گذرتاریخ
ا مهر- 17 ذی القعده - 23سپتامبر
1 مهر در گذرتاریخ
* تولد «حضرت امام خمینی» رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در خُمین (1281 ش)
اشاره:
حضرت آیت‏الله العظمی سیّدروح الله موسوی خمینی در اول مهر سال 1281 ش برابر با بیستم جمادی‏الثانی 1320ق، همزمان با زادروز حضرت زهرا(س) در شهرستان خمین به دنیا آمدند. در دوران طفولیت، پدرشان که از عالمان آن دیار بود به شهادت رسید و سیّد روح‏الله از آن پس تحت سرپرستی مادر و عمه خود قرار گرفت. ایشان پس از پشت سر گذاشتن دروس مقدماتی و سطح، در محضر آیت‏الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی به فراگیری دروس خارج همت گماشتند و مورد توجه خاص استاد واقع شدند. ایشان همزمان با تأسیس حوزه علمیه قم، به آن شهر عزیمت نموده و با استفاده از محضر پرفیض حضرات آیات شیخ علی اکبر یزدی و محمدعلی شاه آبادی، در علم هیئت، عرفان، حکمت و فلسفه، به درجه والایی دست یافتند. حضرت امام سپس حلقه درسی خود را تشکیل دادند. در محضر ایشان شاگردان فراوانی پرورش یافتند که در جریان نهضت نیز، یاور آن حضرت بودند. حضرت امام از جمله کسانی بودند که نقش مهمی در دعوت از آیت‏الله بروجردی به قم ایفا کرده و از ایشان حمایت نمودند. پس از ارتحال آیت‏الله بروجردی و آغاز گسترده نقشه‏های ضد اسلامی دستگاه پهلوی، حضرت امام علیه دستگاه جور به پا خاستند و نهضت اسلامی ایران را به جریان انداختند. حوادث متعدد این دوران به ویژه اعتراض و خروش آن حضرت نسبت به کاپیتولاسیون به تبعید ایشان به ترکیه، عراق و هجرت به پاریس انجامید. امام خمینی(ره) در نهایت پس از حدود 15 سال دوری از وطن، در بهمن‏ماه 1357 به کشور اسلامی بازگشته و نظام جمهوری اسلامی را بنیان نهادند. حضرت امام در طول رهبری ده ساله خویش، انقلاب را در حوادث سهمگین پس از انقلاب و دوران جنگ هدایت کرده و در مقابل استکبار، ندای حق‏خواهی و عدالت‏طلبی را فریاد کردند. سرانجام این رادمرد جهاد و اسوه علم و عمل در چهاردهم خرداد 1368 در 88 سالگی جان به جان آفرین تسلیم کردند و پس از تشییعی بی‏نظیر در جهان، در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شدند.
* آغاز ثبت احوال و صدور شناسنامه در ایران (1297 ش)
اشاره:
در شهریور 1295 ش، تصویب نامه‏ای مشتمل بر 41 ماده درباره آمار و ثبت احوال به تصویب هیئت وزیران رسید ولی تا سال 1297 ش به اجرا در نیامد. در این سال، ثبت احوال در وزارت داخله در تهران تأسیس شد و به تدریج در نقاط دیگر کشور توسعه یافت. در سال 1303ش، آیین نامه‏ای مفصل درباره سرشماری و جمع آوری آمارهای گوناگون به تصویب هیئت وزیران رسید. اداره ثبت احوال در آغاز «سِجِلِّ احوال» نامیده می‏شد و گاهی تحت‏نظر شهرداری و گاهی، یکی از اداراتِ وزارت کشور محسوب می‏گردید. این اداره در سال 1307، به نام اداره احصائیه و سِجلِّ احوال کل مملکتی نامیده شد و در سال 1316 به «اداره آمار و ثبت احوال» تغییر نام یافت. در خرداد 1318، قانون سرشماری به تصویب مجلس شورای ملی رسید و از آن تاریخ تا شهریور 1320، در 35 شهر، سرشماری به عمل آمد. در سال 1337، وظایف ادارات آمار و ثبت احوال از یکدیگر تفکیک گردید و تشکیلاتی با نام اداره کل ثبت احوال و نیز سازمان ثبت اسناد کشور تأسیس شد.
