هواپيماهاي فراموش شده
در تمام سفرهاي فضايي كه از آغاز عصر فضا تاكنون صورت گرفته، اين موشك‌هاي غول‌آساي چند مرحله‌اي بوده‌اند كه سفينه‌هاي حامل مسافران را با خود به مدار زمين مي‌برده‌اند. و شايد بيشترين اضطراب فضانوردان و مهندسان طراح، مربوط به همين بخش باشد.

از اين رو از همان نخستين سال‌هاي عصر فضا، تلاش‌هايي براي حل اين مساله صورت گرفت. شايد طراحي و توليد شاتل‌هاي فضايي يكي از نقاط عطف در اين زمينه باشد كه دست‌كم مساله بازگشت نسبتا آرام از فضا به سطح زمين را حل نمود. اما شاتل نيز براي برخاست و عزيمت به سمت مدار نيازمند موشك‌هاي كمكي بزرگي است. در همين راستا پروژه هواپيماي ايكس ـ30 سال 1361 به عنوان پروژه‌اي فوق‌العاده محرمانه در آژانس تحقيقات پيشرفته دفاعي آمريكا (دارپا) مطرح شد. ايكس ـ32 قرار بود اولين هوا فضاپيماي ملي آمريكايي‌ها باشد كه به صورت تك‌مرحله‌اي مي‌توانست با موتور رم‌جت فراصوت خود به يكباره و بدون نياز به موشك‌هاي كمكي از سطح باند برخيزد و تا مدار زمين پرواز كند. اولين رونمايي عمومي از اين پروژه سال 1365 صورت گرفت. در آن زمان اين هواپيما را «درخشان سريع‌السير» ناميدند كه در قالب هواپيماي 25 ماخي در مدار پايين زمين ايفاي نقش خواهد كرد و همچنين قابليت پرواز زير مداري از واشنگتن دي.سي تا توكيو را در مدت دو ساعت داشت.

پس از اين اعلام رسمي، فشارهاي بيشتري براي به ثمر رساندن اين پروژه صورت گرفت. اما در حالي كه اندازه، وزن و هزينه اين پرنده بالا مي‌رفت، از عملكرد آن كاسته مي‌شد. در نهايت، سرعت اوجگيري اين هواپيما 3000 پا در ثانيه كمتر از مقدار لازم بود كه مانع از رسيدن آن به مدار مي‌شد. اين پروژه رسما سال 1374 و همزمان با انصراف همكاري نيروي هوايي از آن، متوقف شد. تجربيات به دست آمده، تيم و تجهيزات مربوط به آن بعد از لغو پروژه به پروژه ديگري كه به هواپيماهاي هايپرسونيك اختصاص داشت، منتقل شد. پروژه ايكس ـ30 طرحي بسيار بلندپروازانه در زمان خود بود. هم اكنون بعد از گذشت حدود سي سال از شروع آن و خصوصاً پس از بازنشسته شدن شاتل‌هاي فضايي، جاي خالي پرنده‌اي با اين سطح از قابليت‌ها همچنان احساس مي‌شود. البته لغو پروژه ايكس ـ30 را نبايد تماما ناشي از مسائل فني دانست. آمريكايي‌ها در دهه‌هاي قبل حاضر شده بودند با وجود چند شكست در پروژه‌هاي فضايي، با صرف بودجه‌هاي بسيار هنگفت روياي دستيابي به ماه را تحقق بخشند. اما دوران جديد و شرايط اقتصادي و سياسي حاكم بر آن از اساس با سال‌هاي جنگ سرد متفاوت بود. سال‌هاي پاياني قرن بيستم فناوري‌هاي جديدي از جمله آي.تي و نانو در حال ظهور و گسترش بودند و سياستمداران ترجيح مي‌دادند پس از يك دوره نسبتا طولاني سرمايه‌گذاري در صنعت هوافضا، توجه خود را به چنين صنايعي معطوف کنند تا در اين حوزه‌ها نيز از رقباي شرقي خود پيشي بگيرند.

airspacemag / مترجم: امير توكلي كاشي