كارشناسان در گفت‌وگو با جام‌جم بررسي كردند
چرايي سقوط اخلاق در مستطيل سبز
چيزي كه بينندگان تلويزيوني از شهرآورد 75 ديدند فقط سنگ‌پراني چند دقيقه‌اي بود، اما فحاشي، ناسزاگويي و به كار بردن الفاظ ركيك در طول اين بازي به حدي آزاردهنده بود كه حتي واكنش برخي از اعضاي دو تيم را برانگيخت؛ محيطي به اصطلاح فرهنگي كه به كانون آموزش انواع و اقسام ناسزا تبديل شده بود. اما مشكل كجاست؟ كارشناسان بر اين عقيده‌اند كه ريشه اين رفتار را بايد خارج از محيط ورزش جستجو كرد.
صرف‌نظر از نتيجه و بحث فني شهرآورد 75 كه چنگي به دل نزد، در اين بازي به مراتب بيش از بازي‌هاي گذشته جو فحاشي حكمفرما بود و خواهش و التماس بزرگان استقلال و پرسپوليس از جمله جواد نكونام، مهدي رحمتي، علي كريمي، مهدي مهدوي‌كيا و امير قلعه‌نويي هم از تماشاگران تغيير محسوسي در اين روند ايجاد نكرد. جايي كه نصفي از ورزشگاه يك مصرع فحش مي‌سرايند و طرف مقابل مصرع دوم آن را با آب و تاب بيشتر و توأم با خشم و خنده تكرار مي‌كند! به واقع نبايد خود را گول زد، ديگر صحبت از تماشاگرنما نيست و اكثريت قريب به اتفاق ورزشگاه در اين گرداب فحاشي غوطه‌ورند. جالب اين‌كه پيش از اين بازيكنان و مربيان دو تيم متهم مي‌شدند كه آنها تماشاگران را نسبت به انجام رفتارهاي ناهنجار تحريك مي‌كنند، اما روز جمعه خلاف اين داستان را شاهد بوديم.
براي ريشه‌يابي و ارائه راهكار براي تعديل اين روند و اين موضوع به سراغ دو استاد دانشگاه در حوزه‌هاي جامعه‌شناسي و روان‌شناسي، امير قلعه‌نويي سرمربي استقلال و حميدرضا صدر كارشناس فوتبال رفتيم.
وقتي قدرت خود كنترلي از جامعه گرفته مي‌شود
دكتر سعيد معيدفر، استاد جامعه‌شناسي دانشگاه تهران در ريشه‌يابي اين موضوع گفت: در گذشته در جامعه ما هر فردي مسئول رفتار خود بود، به اين معني كه اگر در محله خود دست به هنجارشكني مي‌زد با واكنش اهل محل مواجه مي‌شد و به واقع يك احساس مسئوليت بين مردم وجود داشت و كمتر كسي جرات هنجارشكني به خود مي‌داد، اما بتدريج اين رفتار مسئولانه مردم كمرنگ و كمرنگ‌تر شد، طوري كه جامعه ما قدرت خودكنترلي خود را از دست داد.
طبيعي است وقتي دولت مي‌خواهد همه چيز را راسا كنترل كند كسي احساس مسئوليت فردي نخواهد كرد.
در چنين شرايطي وقتي جمعي در محيطي به‌نام ورزشگاه قرار مي‌گيرند زير همه چيز مي‌زنند و تمام آن چيزهايي را كه براي آن جمع مقدس تلقي مي‌شود، زير پا مي‌گذارند.
وي در ريشه‌يابي اجتماعي مساله فحاشي و پرخاشگري تماشاگران گفت: متاسفانه ما نتوانستيم در جامعه مدرن امروز و همسو با تغييرات اجتماعي فرهنگ خود كنترلي را به صورت خودانگيخته و در طول زمان جريان دهيم و وقتي چيزي از بطن جامعه شكل نگيرد، ديگر شيوه‌هاي كنترلي هم به خوبي جواب نمي‌دهد.
اين استاد دانشگاه با بيان اين‌كه رفتار تماشاگران در ورزشگاه ريشه در ناكامي‌هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي آنها دارد، تصريح كرد: جواني كه در زمينه‌هاي مختلف خود را ناكام مي‌داند به طور طبيعي وقتي محيطي باز چون ورزشگاه مي‌يابد ناراحتي خود را به شكل ناهنجاري‌هاي رفتاري و گفتاري نشان مي‌دهد.
