حتما تا به حال با خود به اين موضوع فكر كرده‌ايد كه اي كاش مي‌توانستيد پيش از رسيدن به خانه و زماني كه در راه بازگشت به خانه هستيد با استفاده از يكي از كليدهاي صفحه كليد تلفن‌همراهتان شرايط را براي ورودتان مهيا كنيد يا اين كه وقتي در سفر هستيد بتوانيد از طريق گوشي تلفن همراه خود همه شرايط مورد نياز نظير بسته بودن شير گاز اصلي و... را تحت كنترل قرار دهيد.
اگر چه پيش از اين به نظر مي‌رسيد كه دستيابي به اين روياها و انديشه‌ها تنها آرزويي دست نيافتني است، اما در دنياي امروز قابليت‌هاي جديدي كه تحت عنوان سيستم‌هاي هوشمند از آنها نام برده مي‌شود امكاناتي را در اختيار ساكنان خانههاي هوشمند قرار داده كه مي‌تواند محدوديت‌هايي را كه در گذشته وجود داشته است از ميان بردارد.
بنابراين ديگر زندگي در يك خانه هوشمند كه بتوان تمامي امكانات آن را از طريق سيستم‌هاي كنترل از راه دور تحت كنترل قرار داد رويايي دست نيافتني نخواهد بود چرا كه امروزه بسياري از خانهها در اروپا مجهز به سيستم‌هاي هوشمندي هستند كه از مشخصات و ويژگي‌هاي خانههاي هوشمند محسوب مي‌شوند. ما انسان‌ها امروزه در دنيايي زندگي مي‌كنيم كه هر لحظه شاهد وقوع تغييرات جديدي در حوزه فناوري هستيم و بي‌شك در چنين شرايطي دسترسي به آخرين دستاوردهاي فناوري در محيطي كه بيشترين ساعات شبانه‌روز را در آنجا سپري مي‌كنيم از ملزومات اساسي زندگي محسوب مي‌شود كه امروزه تحت عنوان خانههاي هوشمند، شهرك‌ها و شهرهاي هوشمند قدم به زندگي ما انسان‌ها گذاشته‌‌اند. وقتي ايده ساخت خانههاي هوشمند براي نخستين بار در سال 1921 ميلادي مطرح شد سر و صداي زيادي را در دنياي فناوري به راه انداخت كه اگر چه اين ايده براي مدت زماني طولاني به دست فراموشي سپرده شد، اما در حقيقت ايده اصلي ساخت‌خانه‌هاي هوشمند براساس طرح‌هايي است كه در آن زمان مطرح شد.
با گذشت زمان فناوري توانسته است در ابعاد مختلف زندگي ما انسان‌ها نفوذ كرده و آنها را تحت‌تاثير خود قرار دهد به گونهاي كه امروزه اغلب مردم تصور مي‌كنند بدون دسترسي به امكانات خانههاي هوشمند ديگر قادر به ادامه زندگي نخواهند بود و بر اين اساس پيش‌بيني مي‌شود تا چند سال آينده تعداد خانههاي هوشمند در دنيا به بيش از يك ميليارد افزايش يابد. در خانههاي هوشمند فعاليت‌هاي روزانه براساس يك برنامه زمان‌بندي شده آغاز خواهند شد و همه وسايل و امكانات به گونهاي تنظيم شده‌اند كه پس از دريافت كوچك‌ترين علامتي مبني بر نياز به استفاده از امكاناتي خاص به طور خودكار فعال مي‌شوند و اين در حالي است كه تنها با كمك حسگرهاي موجود در سيستم كنترل مركزي همه سيستم‌هاي ايمني در زماني كه اعضاي خانواده از خانه خارج مي‌شوند فعال خواهند شد.
