3 مرداد در گذر تاريخ
* تصویب قانون کاپیتولاسیون (1343ش)
اشاره:
در تاريخ ايران، حق قضاوت کنسولي يا کاپيتولاسيون چند بار به بيگانگان اعطا شده است. شاه سلطان حسين صفوي و فتحعلي‌شاه (پس از شکست در جنگ ترکمانچاي)، از اين امتياز براي حفظ تاج و تخت خود استفاده نمودند تا از اشغال پايتخت توسط بيگانگان جلوگيري کنند. با اين حال اين عمل به‌قدري در نظر مردم قبيح جلوه مي‌کرد که اين پادشاهان به‌عنوان خائنين به ايران در تاريخ ثبت شده‌اند. اما بايد گفت مفتضحانه‌ترين تصويب لايحه کاپيتولاسيون در زمان محمدرضاشاه رخ داد که در مجلس و آن‌هم در زماني اعطا مي‌گرديد که اکثر مردم بيدار شده‌ بودند. سردمداران مملکت در ازاي دريافت دويست ‌ميليون ‌دلار وام مرتکب چنين خيانتي ‌شدند. درواقع شاه در مقام شخص اول کشور در حالي اين ننگ را احيا مي‌کرد که چندي قبل لغو شده بود. با سفر شاه به امريکا در تيرماه ۱۳۴۳ش و مذاکراتي که صورت گرفت، امريکا اعطاي کمک‌هاي نظامي را به وضع مقرراتي در زمينه مسائل قضايي منوط کرد و شاه نيز براي دريافت دويست ‌ميليون دلار کمک نظامي، به امريکا قول مساعد داد. پس از بازگشت شاه از امريکا، لايحه کاپيتولاسيون در مجلس سنا طرح گرديد. در سوم مردادماه ۱۳۴۳ش مجلس سنا جلسه فوق‌العاده‌اي تشکيل داد تا به بررسي لايحه‌اي چندفوريتي بپردازد. اين جلسه از صبح تا نيمه‌شب ادامه داشت و سرانجام در نيمه‌شب، لايحه کاپيتولاسيون مطرح گرديد. حسنعلي منصور نخست‌وزير وقت، براي طرح لايحه تقاضاي فوريت کرد. مجلس سنا وارد شور گرديد و جلسه سرانجام ساعت دوازده شب خاتمه يافت. در اين جلسه، عده‌اي از سناتورها ناراضي بودند ولي نمي‌توانستند نارضايتي خود را ابراز نمايند. پس از اين، لايحه در تاريخ بيست‌ و يکم مهرماه ۱۳۴۳ش در مجلس شوراي ملي نيز مطرح شد و در غياب رئيس مجلس و ۲۵ تن از نمايندگان، به تصويب رسيد. لايحه مزبور با هفتاد و چهار رأي موافق و شصت ‌و يک رأي مخالف تصويب گرديد. لايحه کاپيتولاسيون سرانجام سه‌ ماه پس از پيروزي انقلاب اسلامي، با تصويب شوراي انقلاب و دولت موقت، لغو گرديد.
* درگذشت دکتر حمید عنایت ، نويسنده و مترجم توانای ايرانی (1361ش)
اشاره:
دکتر حميد عنايت استاد علوم سياسي و مترجم حوزه فلسفه سياسي متولد ۱۳۱۱ش در تهران مي‌باشد. وي مدرک کارشناسي را از دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران دريافت و براي ادامه تحصيل - به‌دليل کسب رتبه اول - بورسيه دولتي مي‌گيرد. وي مدرک کارشناسي ارشد خود را در زمينه علوم سياسي از مدرسه اقتصاد و علوم سياسي دانشگاه لندن و مدرک دکتراي تخصصي را از مدرسه مطالعات شرق و آفريقاي دانشگاه لندن دريافت مي‌دارد. دکتر عنايت در ۱۳۵۱ش (۱۹۷۲م) جايزه تحقيقاتي دانشگاه تهران را از آن خود کرد و در سال بعد ۱۳۵۲ش (۱۹۷۳م) بورس کالج سنت‌آنتوني دانشگاه آکسفورد را گرفت و در همان سال در دانشگاه تهران به سمت دانشياري ارتقا يافت و ضمن تدريس در دانشگاه، به تحقيق و تتبع ادامه داد. دکتر عنايت در مدت عمر كوتاه خود كتاب‌ها و مقاله‏هاي متعددي در زمينه فلسفه و انديشه سياسي تأليف و ترجمه كرد. از اين استاد فرزانه آثار ارزشمندي چون «انديشه سياسي در اسلام معاصر»، «تاريخ انديشه‌ها و نهادهاي سياسي در ايران و اسلام»، «فلسفه سياسي غرب، از هراکليت تا هابز»، «اسلام و سوسياليسم در مصر»، «شش گفتار درباره دين و جامعه»، «جهان از خود بيگانه»، «کتاب‌شناسي مآخذ علوم سياسي به زبان فارسي» و «افکار سياسي غرب، از فتح مصر به‌وسيله ناپلئون تا جنگ جهاني دوم» باقي‌مانده است.