وي در پاسخ به اين سوال كه راهكار برون رفت از اين وضع چيست، گفت: به هر حال براي تخليه انرژي جوانان بايد پذيرفت كه نه تنها در حوزه ورزش بلكه در ديگر حوزه‌ها نيز بايد بسترهاي مناسب و سالمي فراهم آيد تا اين انرژي به شكل منطقي و در چارچوب ارزش‌ها تخليه شود، نه در قالب ناهنجاري.
تزريق نشاط به جامعه حياتي است
در همين رابطه و براي بررسي روان‌شناختي موضوع سراغ دكتر مجيد صفاري‌نيا، رئيس انجمن روان‌شناسي اجتماعي ايران و عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي رفتيم. اين استاد دانشگاه هم با تاييد صحبت‌هاي معيدفر، به جام‌جم گفت: رفتارهايي چون فحاشي و پرتاب اشيا در ورزشگاه‌ها و خسارت زدن به اموال عمومي همچون اتوبوس و كيوسك تلفن در واقع تظاهر هيجان و عواطف انسان‌هاست و معنايي جز اوباشگري ندارد. اين رفتارها، رفتارهايي هستند كه فرد وقتي تنهاست به‌ندرت دست به انجام آنها مي‌زند، اما وقتي در قالب جمعي مثل ورزشگاه قرار مي‌گيرد و مكانيسم‌هاي بازدارنده را ضعيف مي‌بيند دست به انجام آنها مي‌زند و ريشه آن در عدم تخليه فرد است.
وي با اشاره به جوان بودن جمعيت كشور گفت: با توجه به اين‌كه جامعه ما در حال گذار است و دگرگوني‌هاي اجتماعي زيادي در آن شكل مي‌گيرد، لازم است يك نوع شور و نشاط بر پيكر اين جامعه تزريق شده و جوانان براي ابراز خوشحالي، خشم و غم خود بستري مناسب داشته باشند. مثل گذشته كه شهرداري تهران برنامه‌هايي را به نام سامانه شادي در اعياد مختلف مذهبي و ملي در سطح شهر برگزار مي‌كرد و صرف نظر از درست يا اشتباه بودن آن، جوانان در يك محيط سالم هيجان و شور خود را بروز مي‌دادند. بنابراين معتقدم براي جلوگيري يا به حداقل رساندن فضاي ملتهب و ناهنجار در ورزشگاه‌ها بايد شور و نشاط به جامعه تزريق شود.
وي افزود: ما حتي در كشورهاي آسيايي چون ژاپن و چين شاهديم كه آنها در روزهاي تعطيل با برگزاري مراسم منطبق بر آداب و رسوم خود نسبت به تخليه رواني افراد جامعه اقدام مي‌كنند، چيزي كه در جامعه ما به شدت كمرنگ است و در اين شرايط وقتي جوان در خانه، مدرسه و خارج از اين دو محيط، فضايي براي بروز هيجان خود حتي به صورت سالم نمي‌بيند ناخودآگاه يا آگاهانه از عهده كنترل هيجان خود برنيامده و هنجار شكني در اين سطح رخ مي‌دهد.
دكتر صفاري‌نيا خاطر نشان كرد: وقتي آمارهاي رسمي گوياي بين 30 تا 35 درصد اختلالات سازگاري در جامعه است به طور طبيعي در يك محيط يكصد هزار نفري هم شمار قابل‌توجهي دچار اختلال سازگاري هستند و براي آنها بايد برنامه داشت.
اين استاد دانشگاه پيشنهاد كرد: در اين باره اماكني چون پارك جوان در سطح شهرها با برنامه‌هاي مفرح فرهنگي سالم در نظر گرفته شود تا انرژي جوانان تخليه شود، ضمن اين‌كه همه اجتماع بزرگ فوتبال به دربي ختم نشود. به‌عنوان مثال در بازي دو تيم دسته دومي هم ضمن در نظر گرفتن جوايز مختصري؛ نوجوانان را به سوت زدن، هورا كشيدن و جيغ زدن و پرهيز از شعار دادن دعوت كنند، اين كار نه‌تنها ايرادي ندارد، بلكه انرژي آنها را هم تخليه مي‌كند.