ارسال پيام كوتاه به تلفن همراه يكي از اعضاي خانواده كه شماره تماس آن در سيستم كنترل مركزي ثبت شده است، در هنگام بروز حوادث ناگهاني، خاموش شدن وسايل پرسروصدا در هنگام به صدا در آمدن زنگ در خانه يا زنگ تلفن و تنظيم روشنايي اتاق‌ها براساس برنامه‌هاي زماني از پيش تعيين شده از امكانات خانههاي هوشمند هستند كه رفاه و آسايش بيشتري را براي اعضاي خانواده تامين مي‌كنند. البته بايد اين نكته را مورد توجه قرار داد كه كشورهاي اروپايي با داشتن بيش از 80 ميليون سالمند و نياز آنها به برخورداري از امكانات و تجهيزات مناسب بويژه درميان افراد سالمندي كه به تنهايي زندگي مي‌كنند احداث خانهها و شهرك‌هاي هوشمند را از اولويت‌هاي اصلي خود برشمرده‌اند. بدون ترديد معيارهاي زندگي مدرن نقش بسيار مهمي در بهبود كيفيت زندگي سالمندان داشته است. اين در حالي است كه گذشته از امكانات پيشرفتهاي كه از ويژگي‌هاي خانههاي هوشمند محسوب مي‌شوند به حداقل رساندن مصرف انرژي و بهره‌برداري از منابع سوختي سبز به جاي سوخت‌هاي فسيلي كه منبعي براي افزايش ميزان آلاينده‌ها هستند نيز يكي از ديگر ويژگي‌هاي خانههاي هوشمند است.
البته بسياري از افرادي كه زندگي در خانههاي هوشمند را تجربه كرده‌اند بر اين باورند خانه‌اي كه هر فرد براي سكونت خود انتخاب مي‌كند پيش از اين كه بتواند به امكاناتي براي بهينه‌سازي در مصرف انرژي دسترسي داشته باشد و بتواند براساس نيازهاي ساكنان شرايط محيطي محل زندگي آنها را تغيير دهد و يا هر كار عجيب و غريب ديگري را كه شما به عنوان فردي كه در خانه‌اي زندگي مي‌كنيد به تنهايي قادر به انجام دادن آن نباشيد، به آساني و به طور خودكار انجام دهد بايد محلي براي استراحت، تفريح و زندگي افراد باشد.
به عبارت ديگر اگر فردي كه ساكن يك خانه مي‌شود اختيار همه امور را به دست يك واحد پردازنده مركزي كامپيوتري بسپارد پس از گذشت مدت زمان كوتاهي از اين كه هيچ نقشي براي تصميم‌گيري در امور زندگي خود ندارد خسته مي‌شود و ديگر تمايلي به ادامه زندگي در يك خانه هوشمند نخواهد داشت، مگر اين كه خانههاي هوشمندي ساخته شود كه اين واقعيت ساده را نيز مورد توجه قرار دهد.
وقتي هوشمند بودن فراگير مي‌شود
بي‌شك هوشمند بودن ويژگي است كه در دنياي امروز قدم به زندگي ما انسان‌ها گذاشته و به موجب آن، آينده متفاوتي را براي زندگي ما انسان‌ها در اين كره خاكي به تصوير كشيده است. از ساخت گيرنده‌‌‌هايي براي پيش‌بيني وضعيت آب و هوا تا طراحي و توليد پارچه‌هاي هوشمند و عينك‌هاي هوشمندي كه ميتوانند ميزان عمق آب را تعيين كنند و همچنين برگزاري كلاس‌هاي آموزشي هوشمند يا طراحي برچسب‌هاي هوشمندي براي جلوگيري از گم شدن چمدان‌هاي مسافران در فرودگاه‌هاي پررفت و آمد تا ساخت ربات‌هاي هوشمندي كه براي كمك به پزشكان جراح طراحي و ساخته شده‌اند همه و همه پيامدهاي توسعه فناوري و فراگيرشدن آن در دنياي امروز هستند كه هيچ راهي براي گريز از آنها وجود نخواهد داشت.
شهرهاي هوشمند با توجه به گسترش فناوري‌هاي نوين و افزايش نيازهاي شهروندان به امكانات جديد طراحي و ساخته شده‌اند در حقيقت ميتوان گفت كه احداث شهرهاي هوشمند پنجره‌اي به سوي دنياي جديدي است كه در آن آخرين دستاوردهاي حوزه فناوري گرد هم آمده‌اند تا شرايط زندگي آسان‌تري را براي شهروندان آن فراهم كنند. در اين شهرها كه براساس زيرساخت‌هاي زندگي الكترونيك طراحي شده‌اند همه خدمات مورد نياز افراد به صورت هوشمند و با استفاده از آخرين فناوري‌هاي روز دنيا در اختيار آنها قرار خواهد گرفت.
