خبرگزاري فارس: يك پژوهشگر زبان و ادبيات فارسي گفت: فردوسي و سعدي هر دو پاسداران زبان فارسي هستند، ستون زبان فارسي بر دوش انديشه اين دو بزرگ مرد استوار است و از اين رو سعدي خداوندگار سخن است.
نيما تجبر، پژوهشگر زبان و ادبيات فارسي، در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، به مناسبت روز بزرگداشت سعدي گفت: سعدي همانند همه آفرينندگان بزرگ بي‌گمان براي اينكه اثري جاودانه خلق كند به موضوعات و مفاهيم برجسته زندگي انسان پرداخت است.
تجبر اضافه كرد: سعدي نگاهي به ملزومات جهان‌نگري انسان دارد. مفاهيمي كه همه ما با آن به نوعي درگير هستيم و در گذار يك عمر زندگي كم و يا بيش به آنها برخورد و در مورد آن تفكر مي‌كنيم.
تجبر گفت: از مفاهيم بنيادين برجسته آغاز مي‌شود مفاهيمي همچون: زندگي مرگ، عشق و روابط ميان انساني از ساده‌ترين تا پيچيده‌ترين و در دل آنها مفاهيمي چون: زيبايي، زشتي، خوبي، بدي، نگاه به طبيعت داوري در مورد دين يا خداوند وجود دارد. همه اين موارد مفاهيمي هستند كه سعدي در برابر آن مي‌ايستد و درنگ كرده و مي‌پرسد چه چيز درست و رواست و چه چيز نارواست.
وي گفت: اين مطلب يكي از رازهاي مانايي و ماندگاري هر شاهكار ادبي و هنري در جهان شمرده مي‌شود.
* نگرش سعدي منحصر به فرد است
وي تاكيد كرد: سعدي هم به طبع به پيروي از اين بر كنار و به دور از اين موضوعات نيست و در اين ميان درخشش ديگري دارد.
وي ادامه داد: انسان محور و بنيادي است براي بازبيني و بازانديشي و بازيابي مفاهيمي كه در گذشته يادي از آنها شده است.
تجبر بيان داشت: نكته ديگري كه وجود دارد آنكه سعدي در حوزه نگرش به مفاهيم با نگاهي منحصر به فرد و مختص خود وارد مي‌شود.
وي در اين راستا تاكيد كرد: نگاه سعدي نگاهي است كه انسان تنها مي‌تواند با گشودن كتاب سعدي نگاه وي را مد نظر قرار داده و متوجه شود.
به گفته وي، اين نگاه و نوع نگرش كمتر در شاعري ديگر ديده مي‌شود كه اين مورد دومين ويژگي جهانبيني سعدي است.
وي ادامه داد: در فرهنگ ما، ما صاحب مكتب هستيم، نگاه و داوري ما از عناصر فرهنگي‌مان نگاهي است مكتبي و اين مكتب با ويژگي‌هايي كه داشته سبب پيگيري و دگرسپاري فرهنگ ما شده اما اشكالاتي هم در طرح جهان امروز دارد.
*سعدي مي گويد: «هرگز حسد نبردم بر منصبي و مالي»
اين استاد دانشگاه در ادامه خاطرنشان كرد: اگر بخواهيم سنجشي در ميان شاعران برجسته شعر فارسي و اين چهار تن كه پيامبران شعر فارسي هستند انجام دهيم، سعدي بيش از فردوسي، مولوي و حافظ به اين زمينه‌ها پرداخته و تفاوتش در نگاه به اين مفاهيم در اين زمينه روشن و پررنگ‌تر است و سعدي به زيست و زندگي واقعي و ملموس و پيش دست انسان نگاه مي‌كند.
تجبر اظهار داشت: اگر حافظ در جهان ديگري آرزو مي‌برد و خواهان آن است تا عالم و آدمي ديگر بسازد و اگر فردوسي در برابر مرگ پرسش همه آدم‌ها را مطرح مي‌كند كه چه چيز داد و بيداد يا حق و ناحق است و چيزي به عنوان راهكار پيش روي خواننده قرار نمي‌دهد؛ اما سعدي با درنگ‌هاي ويژه و با حكايت‌هاي گلستان تلاش مي‌كند تا به انسان زميني نشان دهد كه چگونه بايد با اين مفاهيم مواجه شود.
