«آقاي الف» با دوربين اختراعي يك ايراني در حال فيلمبرداري است
همه دشواري‌هاي يك فيلم سه‌بعدي
جام جم آنلاين: نخستين فيلم سه‌بعدي سينماي ايران با عنوان «آقاي الف» به كارگرداني علي عطشاني اين روزها مرحله فيلمبرداري را با بازي پوريا پورسرخ، مهدي مقدم، ليلا اوتادي و با حضور يك بازيگر جوان با نام شاهين نجومي پشت‌سر مي‌گذارد.
اين فيلم در لوكيشني واقع در خانه‌اي قديمي در خيابان آفريقاي تهران در حال فيلمبرداري است، ساختماني سفيدرنگ كه تمامي طبقاتش در اختيار عوامل فيلم است. فكر مي‌كنم يكي از آرام‌ترين پشت صحنه‌هايي است كه براي تهيه گزارش رفته‌ام. روز فيلمبرداري لوكيشن خانه مهدي مقدم است، همه بازيگران اصلي بازي دارند و من كنجكاو هستم تا فيلمبرداري يك اثر سه‌بعدي را براي اولين بار به نظاره بنشينم.
وقتي صحبت از سينماي سه‌بعدي مي‌شود، معمولا تصور دقيقي از چگونگي نحوه فيلمبرداري، بازي بازيگران و حتي پخش آن وجود ندارد، چون سينماي ايران تجربه ساخت فيلم سه‌بعدي را پيش از اين نداشته است.
صحنه همان صحنه هميشگي فيلم‌هاي دوبعدي است. يك خانه آپارتماني با مبل و صندلي و پر از عكس‌هاي آتليه‌اي مهدي مقدم. بازيگران اصلي فيلم ـ پوريا پورسرخ و ليلا اوتادي ـ براي مهماني به خانه دوستشان ـ مهدي مقدم ـ آمده‌اند. در اين سكانس، مهدي مقدم ويلون مي‌زند و يك قطعه موسيقي مي‌خواند. اين قطعه به صورت پلي‌بك فيلمبرداري مي‌شود و مقدم تنها حالت نواختن ويلون و لب‌زدن را مي‌گيرد.
اتفاقات صحنه و نوع اجرا تفاوتي با ديگر پروژه‌هاي سينمايي ندارد، فقط با يك متر ديجيتالي فاصله بين اجسام در هر برداشت گرفته مي‌شود. فيلمبرداري با دو دوربين سرهم كار مي‌شود كه يكي از دوربين‌ها توسط آيينه‌اي تصويرش روي تصوير دوربين اصلي مي‌افتد.
نكته جالب توجه اين است كه تنظيم زاويه‌هاي اين دو دوربين بيشترين اهميت را در فيلمبرداري فيلم سه‌بعدي دارد، چراكه اگر زاويه تصاوير همخواني نداشته باشد، هنگام تماشاي اين فيلم، تماشاگر دچار سردرد مي‌شود.
سعيد شرفي‌كيا، تهيه‌كننده اين فيلم ساكت و آرام گوشه‌اي ايستاده است. به سراغش مي‌روم و از دلايل شروع اين كار مي‌پرسم.
آقاي الف، فيلمي با شعار توليد ملي
شرفي‌كيا با اشاره به اين كه تجهيزات سه‌بعدي آقاي الف توسط متخصصان داخلي ساخته شده است، مي‌گويد: اين فيلم با توجه به شعار امسال مبني بر توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني ساخته مي‌شود. به نظرم بايد سازمان سينمايي و بخش‌هاي دولتي از چنين تجربه‌اي حمايت كنند كه متاسفانه تا امروز اين اتفاق رخ نداده است.
شرفي‌كيا مي‌افزايد: تمام تجهيزاتي كه براي ساخت اين فيلم استفاده شده، ساخت ايران است. چنين فعاليتي در سينماي ايران براي اولين بار، يك ريسك بوده؛ چراكه غير از متخصص تري‌دي ـ سه‌بعدي ـ هيچ فرد ديگري در گروه فيلمبرداري تجربه فعاليت در اين زمينه را نداشته است.
