در ايران سالانه حدود 2 ميليارد دلار لوازم آرايشي خريداري مي‌شود. بيش از 300 شركت توليدي و وارداتي رسمي ثبت شده در اين حوزه در كشور فعال است و ايران با جمعيت 75 ميليوني خود خريدار و مصرف‌كننده 29 درصد از كل لوازم آرايشي است كه در خاورميانه عرضه مي‌شود و البته هفته‌اي نيست كه در خبرها از كشف و ضبط ميلياردها ريال لوازم آرايش تقلبي حرفي به ميان نيايد.
طبيعت انسان، زيبايي را مي‌پسندد و يكي از نيازهاي انسان ديدن زيبايي‌هاست. در اديان مختلف هم همواره زيبايي مورد توجه قرار گرفته و اين امري مختص زنان نبوده است. آرايش كردن از زمان‌هاي بسيار قديم بين خانم‌ها و آقايان متداول بوده و آنها با علاقه فراواني براي زيباتر نشان دادن صورتشان مي‌كوشيدند اما اكنون توليد انبوه لوازم آرايش در كشورهاي سرمايه‌داري و تبليغات فراوان و حساب شده موجب شده بسياري از زنان با آرايش ماسكي بر چهره خود بسازند. امروزه استفاده از لوازم آرايشي و مواد محافظت‌كننده پوست تبديل به بخشي از امور روزانه بانوان شده است. اغلب خانم‌ها به‌طور روزمره از عطر، مرطوب‌كننده‌ها، پاك‌كننده‌هاي پوستي، رنگ‌هاي آرايشي و... استفاده مي‌كنند.
نكته نگران‌كننده اين است كه در بيشتر اوقات، زنان و دختران جواني كه عارضه‌اي در صورت ندارند و شادابي و طراوت پوست آنها در حالت معمولي است نيز به طرز بي‌وقفه‌اي از لوازم آرايشي زيباكننده استفاده مي‌كنند. متاسفانه در اين بين حتي دختران كم‌سن و سال نيز به استفاده از لوازم آرايش روي آورده‌اند و زيبايي و طراوت چهره‌هاي خود را در پشت نقاب‌هاي زيباكننده مصنوعي از دست مي‌دهند و تنها به دنبال كامل كردن كلكسيون لوازم آرايشي خود هستند. هرچند ملاك خاصي براي ارزيابي آرايش افراد وجود ندارد و آرايش ارتباط تنگاتنگي با ارزيابي خود از ميزان جذابيت جسماني دارد، و كميت و كيفيت آرايش به ميزان رضايت رواني و دروني افراد بستگي دارد و به همين دليل است كه حتي آرايش‌هايي كه در نظر فردي غليظ و زننده محسوب مي‌شوند، در نظر افراد ديگري كاملا معمولي و عادي محسوب مي‌شوند. اما بازهم برخي آرايش‌ها از اين حد نيز فراتر مي‌رود.

غير بهداشتي
چندي پيش مديركل داروي وزارت بهداشت، با اشاره به پايين آمدن سن مصرف لوازم آرايشي در كشور نسبت به ديگر كشورها اعلام كرد متاسفانه وضعيت تقلب در اين موارد بسيار بالاست. برآوردهاي غيررسمي حاكي از آن است كه حداقل 25 تا 30 درصد كل محصولات آرايشي موجود در بازار كشور تقلبي و غيراستاندارد است و از افغانستان، پاكستان و كشورهاي حوزه خليج فارس، از طريق قاچاق و تجارت چمداني وارد كشور مي‌شود.
متاسفانه در سال‌هاي اخير شاهد فعاليت گسترده دستفروشان خياباني بوده‌ايم كه لوازم آرايشي مي‌فروشند. كافي است سري به خيابان‌هاي پرتردد بزنيد تا اين دستفروش‌ها را در حالي كه جمعي از مردم آنها را دوره كرده‌اند ببينيد. معمولا بساط آنها مملو از لوازم آرايشي تقلبي است. با اين وجود مشتريان زيادي هم دارند؛ افرادي كه حتي با وجود آگاهي از تقلبي بودن لوازم آرايش به دليل ارزان بودن آنها را مي‌خرند، بدون آن‌كه به عواقب آن فكر كنند. البته اجناس تقلبي محدود به دستفروشان و قيمت‌هاي پايين نيست. مواد آرايشي و بهداشتي كه به صورت قاچاق وارد مي‌شود با خواص اغواكننده‌اي مانند كرم‌هاي ضدچروك، سفيدكننده يا شامپوهاي رويش مو و تقويت‌كننده پوست با مارك‌هاي تجارتي معروف و به قيمت‌ گران در بسياري از مغازه‌ها، سوپرماركت‌ها و حتي داروخانه‌ها عرضه مي‌شود. تلقي مصرف‌كنندگان اين است كه مواد آرايشي و بهداشتي هر چه گران‌تر باشد، كيفيت بالاتري دارد و متاسفانه قاچاقچيان از اين باور عمومي سوءاستفاده مي‌كنند. بسياري از اين لوازم آرايشي در شرايط غيراستاندارد تهيه مي‌شوند ممكن است مقدار زيادي ميكروب به همراه داشته باشند كه اين مواد ميكروبي براي لوازم آرايش چشمي همچون ريمل‌ها بسيار خطرناك است.