وي گفت: حتي سعدي به احساسات كوچك‌تر عكس‌العمل نشان داده و به ما مي‌گويد كه چه بايد كرد؟
وي ادامه داد و افزود: سعدي به ما مي‌‌آموزد اگر مي‌خواهيم حسد بورزيم به چه چيز و چگونه بايد حسد بورزيم. سعدي مي‌گويد: «هرگز حسد نبردم بر منصبي و مالي» پس در نزد سعدي منصب و مال حسرت ندارد. اما به اين مطلب حسد مي‌برد كه: «الا بر آنكه دارد بر دلبري وصالي» يعني به اين جزئيت و لطافت سعدي از يك نياز همگاني كه آشنايي انسانها است «حسد» نام مي‌برد، اما مسير حسدورزي را به سوي ديگر سوق مي‌دهد.
*آثار سعدي به ويژه گلستان به سرعت وارد اروپا شد
تجبر تاكيد كرد: براي اينكه سعدي با مفاهيمي چون، جواني، مرگ و عشق و ديگر در پهناي مرزهاي گسترده انساني و نه تنها انسان ايراني با يك انديشه خاص وارد مي‌شود.
وي گفت: آثار سعدي به ويژه گلستان سريع به اروپا رفت. گلستان بي‌درنگ پس از خيام در سده 16 ميلادي در اروپا ترجمه شد، اندك اندك به زبان‌هاي گوناگون درآمد و روايي و رواج بسيار تاثير‌گذاري داشت، كه هر يك از شاعران فرانسوي، انگليسي، آلماني به طبع تاثيري كه از سعدي پذيرفتند اثري متفاوت خلق كردند كه بي‌گمان از نگاه و انديشه و داوري سعدي به دور و بر كنار نبود.
اين استاد دانشگاه بيان كرد: سعدي همچنان كه همگان مي‌گويند: «استاد مسلم زبان فارسي است». بايد دانست كه دو تن در پي‌ريزي و بركشيدن زبان فارسي نقش عمده داشتند، ابتدا فردوسي چرا كه زبان ما را براي هميشه در شيرازه شاهنامه در آميخته و پاس داشت و با بيت‌هايي كه سرود انبوه واژگان فارسي را به كار گرفت تا براي هميشه زبان فارسي به زيباترين و شيوا‌ترين جايگاهش برسد.
وي اضافه كرد: فردوسي و سعدي هر دو پاسداران زبان فارسي هستند، ستون زبان فارسي بر دوش انديشه اين دو بزرگ مرد استوار است و از اين رو سعدي خداوندگار سخن است.
به گفته تجبر، سعدي هم در گستره نثر و هم در پهناي نظم و شعر استاد و خداوندگار سخن پارسي است.
وي ادامه داد: سعدي مردي دين‌باور و شريعتمدار است؛ يعني در گستره انديشه سعدي دين نقش پررنگي دارد و سعدي دين را باور دارد.
اين استاد ادبيات فارسي خاطرنشان كرد: دين باوري ريشه خانوادگي در سعدي دارد، چرا كه گفت: «قبيله من همه عالمان دين بودند» اما جالب اين است كه بدانيم افزون بر اين دين‌باوري سعدي، "انسان باور " و "انسان‌مدار " است، يعني دين را در خدمت آسايش ولي آزادي و بي‌آلايشي انسان به كار مي‌گيرد.
مي‌گويد: عبادت به جز خدمت خلق نيست به تسبيح و سجاده و دلق نيست
* سعدي دين‌مدار و دين باور است
تجبر اظهار داشت: پيداست كه سعدي دين‌مدار و دين باور است كه دين را براي آسايش و آسودگي انسان مي‌خواهد و انسان باوري را با دين‌باوري در هم آميخته و نتيجه كاربردي و عملي مي‌كند.
به گفته وي، سعدي مرد عمل است، سعدي شعر نگفته و تنها شاعري نكرده، البته ما شاعران سرشناسي داريم كه تنها شعر گفتند و گاهي به منظر واقعي مفاهيمي كه در شعر به كار گرفتند توجه نداشتند.