اين تهيه‌كننده سينما يكي از مشكلاتي را كه در زمان اكران فيلم بي‌شك با آن مواجه خواهد شد، امكانات محدود نمايش براي فيلم‌هاي سه‌بعدي در سينماي ايران مي‌داند و مي‌گويد: در حال حاضر تنها سالن‌هاي ايوان شمس و پرديس‌هاي آزادي امكانات نمايش فيلم‌هاي سه‌بعدي را دارند كه همين مساله باعث محدوديت در اكران اين فيلم خواهد شد. البته به دنبال نمايش اين فيلم ـ به صورت محدود‌ـ در سالن‌هاي كوچك سه‌بعدي كه ظرفيت‌هاي كمي دارد نيز خواهيم بود.
شرفي‌كيا يكي از راه‌حل‌هاي اكران اين فيلم در شهرستان‌ها را نمايش نسخه دوبعدي آن مي‌داند و مي‌گويد: براي حل مشكل كاهش مخاطب تصميم گرفتيم تا نسخه 2D ـ دوبعدي ـ اين فيلم را براي اكران شهرستان‌ها آماده كنيم. همچنين بعد از نمايش اين فيلم در سينماها، نسخه دي‌وي‌دي آن نيز بصورت سه‌بعدي در شبكه نمايش خانگي ارائه خواهد شد.
او زمان فيلمبرداري اين پروژه را طولاني‌تر از فيلم‌هاي عادي مي‌داند و مي‌افزايد: زمان فيلمبرداري فيلم سه‌بعدي براي اهميت تغيير زاويه دوربين در هر سكانس طولاني‌تر از يك فيلم عادي است. البته براي ساخت فيلم سه‌بعدي نيازي به دوربين‌هاي سه‌بعدي نبوده و ما تنها نيازمند سيستم‌هاي سه‌بعدي هستيم كه تمامي سيستم‌هاي مورد نظر توسط متخصصان داخلي ساخته شده است.
مي‌خواهم به تماشاگر تلنگر بزنم
علي عطشاني در كنار دو مونيتور ديجيتالي كه روي پايه‌اي بلند استوار شده، ايستاده و بازيگران را هدايت مي‌كند. او كه در كارنامه هنري‌اش اغلب دست به كارهاي جديد زده است، اين بار ساخت فيلمي سه‌بعدي را به دست گرفته است.
وي با اشاره به ويژگي‌هاي اين فيلم سينمايي مي‌گويد: تمام امكانات فيلمبرداري ازجمله «اسكوتر» توسط متخصصان داخلي ساخته شده است. بعد از مشورت با متخصصان داخلي و تماشاي فيلم‌هاي سه‌بعدي كه در سينماي جهان توليد شده، سعي كرديم ايرادهاي اين فيلم‌ها را گرفته تا اين كار را كه براي اولين بار در سينماي ايران انجام مي‌شود، بدون هيچ‌گونه اشتباهي توليد كنيم.
نكته: وقتي صحبت از سينماي سه‌بعدي مي‌شود معمولا تصور دقيقي از چگونگي نحوه فيلمبرداري، بازي بازيگران و حتي پخش آن وجود ندارد، چون سينماي ايران تجربه ساخت فيلم سه‌بعدي را پيش از اين نداشته است
او با بيان اين كه اين فيلم ويژگي‌هاي ناشناخته‌اي حتي براي عوامل فيلم دارد، مي‌افزايد: اين فيلم يك تجربه بزرگ براي سينماي ايران است و با توجه به اين كه تا امروز تجربه توليد اين فيلم‌ها وجود نداشته، نمي‌دانم چقدر زمان فيلمبرداري آن طول خواهد كشيد. اين فيلم براي همه ازجمله خودمان ناشناخته بود و در ابتدا نمي‌دانستيم اين فيلم را كجا و چگونه نمايش دهيم.
عطشاني كه در طول گفت‌وگو مدام از سوي عوامل براي ادامه فيلمبرداري فراخوانده مي‌شود، مي‌گويد: از اين فيلم دو نسخه 2D و 3D و يك نسخه دي‌وي‌دي ساخته خواهد شد كه نسخه ويدئويي آن بعد از اكران فيلم منتشر خواهد شد.
