بررسي حقوقي رمالي و جادوگري در قوانين كشور
جرمي که جرم نيست!
جام جم آنلاين: تعريف حقوق اگر اين باشد كه علمي است تنظيم‌كننده روابط افراد جامعه با تكيه بر اقتدار دولت؛ آن وقت همه روابط آدميان مي‌تواند در ذيل آن تعريف شود. از روابط قانوني چون ازدواج و طلاق گرفته تا روابط غيرقانوني چون قتل و سرقت و از روابط عالي چون هديه كردن و وقف گرفته تا روابطي سطحي چون رمالي و جادوگري. اين نوشته از سه ديدگاه به مطالعه رمالي و جادوگري در حقوق ايران مي‌پردازد.
نخست بررسي خواهد شد كه آيا اين عناوين به خودي خود در حقوق ايران جرم‌انگاري شده‌اند يا خير. بعد از آن به جرائم مرتبط با اين عناوين پرداخته خواهد شد و در انتها با نگاهي جرم‌شناسانه، سعي خواهد شد ريشه‌ها و پيامدهاي اين اقدامات در سطح جامعه بررسي شود.

آيا رمالي و جادوگري در حقوق ايران جرم است؟

پاسخ اين سوال روشن است، خير. دليل اما نياز به توضيح بيشتر دارد. در قانون مجازات اسلامي كنوني يا هيچ يك از قوانين كيفري لازم‌الاجراي فعلي، رمالي و جادوگري به عنوان جرم شناخته نشده است. برخي البته مدعي هستند كه قانونگذار در ماده 712، تحت عبارت كلاشي و تكديگري، مفهوم رمالي و جادوگري را تحت نظر داشته است كه بايد گفت اين عناوين به همه رمالان و جادوگران صدق نمي‌كند و در ضمن اصل تفسير به نفع متهم در امور كيفري و اصل بسنده كردن به حداقل‌ها در امور جزايي (تفسير مضيق) مانع از چنين تفسيري مي‌شود. البته رمالي و جادوگري در گذشته حقوقي ايران جرم بوده‌اند و شايد در آينده نزديك هم جزو جرايم محسوب شوند.

ماجراي گذشته اين است كه در آيين‌نامه موسوم به آيين‌نامه امور خلافي مصوب سال 1324 آمده بود افرادي كه رمالي، جفر، تعبير خواب، كف‌بيني، افسونگري، جادوگري، جن‌گيري، فال‌گيري، پيشگويي، چله‌نشيني، بخت‌گشايي و امثال آنها را وسيله معركه يا دوره‌گردي قرار داده يا با باز كردن دكان و خانه اعمال مزبور را پيشه و وسيله كسب و استفاده خود قرار دهند به هفت تا ده روز حبس تعزيري و از 100 تا 200 ريال غرامت محكوم مي‌شوند. اين آيين‌نامه سال 1352 اصلاح شد و مجازات حبس، صرفا براي رمالي، كنار گذاشته شد. آيين‌نامه امور خلافي و اصلاحيه آن در حال حاضر اعتبار حقوقي ندارد.

درباره جرم‌انگاري جادوگري در آينده هم بايد به لايحه مجازات اسلامي اشاره كرد. در لايحه قانون مجازات اسلامي ماده‌اي بود كه سحر و جادو را جرم‌انگاري كرده و مجازات مرگ را براي آن در نظر گرفته بود. البته ايراداتي اساسي بر اين ماده وارد بود: از جمله نبود تعريف سحر و جادوگري و تعيين دقيق محدوده آن، تعيين مجازات سنگين اعدام براي آن، نبود تعيين كيفر و در واقع نبود جرم‌انگاري سحر و جادوگري براي غيرمسلمانان و ... . سرانجام ماده مذكور از لايحه حذف شد.

