات مختلفي دارد كه بخشي از اين ادوات فعال نام‌ دارند.
ادوات مختلف مانند سوييچ براي تعيين مسير طول موج خاص، مبدل طول موج براي تبديل نور به طول موج مورد نظر، تقويت‌كننده براي تقويت نور، جبران‌ساز پاشندگي امواج براي همين منظور و ترانسپاندر براي ارسال و دريافت نور در صنعت مخابرات ممكن است توسط شركت‌هاي مختلف به كشور وارد شوند ولي بررسي عملكرد صحيح و مطابق استاندارد آنها اهميت ويژه دارد. كاربران اهميت اين ادوات در صنعت مخابرات را به خوبي مي‌دانند زيرا در صورت بروز هرگونه مشكل و عدم انطباق قطعه با بقيه سيستم، ممكن است با مشكلات و اتلاف وقت مواجه شوند.
از اين‌رو صنعت مخابرات نياز به آزمايشگاه‌هاي معتمدي دارد كه فارغ از ملاحظات توليدكننده و وارد كننده بتواند صحت عملكرد قطعه را مطابق استاندارد تاييد كند و در اين صورت جلوي بسياري دوباره كاري‌ها و مشكلات را بگيرد.
هدف از ايجاد اين آزمايشگاه هم راه‌اندازي مجموعه‌اي آزمايشگاهي در پژوهشكده ليزر دانشگاه شهيد بهشتي بود كه قادر به انجام آزمايش‌هاي تاييد نمونه براي قطعات فعال نوري از قبيل سوييچ‌ها، تقويت‌كننده‌ها، جبران‌سازهاي پاشندگي، مبدل‌هاي طول موج و ترانسپاندرها باشد. به اين ترتيب راه‌اندازي اين آزمايشگاه گامي در جهت برنامه تاييد نمونه براي صنعت مخابرات كشور است. همچنين با عملياتي كردن اين آزمايشگاه امكان انجام آزمون‌هاي تاييد نمونه روي اين قطعات مهيا مي‌شود. براي انجام اين آزمون‌ها پارامترهاي مختلفي در نظر گرفته مي‌شود.
اين پارامترها بر اساس مشخصات اعلام شده توسط سازندگان اين قطعات بعنوان پارامترهاي مهم شناسايي شده‌اند لكن در صورت نياز و همچنين با توجه به اين‌كه دستگاه‌ها غالبا پارامترهاي متنوعي را اندازه‌گيري مي‌كنند، ممكن است به بررسي پارامترهاي ديگر نيز پرداخته شود.
طبعا انتخاب پارامترها بايد براساس نياز كارفرما يعني مركز تحقيقات مخابرات و صنايع مخابرات كشور باشد ولي بسته به امكانات و دستگاه‌هايي كه در اين مرحله از راه‌اندازي آزمايشگاه تهيه مي‌شود محدوديتي در تنوع پارامترهاي قابل اندازه‌گيري خواهد بود.
آزمايشگاه ادوات فعال نوري در اولويت نخست براي آزمون قطعات فعال نوري مربوط به صنايع مخابراتي كشور كه توسط مركز تحقيقات مخابرات ايران ارسال مي‌شود سرويس مي‌دهد.
در نتيجه نوع قطعات و محدوده‌هاي مربوط به مشخصات فني قطعات با هماهنگي مركز و از طريق هيات ناظر و متناسب با نيازهاي مركز انتخاب شده است. در اولويت بعدي اين آزمايشگاه در جهت ارتقاي كلي فعاليت‌هاي تحقيقاتي گروه‌هاي مختلف پژوهشكده ليزر در مسير تحقيقات مورد علاقه صنايع مخابراتي كشور به كار خواهد رفت.
اولويت بعدي ارائه سرويس به ديگر علاقه‌مندان داخلي و خارجي براي آزمون و تاييد نمونه قطعات مرتبط خواهد بود. از آنجا كه اين آزمايشگاه بايد با اخذ تاييديه‌هاي بين‌المللي، اعتبار لازم براي تاييد نمونه را دارا باشد، تمام شرايط لازم براي چنين آزمايشگاهي را بايد داشته باشد. در مورد جزئياتي از قبيل تعيين مشخصات كامل محدوده كاري آزمون‌ها و نوع قطعات، با توجه به اولويت اصلي سرويس‌دهي به مركز تحقيقات مخابرات ايران، اين جزئيات با هماهنگي با مركز نهايي شده است.
اين آزمايشگاه ادوات فعال نوري به عنوان يك آزمايشگاه تاييد نمونه يا به عبارتي آزمايشگاه معتمد مركز تحقيقات مخابرات ايران از ابتدا برنامه‌ريزي براي اخذ تاييديه استاندارد 17025 ISO كرد.
براي اين منظور با گروه مشاور باسابقه در اين خصوص در ارتباط تنگاتنگ بوديم. در حال حاضر چندين مرحله پيش مميزي انجام شده است و در حال رفع نواقص براي مميزي اصلي توسط DAAKS آلمان در تابستان امسال بوديم. البته جهت اخذ تاييديه نظام مديريتي آزمايشگاه و جايگاه آن در دانشگاه نيز تعريف شد و سير كار آزمايشگاه براي سرويس‌دهي تمرين و تصريح شد و در حال حاضر آزمون‌هاي مورد نظر روي ادوات نوعي كه نمونه آنها در پروژه‌هاي مخابراتي در حال استفاده هستند به صورت دقيق و مطابق استاندارد انجام گرفته است.
براي راه‌اندازي آزمايشگاه ادوات فعال نوري در پژوهشكده ليزر و پلاسماي دانشگاه شهيد بهشتي جهت اخذ استاندارد 17025 ISO زيرساخت‌هايي شامل نصب سيستم برق اضطراري براي كل آزمايشگاه، اجراي ارتينگ براي كف كل آزمايشگاه، نصب شبكه داخلي براي ارتباط ريموت بين آزمون‌ها، نصب دي يونيزاتور آب براي تامين و كنترل رطوبت در آزمون‌هاي محيطي و نصب ميزبندي طراحي شده مناسب آزمايشگاه فراهم شد.

عزالدين مهاجراني / دانشيار فتونيك دانشگاه شهيد بهشتي / جام جم