او درباره دلايل تاكيدش بر تم مرگ در فيلم‌هايش مي‌گويد: مرگ يكي از موضوعاتي است كه همه مردم با تمام اديان و نژادهاي مختلف با آن مواجه بوده و همه به دنبال درك اين مساله هستند. مرگ يك دغدغه اسرارآميز بوده كه متاسفانه در يك فيلم سينمايي كمتر به آن پرداخته شده است. با توجه به علاقه مذهبي كه دارم هميشه به دنبال آن هستم تا در فيلم خود يك تلنگر براي مخاطب داشته باشم.
توانايي ساخت سينماي سه‌بعدي در ايران
بابك محقق، طراح و مجري بخش سه‌بعدي اين فيلم كه از شش سال پيش تحقيقات گسترده‌اي در زمينه ساخت فيلم سه‌بعدي داشته؛ درباره چگونگي ساخت دوربين فيلمبرداري سه‌بعدي مي‌گويد: تجهيزات توليدشده در زمينه ساخت فيلم‌هاي سه‌بعدي در ايران، نسبت به تجهيزاتي كه در خارج از كشور به كار مي‌رود متفاوت بوده و به نوعي مي‌توان آن را اختراع ناميد.
او ادامه مي‌دهد: براي طراحي و ساخت «رد اسكرين» نزديك به 200 ميليون تومان هزينه كردم، اما متاسفانه بسياري از دوستان اين طرح را به نام خودشان معرفي كردند.
محقق با بيان اين كه در حال حاضر توانايي ساخت سينماي سه‌بعدي در ايران وجود دارد، مي‌افزايد: متاسفانه استقبال چنداني از ساخت سالن‌هايي از اين نوع از سوي دولت نمي‌شود. البته با بخش خصوصي در اين رابطه صحبت نشده است. ما به نهادهايي چون شهرداري و بنياد فارابي براي ساخت سالن‌هاي سينمايي اعلام آمادگي كرديم، اما اين نهادها به دلايل نامعلومي ترجيح مي‌دهند تا اين تجهيزات را از خارج از كشور وارد كنند.
محقق مي‌گويد: فرمولي كه براي ساخت آقاي الف به صورت سه‌بعدي استفاده شده، انحصارا براي خودمان است و از هيچ‌كدام از فرمول‌هاي ساخت فيلم‌هاي سه‌بعدي در سينماي آمريكا استفاده نشده است. در اين فيلم بيشتر سعي شده تا از سيستم «آف اسكرين» (نمايش اجسام با برجستگي بيشتر) استفاده شود كه براي مخاطب لذت بيشتري خواهد داشت.
او درباره استفاده از تصاويري كه بيرون از چارچوب پرده مي‌روند، مي‌گويد: در فيلمنامه ابتدايي اين فيلم براي صحنه‌هاي برجسته چيزي تعريف نشده بود، اما طي چند ماه گذشته و با شش بار بازنويسي فيلمنامه، بخش‌هاي مورد نظر انتخاب شد. البته استفاده بيش از حد از تصاوير آف اسكرين در فيلم مي‌تواند مخاطب را اذيت كند، به همين دليل براي طراحي اين صحنه‌ها بايد ذائقه مخاطب را در نظر گرفت.
آقاي الف، اتفاقي نو در سينماي ايران
پوريا پورسرخ كه در اين فيلم مسئوليت بازي نقش آقاي الف را به عهده گرفته است در كارنامه بازيگري‌اش در نقش‌هاي متنوعي بازي كرده، اما اين بار نقش مردي را بازي مي‌كند كه قرار است بزودي بميرد.
اين بازيگر شناخته‌شده سينما از حضور در اولين فيلم سه‌بعدي سينماي ايران ابراز خرسندي مي‌كند و مي‌گويد: بعد از انتشار خبر ساخت فيلم آقاي الف به صورت سه‌بعدي، مي‌خواستم در اين فيلم بازي كنم. بعد از انتخاب بازيگران نيز هميشه خبرهاي فيلم را دنبال مي‌كردم، اما در نهايت و زماني كه پيشنهاد بازي در اين فيلم از سوي كارگردان و تهيه‌كننده به من شد، بسرعت قبول كردم.