اكثر لوازم آرايش‌هاي تقلبي حاوي ژلاتين‌هاي نامرغوب و غيربهداشتي هستند. در اين حالت ژلاتيني كه مستقيما از بدن حيوان خارج مي‌شود هيچ تغييري نمي‌يابد، به همين دليل به عنوان جزيي از بدن حيوان حاوي ويژگي‌هاي آن است و اگر تهيه غيربهداشتي باشد يا احشام بيمار باشند و عامل بيماري‌زا به حرارت پايين حساس نباشد، منتقل مي‌گردد، البته دوره كمون آن هم طولاني است و به مدت 20 سال مي‌باشد كه در آينده مشكل‌ساز خواهد بود.
در بعضي موارد جنون گاوي از طريق ساختن لوازم آرايشي غيربهداشتي از حيوان به انسان منتقل مي‌گردد: مواد آرايشي مانند رژ لب كه در حين غذا خوردن وارد بدن مي‌شوند در صورت داشتن فلزات سنگين و مواد نامرغوب گياهي، عوارض ناشناخته‌اي در بدن ايجاد خواهند كرد.
جدا از توليد، نحوه نگهداري لوازم آرايش تا هنگام فروش نيز مهم است. انتقال لوازم آرايشي از كارخانه به محل فروش بايد با رعايت شرايط بهداشتي باشد. در بسياري موارد، لوازم آرايشي‌ آفتاب مي‌خورد و يا حرارت آن نامناسب است، البته تغيير ناگهاني هوا هم مي‌تواند مشكل ديگري باشد، چون اين مواد آرايشي در هواي گرم ذوب و در هواي سرد نيز منجمد مي‌شود و ممكن است اين مواد چندين بار ذوب و منجمد شوند و كيفيت و ويژگي خود را از دست مي‌دهند.

جامعه‌شناسان و آرايش
چرا مصرف لوازم آرايش تا اين حد در كشور ما بالاست؟ و چرا جوانان ايراني بويژه دختران به استفاده زياد از لوازم آرايش روي آورده‌‌اند و آيا اين مساله طبيعي يا به عبارتي هنجار تلقي مي‌شود يا نشان از بيماري اجتماعي دارد؟ جامعه‌شناسان معتقدند هنگامي كه نيازهاي انساني به صورت طبيعي و در چارچوب روند شناخته شده متعارف تامين نشود به صورت آسيب‌شناختي خود را نشان مي‌دهد، بنابراين همان‌طور كه بيماري از روي علائم آن مشخص مي‌شود در جامعه هست.
دكتر غلامرضا عليزاده درخصوص افزايش استفاده از لوازم آرايشي در ميان جوانان ايراني مي‌گويد: به نظر مي‌رسد كه در خانواده، محيط آموزشي و يا تعاملات اجتماعي نياز مورد توجه قرار گرفتن جوانان تامين نشده و همين امر باعث شده براي جبران اين كاستي جوانان براي جلب توجه ديگران از لوازم آرايشي استفاده كنند.
اين جامعه‌شناس تاكيد مي‌كند: به منظور جبران كاستي جوانان وهمچنين ارتقاي شخصيت و رفتارهاي اجتماعي نگرش‌ها و پيش نيارهايي لازم است كه بايد تامين شود، به‌طوري كه بايد نوع نگاه به دختران از دوران مهدكودك تا دانشگاه تغيير كند و بيشتر آنها را در فعاليت‌هاي اجتماعي و آموزشي مشاركت داده و مسووليت بيشتري به آنها واگذار كرد.
عليزاده با اشاره به اين‌كه ارضا نشدن نيازهاي جوانان به صورت نوعي از رفتارهاي هنجاري و افراطي در جامعه بروز مي‌كند، مي‌گويد: با توجه به اين‌كه افراط و تفريط براي فرد، خانواده و جامعه مضر بوده و باعث بروز مشكلاتي مي‌شود به همين دليل هرچه به سمت اعتدال پيش رويم نشان‌دهنده بلوغ اجتماعي، تعقل و منطق است.