قلعه‌نويي: فضاي ورزشگاه متاثر از جامعه است
اما امير قلعه‌نويي دقايقي پس از پايان دربي در اين باره به جام‌جم گفت: وقتي بازيكنان دو تيم در اوج رفاقت و دوستي بازي جوانمردانه را به نمايش مي‌گذارند و اين بازي فقط يك گل كم دارد، جاي بسي ناراحتي است كه تماشاگران دو تيم چنين به بازيكنان و همديگر توهين مي‌كنند. واقعا حيف نيست اين همه تماشاگر كه با شور و شعف به ورزشگاه مي‌آيند به اين شكل به توهين بپردازند!؟
سرمربي استقلال در عين حال كه معتقد است استقلال و پرسپوليس را بايد به عنوان يك فرصت براي جامعه پنداشت نه تهديد، در اين باره افزود: من از اين زاويه به قضيه نگاه مي‌كنم كه به خاطر اين دو تيم چند ساعت اين همه تماشاگر در يك محيط ورزشي قرار گرفته و گرفتار ناهنجاري‌هاي جامعه نمي‌شوند، البته روشن است كه هيچ كس فضاي توهين و فحاشي را تاييد نمي‌كند.
قلعه‌نويي با اشاره به مسائل فني بازي، گفت: از نظر فني اين بازي فقط گل كم داشت، اما تاريك‌ترين نقطه بازي جايي بود كه تماشاگران به همديگر و به بازيكنان توهين مي‌كردند، آن هم در شرايطي كه بازيكنان در اوج رفاقت و معرفت بازي مي‌كردند واقعا من به سهم خودم از اين موضوع ناراحت شدم.
سرمربي استقلال با بيان اين‌كه مشكلات ساير حوزه‌ها به نوعي در ورزشگاه نمايان مي‌شود، يادآور شد: به هر ترتيب بايد پذيرفت مشكلات اقتصادي، آموزشي و اجتماعي جامعه طوري است كه مردم و بويژه تماشاگران را به سمت و سويي مي‌برد كه در ورزشگاه چنين رفتاري داشته باشند، اميدوارم اين مشكلات به حداقل رسيده و ديگر شاهد چنين جوي نباشيم.
راهكار چيست؟ قلعه‌نويي در پاسخ به اين سوال گفت: همه بايد دست به دست هم بدهند و اين فضا را تعديل كنند. روز جمعه همه ديدند بازيكنان دو تيم و خود من بارها تماشاگران را به آرامش دعوت كرديم و اميدوارم بقيه هم به سهم خود در اين رابطه تمهيدي بينديشد.
برگزاري بازي توسط باشگاه ؛ يك راهكار قابل اجرا
اما حميدرضا صدر، كارشناس فوتبال اين موضوع را از منظر فوتبالي بررسي كرد و به جام‌جم گفت: به طور طبيعي براي جلوگيري از بروز مساله سنگ‌پراني و پرتاب اشيا ناگزير بايد بحث كنترل تماشاگر جدي تلقي شود، اما وقتي ورزشگاه آزادي متعلق به اداره ورزش و جوانان است، بليت‌فروشي را سازمان ليگ انجام مي‌دهد و تامين امنيت با نيروي انتظامي است. در اين شرايط چطور مي‌توان گفت فلان تيم ميزبان بازي است؟ واقعيت اين است چون باشگاه‌هاي ما نمي‌توانند ميزبان باشند در نتيجه كنترلي هم بر تماشاگر خود نداشته و نمي‌توان آنها را مواخذه كرد. اين در حالي است كه در تركيه، همسايه شمال غربي ما باشگاه‌ها همه امور ميزباني بازي‌هاي خود را بر عهده دارند و اگر اخلالي در روند بازي‌ها صورت بگيرد برخورد با باشگاه ميزبان طبيعي مي‌نمايد. در رابطه با پرتاب اشيا در ورزشگاه‌هاي ما به نظر من مسئوليتي متوجه باشگاه‌ها نيست، در حالي كه اگر خود ميزبان باشند مي‌توانند نسبت به سالم‌سازي محيط ورزشگاه به طور جدي اقدام كنند.
صدر درباره فحاشي صورت گرفته از سوي تماشاگران، گفت: در كمال تاسف واقعيت اين است كه متاسفانه ديالوگ‌ها در جامعه ما در شيب نزولي قرار گرفته و بلد نيستيم خوب با هم حرف بزنيم. به عنوان مثال وقتي در دانشگاه با يك دانشجو صحبت مي‌كنيد كمتر تفاوتي بين ادبيات او با يك فرد دانشگاه نرفته مشاهده مي‌كنيد. بنابراين معتقدم ريشه ناسزاگويي در ورزشگاه را بايد در جامعه پيدا كرد و با يك كار فرهنگي به سمت و سوي اصلاح ادبيات جامعه حركت كرد. كار فرهنگي هم به طور طبيعي زمان‌بر بوده و به اين راحتي نمي‌توان آن را نهادينه كرد.
اميد توفيقي / گروه ورزش