او آقاي الف را يك اتفاق در سينماي ايران مي‌خواند و ادامه مي‌دهد: اين كه به عنوان اولين بازيگر، بازي در يك فيلم سه‌بعدي در كشورم را تجربه مي‌كنم بسيار خوشحالم و تمام تلاش خود را مي‌كنم تا اين فيلم به بهترين نحو توليد شود. تفاوتي كه اين فيلم نسبت به ديگر فيلم‌ها دارد، فضاي انتزاعي متفاوت آن است. بي‌شك تماشاچي بايد در انتظار تماشاي اتفاقي نو در سينماي ايران باشد.
او درباره نحوه بازي در اين فيلم و تفاوتش با يك فيلم دوبعدي مي‌گويد: هرچند اين يك فيلم سه‌بعدي است، اما تفاوت چنداني از نظر نوع بازي با ديگر فيلم‌ها وجود ندارد، البته بازيگر فضاي بيشتري براي بازي دارد. بازي در آقاي الف براي من بسيار مهم بوده و ساخت چنين فيلمي مي‌تواند فاصله موجود بين سينماي ايران و سينماي روز جهان را كم كند.
بازيگر ريسك‌پذيري هستم
ليلا اوتادي، نقش «گلرخ» همسرآقاي الف را در اين فيلم بازي مي‌كند. اوكه اهل مصاحبه با رسانه‌ها نيست، در سخناني كوتاه درباره حضور در فيلم آقاي الف مي‌گويد: بازي در يك فيلم سه‌بعدي براي يك بازيگر مي‌تواند يك ريسك باشد و من چنين ريسكي را چند بار در سينماي ايران داشته‌ام. به عنوان مثال، اولين بار در يك فيلم اكشن سينمايي با عنوان «حركت اول» حضور داشته‌ام. من تجربه بازي در ژانرهاي مختلف را داشته‌ام و از آنها راضي هستم.
او درباره نقش خود توضيح مي‌دهد: گلرخ، دختري است كه همسرش درگير معاملات بورس بوده و در زمان كمي كه تا ازدواج آنها باقي مانده خبر مي‌رسد كه اتفاق بدي قرار است براي همسرش رخ دهد.
تنها صداست كه مي‌ماند
مهدي مقدم، خواننده پاپ كشورمان هم كه بتازگي آلبوم جديدي از او منتشر شده است، در اين فيلم نقش خودش را بازي مي‌كند. تمركز كار امروز روي اوست، بايد بخواند و ويلون بزند. چهره غمگينش و ديالوگ‌هايي كه مي‌گويد نشان از هنرمندي دارد كه به دلايلي از عرصه موسيقي دور افتاده است. او در رابطه با همكاري‌اش با اين پروژه مي‌گويد: علي عطشاني جزو معدود كارگرداناني است كه هميشه در كارهاي خود ريسك كرده و با جسارت تمام فيلم‌هاي پرهزينه‌اي را توليد كرده و دستمزد بالايي به بازيگران مي‌دهد. وي براي كار خود ارزش قائل بوده و بازيگران خوبي را براي فيلم‌هايش انتخاب مي‌كند.
مقدم، فيلم آقاي الف را يكي از افتخارات مي‌داند: حضور در چنين فيلمي يك افتخار بزرگ براي يك هنرمند است. اين فيلم سينمايي مي‌تواند يك موفقيت بزرگ در سينماي ايران باشد كه چندان به آن توجه نشده است.
يك روز گرم تابستاني است و خاموش و روشن‌كردن كولر اين آپارتمان مسكوني، به شروع و قطع فيلمبرداري هويت مي‌دهد. فيلمبرداري همچنان ادامه دارد، در حالي كه بيش از پنج ساعت از حضورم در پشت صحنه نخستين فيلم سه‌بعدي ايران مي‌گذرد. عوامل هنوز مشغول كار هستند و صداي مهدي مقدم، تنها صدايي است كه پس از خداحافظي با گروه فيلم همچنان شنيده مي‌شود.
آزاده كريمي / گروه فرهنگ و هنر