در شهرهاي هوشمند همه خدمات مورد نياز شهروندي از طريق شبكه‌هاي اطلاع‌رساني تامين مي‌شود و در اين صورت ديگر نيازي به ارائه خدمات از طريق سازمان‌ها نخواهد بود. در حقيقت با اجراي طرح شهرهاي هوشمند ادارات و سازمان‌هاي ديجيتالي ارائه خدمات مورد نياز مردم را بر عهده خواهند گرفت. شهرهاي تالين در استوني، بريستول در انگلستان، آيندهوون در هلند، 2 شهر در ايالت نيوبرانسويك كانادا، ايالت ويرجينيا در آمريكا و همچنين شهر استكهلم در سوئد از شهرهاي هوشمند برتر در سطح دنيا هستند كه با جذب و تشويق جوانان به استفاده از فناوري‌هاي نوين ارتباطي نقش موثري در گسترش فناوري‌هاي نوين و افزايش استفاده عمومي شهروندان از اين امكانات داشته‌اند. اگرچه سكونت شهروندان در خانههاي هوشمندي كه در آنها بتوانيد تنها با استفاده از يك كليد ميزان گرما، روشنايي، امنيت، پخش فايل‌هاي صوتي و تصويري و به عبارتي ديگر همه گوشه و كنار خانه را تحت كنترل خود قرار دهيد مسيري طولاني را پيش‌رو دارد، اما افزايش سرعت و پهناي باند ارتباطي و همچنين گسترش شبكه‌هاي بي‌سيم در شهرهاي بزرگ كه ميتوان آنها را از زيرساخت‌هاي اصلي توسعه شهرهاي هوشمند به شمار آورد حاكي از آن است كه روياي زندگي در خانههاي هوشمند بيش از پيش به واقعيت نزديك خواهد شد.
شهرهاي هوشمند سكونتگاه شهروندان هوشمند
بي‌شك دسترسي به فناوري‌هاي هوشمند نقش بسيار مهمي در بهبود وضعيت زندگي ما انسان‌ها داشته است. با افزايش رشد جمعيت شهري نه‌تنها لازم است بر وسعت شهرها افزوده شود، بلكه بايد بتوانيم شهرهاي جديدي بسازيم كه مجهز به آخرين فناوري‌هاي هوشمند هستند. در دنياي امروز، كلانشهرها قطب‌هاي اقتصادي مهم دنيا هستند و وجه تمايز آنها در مقايسه با ديگر شهرها اين است كه اين‌گونه شهرها براساس سيستم‌هاي هوشمندانه و خلاقانه مديريت مي‌شوند.
اگر نگاهي به شهرهاي هوشمند در سطح دنيا بيندازيم متوجه خواهيم شد كه در اين شهرها نيروهاي كاري هوشمند و ماهر مسووليت ارائه خدمات شهروندي را برعهده دارند و به همين علت ميتوانند بهترين خدمات را در محيطي سالم و عاري از هرگونه آلودگي زيست‌محيطي در اختيار شهروندان قرار دهند. از آنجا كه تا سال 2050 ميلادي بيش از 70 درصد جمعيت دنيا ساكن شهرها مي‌شوند اين ويژگي از اهميت بيشتري برخوردار خواهد بود. فناوري اطلاعات مهم‌ترين زيرساخت براي توسعه شهرهاي هوشمند است.
مكانيزه‌شدن شهرها را نمي‌توان تنها پيامد ناشي از پيشرفتهاي به‌دست‌آمده در حوزه فناوري اطلاعات به شمار آورد، بلكه به موازات رشد فناوري اطلاعات شاهد گسترش كاربرد راهكارهايي براي صرفه‌جويي در مصرف انرژي و استفاده از منابع تجديدپذير انرژي در شهرهاي هوشمند بوده‌ايم. در اين شهرها سيستم‌هاي مركزي كه متشكل از شبكه‌هاي زيرساخت و عوامل محيطي و ديگر نيازمندي‌هاي مرتبط با زندگي شهروندي هستند به گونهاي از طريق ابزارهاي فناوري اطلاعات به هم مرتبط شده‌اند كه ميتوانند خدمات مورد نياز شهروندان در زمينه‌هاي مختلف تجارت، حمل و نقل، ارتباطات، آب و انرژي را براحتي در اختيار آنها قرار دهند.