* واگذاري امتياز بهره‏ برداری از معادن ايران به رويتر انگليسي در زمان ناصرالدين شاه (1251 ش)
اشاره:
يكي از مشهورترين امتيازاتي كه در زمان ناصرالدين شاه قاجار و با اصرار ميرزا حسين خان سپهسالار، صدر اعظم وقت به بيگانگان داده شد، امتياز رويتر بود. اين امتياز بين دولت ايران و يك فرد انگليسي به نام بارون جوليوس رويتر كه يك يهودي بود در 24 ماده به امضا رسيد. به موجب اين قرارداد، امتياز انحصاري ايجاد راه آهن و استخراج معادن ايران از قبيل ذغال سنگ، آهن، مس، سرب، نفت و به طور كلي هر معدن ديگري را كه قابل بهره برداري براي كمپاني باشد به مدت هفتاد سال به رويتر
انگليسي واگذار شد. در اين قرارداد خفت بار،
رويتر حق داشت به هر اسم و با هر شرايطي كه لازم بداند، يك يا چند شركت جهت انجام امور امتياز نامه تشكيل دهد؛ اراضي مورد نياز خود را به طور رايگان دريافت دارد؛ مصالح مورد استفاده‏اش را به طور مجاني تحويل گيرد و از پرداخت تمام حقوق و عوارض گمركي معاف باشد. اين قرارداد به علت تخلف در اجراي مفاد آن در زمان تعيين شده و همچنين دخالت روسيه، هرگز به مرحله اجرا نرسيد ولي بدنامي آن براي ميرزا حسين‏خان مشيرالدوله، معروف به سپهسالار، صدر اعظم ناصرالدين شاه ماند. البته دولت ايران بعدها، قرارداد ديگري به عنوان غرامت، با پسر رويتر منعقد كرد و از قِبَلِ آن، بانك شاهنشاهي و بانك صنايع و معادن ايران توسط وي تأسيس شد.
* درگذشت خانم دكتر «عصمت ستارزاده» محقق و مترجم معاصر
(1372 ش)
اشاره:
خانم دكتر عصمت ستارزاده در سال 1290 ش در تبريز زاده شد و در سال 1316 به عنوان معلم به وزارت فرهنگ پيوست. وي پس از مدتي، تحصيلات خود را ادامه داد تا اين كه در سال 1344ش موفق به اخذ دكتراي زبان و ادبيات فارسي گرديد. دكتر ستارزاده از همان آغاز به سبب تسلطي كه بر زبان تركي اسلامبولي داشت، تلاش خويش را صرف ترجمه آثاري كرد كه دوستداران فرهنگ پربار فارسي به زبان تركي نگاشته بودند، تا بدين طريق بتواند ارتباط كهن اين دو سرزمين را گسترش بخشد. ايشان در اين ميان كتب متعددي ترجمه نمود كه ترجمه شرح سودي بر حافظ در چهار جلد، ترجمه شرح كبير اَنغَرَوي بر مثنوي معنوي در پانزده جلد و نيز تفسير سودي بر گلستان از آن جمله‏اند. سرانجام خانم دكتر ستارزاده اين محقق و مترجم معاصر در سوم مرداد ماه 1372 در 82 سالگي در تهران درگذشت.
16 رمضان در گذر تاريخ
* آغاز جنگ «قادسيه» ميان سپاه اسلام و ايران(14 ق)
اشاره:
در ادامه‏ي جنگ‏هاي صدر اسلام، خليفه‏ي دوم، سعد بن ابي وقاص را مأمور فتح ايران كرد و از جانب يزدگرد سوم پادشاه ساسانيان، رستم پسر فرخ زاد به فرماندهي قواي ايران تعيين شد. پس از مذاكرات اوليه و پيشنهاد قبول جزيه يا اسلام آوردن، سپاه ايران جنگ را برگزيد و اسلام را نپذيرفت. سرانجام جنگ بين دو طرف در ناحيه‏ي قادسيه در عراق درگرفت و پس از چندين شبانه روز، سستي بر سپاه ايران چيره گشت و نيروهاي ساساني شكست خوردند. فتح قادسيه و رسيدن اعراب به ساحل غربي دجله مقابل ايوان مداين، سقوط پايتخت و انقراض دولت با عظمت ساساني را قطعي نمود.