وي گفت: اما بايد باور كنيم كه سعدي همواره به اين سوي زندگي عملي انسان نگاه داشته و همواره بر اين باور بوده كه آنچه باور انساني است بايد به كار آيد تا در زندگي به كار گرفته شود.
تجبر خاطرنشان كرد: تنها وقتي سعدي از دين، شريعت و پاره‌اي از قوانينش چشم مي‌پوشد كه در برابر معشوقش مي‌ايستد. عشق مي‌تواند سعدي را از پايبندي‌هايش باز دارد.
وي افزود: سعدي و فردوسي اخلاق فرهنگي و اجتماعي ايراني را رقم زدند و دستگاه اخلاق ايراني بودن را هم در آيينه آثارشان بازتابانده و پيش روي نهادند.
وي در اين راستا افزود: هم فردوسي اين مسئله را نشان و نمايش داده و هم سعدي، اما سعدي به ما نزديك‌تر است و فرهنگ اخلاقي و دستگاه اخلاقي سعدي براي ما آشناتر است.
وي گفت: سعدي در نگاه خود به اين زمينه در گلستان كه حكمت علمي اوست به تمامي اين موضوعات پرداخته است.
* استفاده استادان موسيقي ايراني از اشعار سعدي
تجبر اظهار داشت: هر دو اين شاعران رسانه‌اي ويژه داشتند، رسانه ويژه شاهنامه، نقالان، پرده‌خوانان بودند كه تا پيش از آمدن تلويزيون و رسانه‌هاي همگاني به ايران، كاملا رواج داشته و مردم با نقالي و پرده‌خواني با شعر فردوسي آشنا شدند.
اين استاد دانشگاه افزود: رسانه ويژه سعدي كه يك دستگاه آموزشي است و بنياد اين دستگاه ابتدا در قرآن و سپس بر گلستان سعدي بوده، رسانه مكتب‌ها رسانه ويژه سعدي و شناخت روح و فرهنگ ايراني از منظر سعدي به شمار مي‌آمد.
تجبر تاكيد كرد: تا پديد آمدن آموزش و پرورش تازه و نظم نوين در آموزش عمومي همگاني مكتب‌خانه‌‌ها از ميان رفتند و يكي از ميانجي‌هاي رسانه‌اي سعدي از ميان رفت.
وي ادامه داد: اما با اين همه، سعدي در 50 سال ابتداي اين قرن براي مردم ايران ملموس‌تر و نزديك‌تر و پيش‌دست‌تر بود.
وي تاكيد كرد: اگر به تاريخ موسيقي ايران در 50 سال گذشته بنگريم درمي‌يابيم كه بيشتر استادان موسيقي ايراني از شعر سعدي در آهنگ‌هاي خود استفاده مي‌كردند.
* سعدي روح حاكم بر زمان بود
وي خاطرنشان كرد: اين مسئله در رسائي شعر فارسي نقش مهمي داشت همچنين مردم سخت پايبند به اين بودند كه سعدي خود بخواند، چرا كه سعدي روح حاكم بر زمان بود.
وي گفت: امروزه ما بيشتر حافظ گرا شده‌ايم كه اين مسئله مولود مشابهت‌هاي اوضاع اجتماعي و فرهنگي ما با عصر حافظ است.
اين استاد دانشگاه اضافه كرد: سعدي بر آمده دو شاعر برجسته پيش از خود است، اول تغزل‌هاي فرخي سيستاني كه سعدي سخت وامدار آنها است. دوم انوري كه به گمان بنده زباني كه انوري در غزل پي‌ريزي كرد سبب شد سعدي غزل را به اوج بركشد.
وي گفت: سعدي از اين دو سرچشمه ناب بهره برده؛ اما پس از خود سعدي شعر را به آسمان برده و نردبان را در پس خود برداشته است.
اين استاد دانشگاه تاكيد كرد: اگر حافظ با آن نبوغ ويژه و بكارگيري مضامين متفاوت پس از سعدي پيش نمي‌آمد بي‌گمان پس از سعدي درخشش غزل به شيوه‌اي كه سعدي به كار برده بود امكان اتفاق نداشت.