در شهر استكهلم سوئد كه يكي از 7 شهر برتر هوشمند در سطح دنياست با تعيين هزينه‌اي به عنوان عوارض رفت و آمد در ساعات پرتردد شبانه‌روز از ميزان انتشار آلاينده‌هاي هوا به ميزان قابل توجهي تا حدود 35 درصد كاسته شده است. از آنجا كه پيش‌بيني مي‌شود تا پايان دهه 2030 ميلادي جمعيت سالمندان در دنيا در مقايسه با گذشته افزايش چشمگيري داشته باشد بنابراين دسترسي به فناوري‌هاي جديد در سيستم بهداشت و درمان كشورها بيش از پيش اهميت خواهد داشت كه اين ويژگي نيز در توسعه شهرهاي هوشمند مورد توجه قرار گرفته است.
بديهي است كه در شهرهاي هوشمند بيش از هر چيز توسعه زيرساخت‌هاي مبتني بر فناوري‌هاي ديجيتال مورد توجه قرار گرفته است. خانههاي هوشمند احداث شده در شهرها و شهرك‌هاي هوشمند از طريق شبكه‌اي از امواج مادون قرمز به يك رايانه مركزي مرتبط شده و اين شبكه هوشمند براساس اطلاعات جمع‌آوري شده در واحد پردازش مركزي اين رايانه درباره فعاليت‌هايي كه توسط هر يك از اعضاي خانواده در ساعت‌هاي مختلف در قسمتي از خانه انجام مي‌شود براساس يك برنامه نرم‌افزاري ميزان نور، دما و تهويه هوا در قسمت‌هاي مختلف را تنظيم مي‌كند. در چنين شرايطي استفاده از سيستم‌هاي ديجيتالي علاوه بر اين‌كه دسترسي به امكانات رفاهي بيشتري را براي ساكنان خانههاي هوشمند امكان‌پذير مي‌سازد مي‌تواند نقش بسيار مهمي در كاهش انتشار گازهاي آلاينده زيست‌محيطي در سطح شهرك‌هاي هوشمند و همچنين كاهش هزينه‌‌هاي ناشي از مصرف انرژي در اين شهرك‌ها داشته باشد. يكي از ديگر امكانات شهرها و شهرك‌هاي هوشمند وجود امكاناتي براي اتصال سريع و راحت به اينترنت است.
بنابراين هريك از شهروندان در هر نقطه‌اي از اين شهر ميتوانند براحتي امنيت محل زندگي و محل كار خود را از طريق اينترنت تحت كنترل قرار دهند. با گسترش سيستم‌هاي كنترل الكترونيكي در خانههاي هوشمند احداث شده در اين شهرها، شهروندان زندگي در خانههاي ديجيتالي را تجربه خواهند كرد كه در آنها كانون ارسال پيام‌هاي ديجيتالي از طريق يك رايانه دماي هوا، ميزان روشنايي، تهويه هوا و همچنين سيستم امنيتي را تحت كنترل خود قرار خواهند داد. شهرهاي هوشمند كه امروزه برخي از كشورها احداث چنين شهرك‌ها و شهرهايي را در اولويت برنامه‌هاي خود قرار داده‌اند مجهز به سيستم‌هاي هوشمندي هستند كه ساكنان آنها ميتوانند به كمك توانمندي‌هاي سيستم‌هاي كنترل از راه دور و بويژه از طريق گوشي تلفن همراه يا كامپيوتر شخصي خود، محل زندگي خود را از نقاط مختلف زير نظر داشته باشند.
اگرچه تصور مي‌شود كه زندگي در اين شهرها بيش از اين‌كه واقعي به نظر برسند رويايي دور از ذهن هستند، اما حقيقت اين است كه در سال‌هاي اخير بيش از 400 شهر و شهرك هوشمند در نقاط مختلف دنيا احداث شده و مورد بهره‌برداري قرار گرفته است كه روز به روز بر تعداد افراد داوطلب براي زندگي در اين شهرها افزوده مي‌شود چرا كه به تجربه ثابت شده است استفاده از فناوري‌هاي نوين بويژه فناوري‌هاي ديجيتالي كه به جزيي جدايي‌ناپذير از زندگي ما انسان‌ها مبدل شده‌اند مي‌تواند نويدبخش يك زندگي بهتر و راحت‌تر براي ما انسان‌ها باشد.
فرانك فراهاني‌جم / جام‌جم