* حرکت جمعی دانش ‏آموزان و دانشجویان و برخورد با رژیم شاه (1349 ش)
اشاره:
روز اول مهر 1349، دانش ‏آموزان سال ششم دبیرستان ‏های تهران به عنوان اعتراض به آیین‏نامه امتحانات نهائی سال ششم متوسطه، تصمیم به اعتصاب دسته جمعی گرفتند و بیست و ششم مهر را روز اعتصاب محصّلین نامیدند. دانشجویان دانشگاه‏های تهران نیز به حمایت از دانش‏آموزان معترض که در روز موعود به سمت دانشگاه تهران دست به راهپیمائی زده بودند، به جمع آنان پیوستند. در این حال، حمله وحشیانه دژخیمان رژیم به دانش‏آموزان، مردم حاضر در صحنه و دانشجویان را بر آن داشت که با مهاجمان به زد و خورد پرداخته و دانش‏آموزان را از چنگال مأموران نجات دهند. ولی ناگهان مهاجمان مسلح به روی مردم آتش گشودند و ده‏ها نفر را زخمی و صدها تن را دستگیر نمودند.
* آغاز کار «دانشکده هنرهای دراماتیک» سابق و دانشکده «سینما و تئاتر» فعلی (1343 ش)
اشاره:
این دانشکده که خود بخشی از دانشگاه هنر تهران می‌باشد، پیش از انقلاب دانشکده هنرهای دراماتیک نام داشته‌است و تأسیس اولیه آن به سال ۱۳۴۳ می‌باشد.بعد از انقلاب دانشکده هنرهای دراماتیک به همراه چند دانشکده که قبل از انقلاب زیر مجموعه وزارت فرهنگ و هنر سابق بودند -از جمله دانشکده هنرهای تجسمی- تشکیل مجتمع دانشگاهی فارابی را دادند که چند سال بعد این مجتمع به دانشکاه هنر تغییر نام داد.پذیرش دانشجو در دانشکده سینما و تئاتر از طریق کنکور سراسری می‌باشد. که داوطلبان بعد کنکور و کسب امتیازات لازم برای مصاحبه علمی فرا خوانده می‌شوند و پذیرش نهایی از بین آنها صورت می‌گیرد.
* حمله نیروی هوایی ارتش به خاک دشمن متجاوز یک روز پس از آغاز جنگ (1359 ش)
اشاره:
پس از تعرض هواپیماهای عراق به حریم هوایی ایران و بمباران مناطق حساس کشور، در کمتر از بیست ساعت، یکصد و چهل فروند جنگنده ایرانی در حریم هوایی بغداد ظاهر شده و طی عملیاتی برق‏آسا، چندین پایگاه نظامی و دیگر مراکز مهم و حساس را در بغداد و سایر شهرهای عراق بمباران کردند. در این حملات، تعداد زیادی از هواپیماهای عراقی که روی باند مستقر شده بودند، منهدم شدند. این عملیات و نفوذ در خاک عراق تا مناطقی نزدیک مرز سوریه و اردن حیرت کارشناسان نظامی خارجی را نیز برانگیخت که خلبانان ایرانی چگونه توانسته‏اند از دیوار توپ‏های ضد هوایی و موشک‏های زمین به هوای عراق عبور کنند. این حمله، توان و قابلیت رزمی نیروی هوایی را به منصه ظهور رساند و به طرز باشکوهی به نمایش گذاشت.
* رحلت فقیه جلیل آیت‏الله «محسن حرم پناهی» (1381 ش)
اشاره:
شیخ محسن حرم پناهی در سال 1347 ه.ق در شهر قم و در بیت علم و فقاهت، فتوا و قضاوت چشم به جهان گشود. والد ماجد ایشان مرحوم مهدی حرم پناهی عالمی زاهد و تارک هوی از احفاد مرحوم ملا آقا حسین مجتهد قمی (ره) و مورد توجه خواص و بزرگان علماء بوده است و مادر ارجمندشان صبیه مرحوم سید صادق روحانی قمی (ره) و بانویی پارسا و عفیفه بود که در عصر خود الگویی مناسب از زن مسلمان برای سایر بانوان به شمار میرفت. نکته بسیار حائز اهمیت در مورد ایشان این است که در طول سال های مبارزات و بعد از آن هیچ گاه وظیفه اصلی خود را که تحقیق و تدریس، تصنیف و تربیت طلاب میدانستند، فراموش نکردند، بطوری که حتی در آخرین روز عمر پر برکت خود نیز در مدرسه فیضیه به تدریس پرداختند و در روزهای تعطیل طلاب را از علومی همچون تفسیر، اخلاق و اعتقادات بهره مند مینمودند و در همین راستا شاگردانی را جهت مناظره با سایر ملل و مذاهب اسلامی تربیت کردند. سر انجام بعد از 76 سال خدمت در راه اشاعه دین اسلام، در سال 1423 ه.ق دار فانی را وداع و به دیدار حق شتاف و پیکر پاک او را با تشییع با شکوه در جوار حرم ملکوتی حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) به خاک سپردند.