وي تاكيد كرد: پس از حوادث تاريخي عصر سعدي و پس از حمله مغول‌ها و تيمورها همين اتفاق افتاد؛ يعني شعر فارسي در حوزه غزل از آسماني كه سعدي و حافظ بدان شعر را بركشيده بودند فرو افتاد.
* پس از خيام سعدي در اروپا شناخته شده است
وي گفت: سايه غزل سعدي هميشه و همه جا بر سر غزلسرايان پس از سعدي بوده به ويژه حافظ كه بسيار بيت‌هاي سعدي را بدون اندك تغييري از آن خود كرده و در شعر خود از آنها تضمين كرده است.
وي اشاره كرد: پس از خيام اين سعدي بود كه در اروپا شناخته شد، سبب چيست كه در آن روزگار سعدي و گلستان وي طرح مي‌شود اما امروز طرح گلستان دچار اشكال مي‌شود.
تجبر ادامه داد: براي سعدي همه مفاهيمي كه مفاهيم برجسته زيست‌انساني هستند در ازاء و مابه‌ازاي انسان قرار مي‌گيرد، يعني انسان چه پيوندي با اين زشتي، زيبايي، طبيعت و مرگ دارد.
وي گفت: در ميان شاعران و نويسندگان ما چندتن هستند كه هم نثر و نظم هر دو در كنار هم ديده و لحاظ شود كه سعدي جزء اين قشر است؛ سعدي دو اثر مهم دارد كه هر دو آنها را به نام گل و بو ناميده كه يكي گلستان و ديگري بوستان است و تنها اگر راهي شيراز و رويت خاك بوياي شيراز را حس كنيم متوجه مي‌شويم كه طبيعت شگفتي‌ساز شيراز بر طبع اين شاعر خوش دل نقش اساسي داشته است.
* بهترين تصحيح كليات سعدي در سده معاصر از آن فروغي است
تجبر ادامه داد: سعدي 23 سال در سفر بوده است؛ و بسياري كوشيده‌اند تا مسير سفرهاي وي را مشخص كنند ولي به اين سبب كه حكايت‌ها در گلستان به تمامي قابل استناد نيست شناخت مسير دشوار است با اين همه مي‌دانيم سعدي يكي از مسافران جهان كهن بوده است.
اين استاد ادبيات فارسي افزود: بهترين تصحيح كليات سعدي از فروغي در سال 1316 در سده معاصر است كه به همت او و كوشش حبيب يغمايي انجام شده است.
تجبر تاكيد كرد: در دهه 20 كليات سعدي بيشتر با نگرش به رويكرد ساختاري و زباني به قلم مظاهر مصفا تصحيح شد.
به گفته تجبر، اما پس از اين دو تصحيح، دكتر غلامحسين يوسفي رنج بسياري براي تصحيح و صحت بخشيدن به متن گلستان و بوستان سعدي كشيد، اما دريغا كه عمرش كفاف نداد به اينكه غزل‌ها را با همان دقت خود به انجام رسانده و ما يك كليات دقيق به نام دكتر يوسفي داشته باشيم.
وي اظهار داشت: در اين ميان استاد خرمشاهي هم به ويراستاري پرداخت و غلط‌هاي روشن و آشكار چاپ فروغي را تصحيح كرد و در عين حال دكتر حسن انوري هم كلياتي از سعدي به دست داده است.
*نيازمند تصحيح جمعي كليات سعدي هستيم
وي تاكيد كرد: واقعيت آن است كه كليات سعدي پس از 70 سال كه از تصحيح فروغي مي‌گذرد سخت نيازمند تصحيح جمعي از سعدي شناسان است.
وي گفت: بنياد فارسي شناسي و مركز سعدي شناسي در شيراز از سال‌هاي پيش بر اين نكته تاكيد دارند كه به اين امر خواهند پرداخت تا در سال‌هاي آينده تصحيحي در دست داشته باشيم، اميدوارم اين كوشش كوششي باشد كه مورد قبول عالمان و دانشمندان زبان فارسي قرار گرفته و پسنديده آيد.
تجبر در ادامه سخنان خود با اشاره به اهميت تصحيح متون گفت: با تمام اهميت‌هايي كه براي زبان، ذهن و فرهنگ و اخلاق ايراني در كليات سعدي وجود دارد، ما نيازمند تصحيح جمعي و دوباره كليات سعدي هستيم.