اين استاد دانشگاه مي‌افزايد: افراط در خريد هر چيزي مانند لوازم آرايش از نظر توسعه ملي و پايدار به كشور ضرر مي‌رساند و براي اشتغال جوانان نيز ايجاد مشكل مي‌كند بنابراين نوع مصرف بسيار موثر است. افراط در خريد لوازم آرايش جز ايجاد بازار كاذب چيز ديگري در بر ندارد.
اين جامعه‌شناس با اشاره به اين‌كه برنامه‌ريزي براي اوقات فراغت جوانان به منظور افزايش سطح آگاهي، علم و دانش بايد از سوي مسوولان فرهنگي كشور در جهت رفع فقر فرهنگي صورت گيرد، مي‌گويد: چنانچه در شيوه مديريت فرهنگي كشور تجديدنظر شده و نهادهاي تصميم‌‌ساز قوي‌تر و فعال‌تر عمل كنند و براي جوانان برنامه‌ريزي درستي انجام دهند بسياري از مشكلات اين قشر نيز حل خواهد شد.
او معتقد است: برخي از جواناني كه آرايش‌هاي غليظ انجام مي‌دهند دچار بيماري رواني هستند كه بايد راه‌هاي درمان آنان را ايجاد كرده و با اقدامات درست، مشكل و نيازشان را برطرف كرد.
به گفته عليزاده استفاده زياد از لوازم آرايش ميان جوانان را مي‌توانيم از ديدگاهي ديگر شيدايي اجتماعي تلقي كنيم، به اين معني كه بروز چنين پديده‌اي قرار نيست حتما ارزش‌ها و پايه‌هاي اجتماع را دچار مشكل كند بلكه قطعا گذراست و مدتي بعد شرايط متفاوت مي‌شود.

روان‌شناسان و آرايش
روان‌شناسان نيز ديدگاه‌هاي خود را درخصوص استفاده زياد از لوازم آرايش دارند. روان‌شناسان از آرايش به عنوان يكي از نيازهاي روان‌شناختي افراد براي جذاب بودن نام مي‌برند و معتقدند از آنجا كه جذابيت جسماني يكي از عوامل تأثيرگذار در دوستي‌ها، ارتباطات بين مردمي و حتي ازدواج است، اين مساله به عنوان يك ضرورت در زندگي شخصي و اجتماعي به شمار مي‌رود. پس افراد تلاش مي‌كنند مردم بر اين جذابيت بيفزايند كه اين امر خود از طريق نحوه پوشش و آرايش صورت مي‌گيرد.
به عقيده آنان در دوران بحران بلوغ در دختران نوجوان اين مسأله شكل ديگري به خود مي‌گيرد يعني به دليل تغيير و تحولات ايجاد شده در نوجوانان براي ايجاد ارتباط با جنس مقابل و دريافت توجه از وي، زيبا بودن و جذاب بودن نه به دليل ايجاد برانگيختگي جنسي در طرف مقابل، بلكه به دليل تأييد هويت خويش و يافتن جايگاهي در دنياي برون است.
علاوه بر اين در اين دوران، همانندسازي با همسالان جزو فاكتورهاي مهم در زندگي نوجوانان است. در واقع همانندسازي پاسخ به نفوذ اجتماعي مبتني بر آرزوي شخصي براي همانند شدن با شخصيتي صاحب نفوذ است كه اين فرد معمولا جزو دوستان و آشنايان نوجوان است. معمولا نوجوانان، زماني كه شخص و گروهي را جالب بيابند تمايل به همانندسازي با آن شخص يا گروه، فزوني مي‌يابد.
اكنون الگوهاي متداول در جامعه امروز در بين نوجوانان ديگر به شكل سنتي سابق نيست . الگوهاي امروزي همراه با آرايش و آراستگي هستند پس دختران نوجوان هم در شكل‌گيري هويت خويش به اين الگوهاي متعارف جامعه نزديك مي‌شوند و به همين دليل در بحث آرايش نوجوانان نمي‌توان بحث‌هاي آسيب‌شناختي را مطرح كرد.
از ديدگاه روان‌شناختي نفس گرايش نوجوانان به استفاده از لوازم آرايش، امري بهنجار و مبتني بر اصول روان‌شناختي و شرايط جامعه‌اي است كه اين دختران در آن زندگي مي‌كنند و نمي‌توان ايرادي را متوجه آنان دانست.

علي اخوان بهبهاني/ جام جم