چه جرائمي با جادوگري و رمالي مرتبط است؟

به اعتقاد گروهي افرادي كه اقدام به رمالي و اعمالي نظير آن مي‌كنند، در واقع مردم را به امور واهي اميدوار مي‌كنند؛ عمل آنها مي‌تواند مصداق بارز كلاهبرداري باشد و مطابق ماده يك قانون تشديد مجازات مرتكبين اختلاس و ارتشا و كلاهبرداري، مرتكب به حبس از دو تا ده سال و انفصال دائم از خدمات دولتي و پرداخت جزاي نقدي معادل مالي كه اخذ كرده است محكوم مي‌شود. پيش از اين هم ذكر شد كه چنانچه عمل رمال يا فالگير را بتوان ذيل ماده 712 در تكديگري و كلاشي آورد؛ تعقيب چنين اعمالي منعي نخواهد داشت. در عين حال ديده شده است كه رمالان و جادوگران با سوء‌استفاده از اعتماد ميان خود و مشتريان دست به اقداماتي چون آزار و اذيت جنسي و سرقت هم مي‌زنند كه در جاي خود قابل بررسي است و مجازات‌هاي خاص خود را دارد.

چرا مردم به فالگيري روي مي‌آورند؟ اقبال مردم چه تاثيرات حقوقي و جرم‌شناختي دارد؟

در پاسخ به سوال اول بايد به ميل طبيعي بشر براي اطلاع از آينده و جذابيت ذاتي اين موضوع سخن گفت. در عين حال بشر براي تسلط فيزيكي و رواني بر ساير افراد به اعمالي چون رمالي و جادوگري متوسل مي‌شود و نكته مهم‌تر آن است كه مسدود بودن راه‌هاي عادي پيشرفت در يك جامعه يا تنبلي فرد براي پيمودن مسير موفقيت باعث مي‌شود كه او به فكر راه‌هاي ميانبري چون رمالي و جادوگري بيفتد. البته نبايد از كج‌فهمي‌هاي ماوراء‌الطبيعه بعضي افراد (و در برخي اوقات در پوشش نام دين) هم غافل بود. در عين حال در دسترس بودن اين مشاغل و خانگي بودن آن باعث سهولت دسترسي و سختي نظارت و كنترل بر اين شغل مي‌شود. مجموع اين شرايط است كه افراد را به سمت رمالي و جادوگري سوق مي‌دهد.

اما اقبال مردم به اين نوع اقدامات خود باعث تاثيرات حقوقي بعدي خواهد شد. نخستين مورد اين است كه اعتماد مشتريان به رمالان و جادوگران در خوشبينانه‌ترين حالت باعث سرخوردگي آنها، پس از بي‌نتيجه بودن اقدامات خواهد شد كه ممكن است عوارض حقوقي و جرم‌شناختي خود را داشته باشد و در حالت‌هاي بدبينانه نيز، همان‌طور كه بيان شد، به بزه‌ديدگي فرد يا افراد منجر خواهد شد. در عين حال ترويج موضوع رمالي و جادوگري در سطح جامعه باعث خواهد شد كه چنين مشاغل كاذبي رواج پيدا كند و حتي برخي افراد از مشاغل مفيد خود به اين شغل كشيده شوند يا اين‌كه سعي كنند با جادوگري و رمالي روزگار و سختي‌هاي آن را پشت سر بگذارند. روشن است كه رواج مشاغل كاذب و بيكاري پنهان در سطح جامعه چه اثراتي بر وضع اجتماعي خواهد گذاشت و چه بزهكاري‌هايي را در آينده به وجود خواهد آورد. در عين حال به دليل استفاده رمالان و جادوگران از مفاهيم ديني و بي‌فايده بودن اين اقدامات خواهد توانست نقش دين در نظام‌هاي هنجاري افراد را بكاهد و در نهايت به ضرر جامعه منتهي شود.

روشن است كه رمالي و جادوگري به طور صريح در قوانين ايران جرم‌انگاري نشده‌اند، اما مي‌توان با استفاده از ساير عناوين مجرمانه به برخورد انتظامي و قضايي با اين موضوعات پرداخت. پيش از آن البته بايد به اين سوال پاسخ داد كه آيا تا وقتي كه از لحاظ فرهنگی برخي مردم به واهی بودن این روش ها اطمینان نیافته اند و نيازي از سمت جامعه براي رمالي و جادوگري وجود دارد، برخورد قضايي و انتظامي راه‌حل نهايي مشكل خواهد بود؟

مصطفي مسجدي‌آراني / جام‌جم