* روز بازگشایی مدارس
اشاره:
با آغاز سال تحصیلی در اول مهر، همه ساله میلیون‏ها دانش‏آموز، به شوق آموختن دانش، روانه مدارس می‏شوند. این تکاپو جلوه زیبایی را به جامعه می‏بخشد، گویی که خونی تازه به رگ‏های حیات کشور اسلامی عزیزمان وارد شده است و این چنین، تجسم پرمعنایی از نسل آینده به اذهان خطور می‏کند. برای سازندگی، هیچ راهی مناسب‏تر از توجه عمیق به امر مهم تعلیم و تربیت نمی‏باشد. سرمایه‏گذاری بر روی انسان، به معنای سرمایه گذاری بر روی مولّد فن آوری است و امر آموزش و پرورش، یک سرمایه گذاری افزوده است، یعنی هزینه‏ای که صرف یک دانش‏آموز می‏شود، سودی چند برابر خواهد داشت. آموزش و پرورش به طور مستقیم در تحول و پیشرفت سایر نهادهای اجتماعی نیز نقش بنیادی و زمینه ساز دارد و ضعف و قوت این نهاد، در نهایت به ضعف یا پیشرفت سایر نهادهای اجتماعی منجر می‏شود.
* روز دهقان
17 ذی القعده در تگذرتاریخ
* تبعید حضرت امام موسی کاظم(ع) از مدینه به عراق(179 ق)
اشاره:
حضرت امام موسی کاظم(ع) هفتمین پیشوای معصوم، به دستور هارون الرشید، خلیفه‏ی ستمکار عباسی درمدینه دستگیر و به بصره تبعید شد. گویند آن حضرت در هفتم ذیحجّه‏ی سال 179 ق وارد آن شهر گردید و به زندان فرستاده شد. امام، مدتی در زندان عیسی بن جعفر، حاکم بصره، بود؛ اما وی به هارون نامه‏ای نوشت و درخواست کرد که امام رابه فردی دیگر بسپارد، زیرادر تمام این مدت، سَنَدی بر ضد او نیافته است. هارون نیز امام را به بغداد تبعید کرد و از وزیر خود فضل بن ربیع خواست که آن حضرت را به شهادت برساند، اما او نپذیرفت. سرانجام سِنْدی بن شاهِک به دستور یحیی بن خالد برمکی، وزیر دربار عباسی و به خواست هارون، امام کاظم(ع) را به شهادت رساند.
* درگذشت «میرزا شرف جهان قزوینی» شاعر ایرانی(968 ق)
اشاره:
«شرف جهان قزوینی» از فضلا ، دانشمندان و شاعران معروف دوره صفوی است. وی در سال 902 هجری قمری در قزوین به دنیا آمد و پس از اتمام تحصیلات خود در قزوین به شیراز رفت و از محضر علامه «غیاث الدین منصور دشتکی» استفاده های شایان کرد.سپس به قزوین بازگشت و مورد توجه شاه طهماست صفوی قرار گرفت و مدت 15 سال مقام وزارت و منصب صدرالصدوری را بر عهده داشت ، تا اینکه در اثر سعایت و سخن چینی حاسدان ، مورد بی مهری شاه قرار گرفت و از کار بر کنار شد. وی پس از دست شستن از خدمات دولتی ، اوقات خود را به مصاحبت با سخنوران ، ادبا و اهل ذوق می گذراند.
* شهادت حاج «ملامحمد تقی شهید ثالث» فقیه بزرگوار شیعه(1264 ق)
اشاره:
ملامحمد تقی بن محمد، معروف به شهید ثالث، از بزرگان علمای شیعه می‏باشد. او در برغان به دنیا آمد و در قزوین به تحصیل پرداخت. سپس در قم و اصفهان به ادامه‏ی دروس خود روی آورد و پس از آن راهی عتبات گردید. در محضر عالم بزرگ، شیخ جعفر کاشف الغطاء و نیز سیّد مجاهد کسب علم کرد و به مقامی رفیع در دانش رسید. اوقات عمر وی در ترویج احکام دین و ریشه کنیِ اساسِ بدعت گذاران در دین گذشت. عیون الاصول، مجالس المؤمنین و منهج الاجتهاد از آثار اوست. در سال 1264 ق که اوایل ظهور مذهب بابیه بود، بر اثر افشاگری‏هایش در ردّ این فرقه، از طرف هواداران این گروه زخمی شد و به همان زخم‏ها درگذشت.