* وفات «ابن زَمْلَكاني» فقيه و محدث مسلمان(727 ق)
اشاره:
ابوالمعالي كمال الدين محمد بن علي بن عبدالواحد انصاري معروف به ابن زَمْلَكاني در سال 667 ق در حوالي دمشق به دنيا آمد. وي علم و دانش را نزد اساتيد و علما آموخت و به يادگيري علوم ديني و حديث همت گماشت و بيست و چند ساله بود كه اجازه‏ي صدور فتوا يافت. ابن زَمْلَكاني در كنار مشاغلي چون قضاوت، به تعليم و تعلّم نيز ادامه داد و در بسياري از مدارس دمشق به تدريس مشغول شد. گويند، وي فردي خيال‏پرداز بود و مباني فكري خود را بر تخيّلات استوار مي‏ساخت و حتي بر اساس آن‏ها عمل مي‏كرد. از اينرو در رنج و ناراحتي به سر مي‏برد، زيرا برخي با او دشمني مي‏كردند و حسادت مي‏ورزيدند. از جمله آثار اين فقيه، محدث و اديب مشهور دمشقي مي‏توان به كتاب البُرهان الكاشِف عن اعجازِ القرآن، مولدُ النَّبي و... اشاره كرد. ابن زَمْلَكاني در اواخر عمر قرار بود تا از طرف سلطان مصر به قاضي القضاتي دمشق منصوب شود كه در راه بيمار شد و در شصت سالگي بدرود حيات گفت. جنازه‏ي وي را به قاهره برده و در نزديكي قبر شافعي به خاك سپردند.
* درگذشت دانشمند و مورخ بزرگ اسلامي «ابوالعباس مِقْريزي» در مصر(845 ق)
اشاره:
ابوالعباس احمد بن علي بن عبدالقادر بعلبكي مصري ملقب به تقي الدين و مشهور به مِقريزي از مشاهير مورخين عرب در سال 766 ق در قاهره به دنيا آمد. او در آغاز حنفي مذهب بود و در آخر به شافعي گراييد. مِقريزي چندي قضاوت در قاهره را به عهده داشت و پس از اقامتي ده ساله در دمشق به قاهره بازگشت و انزوا گزيد. وي عزت را در عُزلت مي‏ديد و بدون ضرورت با كسي تردد و مراوده نمي‏كرد. آوازه‏ي مقريزي، عالم‏گير و ضرب المثل بود. مِقريزي آثار بسياري دارد كه به دويست مجلد مي‏رسد. تاريخ مصر، مشاهير مصر، دُرَرُالعُقودُ الفريده و المواعظ از آن جمله‏اند. مقريزي در 79 سالگي در مصر وفات يافت و در قاهره مدفون شد.
* ارتحال عالم فرزانه «شيخ محمدرضا مظفر» انديشمند بزرگ و اصلاح‏گر مسلمان(1383 ق)
اشاره:
آيت الله شيخ محمدرضا مظفر در شعبان 1322 ق در نجف زاده شد. پس از فراگيري مقدمات و سطوح، در حلقه‏ي درس ميرزاي ناييني، آقاضياء عراقي، سيّدعلي قاضي طباطبائى و... حاضر گشت و پس از سالياني به اجتهاد دست يافت. برنامه‏ها و فعاليت‏هاي اصلاحي آيت الله مظفر، نام او را در زمره‏ي يكي از احياگران عصر حاضر در تاريخ كهن حوزه‏ي نجف جاودان ساخت. تأسيس جمعيت مُنَتدي النَّشر، دانشكده‏ي مُنتَدي، مدارس مُنتَدي و تدوين كتاب‏هاي درسي از جمله‏ي اين فعاليت‏ها مي‏باشد. هم‏چنين آيت‏الله مظفر، استادي متبحر و نويسنده‏اي توانا بود كه ده‏ها اثر علمي از خود به يادگار گذاشته است. اين عالم بزرگوار سرانجام پس از 62 سال زندگي پر بركت دعوت حق را لبيك گفت و در مقبره‏ي خانوادگي واقع در جاده‏ي كوفه به خاك سپرده شد.
25 جولاي در گذر تاريخ
* آغاز قيموميت انگلستان بر كشور اسلامي فلسطين (1921م)
* سقوط حكومت
«بنيتو موسوليني» ديكتاتور ايتاليا در جريان جنگ جهاني دوم (1943م)
* بمباران بي‏امان بندر هامبورگ آلمان توسط هواپيماهاي آمريكا و انگليس (1944م)
* اولين پرواز هواپيما بر فراز درياي مانْشْ (1909م)
* تولد «هارْمِنْتْس رامْبِرانْدْ» نقاش و هنرمند نامی هلندی (1606م)
* شروع مجدد حملات زميني،
هوائي و دريائي رژيم صهيونيستي به جنوب لبنان (1993م)
* اعدام «آندره شِنْيِه» شاعر فرانسوي در جريان انقلاب اين كشور (1794م)
* اختراع و آزمايش اولين لوكوموتيو باري جهان در انگلستان (1814م)
* آغاز جنگ بين چين و ژاپن در جنوب شرقي آسيا (1894م)
* سقوط رژیم سلطنتی تونس ،
توسط جنبش آزادی بخش ملی مردمی (1956 م)