* ترور «ناصرالدین شاه قاجار» در حرم عبدالعظیم توسط میرزا رضاکرمانی(1313ق)
اشاره:
ناصرالدین شاه قاجار که پس از مرگ محمدشاه، در سن شانزده سالگی به سلطنت رسیده بود، به مدت پنجاه‏سال در مقام پادشاهی ایران قرار گرفت و در دوران سلطنتِ بلند مدت وی تحولات مثبت و منفی گوناگون در کشور به وجود آمد. سرانجام میرزارضا کرمانی در آستانه‏ی آغاز جشن پنجاهمین سالگرد پادشاهی ناصرالدین شاه، با اشارت سیّد جمال الدین اسد آبادی، با شلیک چند گلوله در زیارتگاه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به عمر شاه 66 ساله‏ی قاجار پایان داد. پس از ناصرالدین‏شاه، پسر 45 ساله‏اش مظفرالدین شاه که چهل سال ولیعهد ناصرالدین شاه بود، به سلطنت رسید.
* رحلت مرجع عالی‏قدر آیت‏ الله حاج «شیخ عبدالکریم حائری یزدی» مؤسس گرانقدر حوزه‏ ی علمیه‏ ی قم(1355 ق)
اشاره:
آیت‏الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی فرزند شیخ جعفر مهرجردی در سال 1276 ق در میبد یزد چشم به دنیا گشود. مقدمات و سطوح را نزد علمای آن روز یزد فراگرفت و سپس راهی عتبات مقدسه شد. در نجف در محضر اساتید بزرگی مثل محمد فشارکی‏اصفهانی، میرزای شیرازی، شیخ فضل الله نوری، میرزا ابراهیم محلاّتی و آخوندخراسانی حضور یافت و علوم اسلامی را فرا گرفت و به درجه‏ی بالایى در علم دست یافت. در سال 1332 ق بنابه دعوتی، به اراک مهاجرت و حوزه‏ای در آن‏جا تأسیس نمود. سپس طی سفری به قم، بحث از ماندن ایشان و تأسیس حوزه‏ی علمیه به میان آمد و با اصرار علماء از جمله آیت‏الله‏بافقی و انجام استخاره در سال 1340 ق، هجرت به قم را تقبل نمود. ایشان در آن دورانِ سیاهِ خفقان، با خون‏دل این حوزه را حفظ کرد. آثار بابرکت اقامت آیت الله حائری در شهر مقدس قم عبارتند از: تأسیس حوزه‏ی علمیه و شروع درس‏های علمی با 600 نفر از فضلا و طلاب، بنای دارالاطعام، تأسیس مریض‏خانه، ساختن قبرستان نو، تعمیر مدرسه‏ی دارالشفاء و فیضیه و ساختن بیمارستان فاطمی در قم. از ایشان تألیفات و آثار ارزشمندی به جای مانده است که برخی از آنها عبارتند از: دُرَرُالفوائد، الرضا، الصلوة، المواریث، النکاح. شاگردان ارزنده ایشان از 80 تن متجاوزند و حضرات آیات عظام: حاج آقاروح‏الله کمالوند، ملاعلی همدانی، سیّد شهاب‏الدین نجفی مرعشی، سیّد محمدرضا گلپایگانی، سیّدمحمدتقی خوانساری، سیّدمحمد حجت کوه کمره‏ای، سیّدصدرالدین صدر، محمدعلی اراکی و حضرت امام خمینی از آن جمله‏اند. آیت‏الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی
سرانجام در شب دهم بهمن 1315ش در80 سالگی دار فانی را وداع گفت و در جوار حضرت معصومه به خاک سپرده شد.
22 سپتامبر در تقویم میلادی
* تولد «مایکل فارادِی» دانشمند شهیر انگلیسی و مخترع دینام (1791م)
* اعلام الغای رژیم سلطنتی فرانسه و آغاز حکومت جمهوری اول در این کشور (1792م)
* درگذشت «آگوست کُنْتْ» نویسنده و فیلسوف بزرگ فرانسوی (1857م)
* روز ملی و استقلال «بلغارستان» از امپراتوری عثمانی (1908م)
* روز ملی و استقلال کشور آفریقائی «مالی» از استعمار فرانسه (1960م)
* تأسیس سازمان کنفرانس اسلامی (1969م)
* درگذشت علامه «ابوالعلی مودودی» متفکر و دانشمند مسلمان پاکستانی (1979م)