تك فرزندي و مشكلات آن
وقتي پرِ قو زمخت مي‌شود
جام جم آنلاين: همين يكي دو ماه پيش، مدير كل دفتر سلامت، جمعيت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت آنچه را كه مدت‌هاست بين خانواده‌ها رواج يافته، در گفت‌وگويش با خبرگزاري ايسنا تائيد كرد و خبر از رشد و گسترش تك‌فرزندي در جامعه داد.
تعداد خانواده‌هايي كه به داشتن يك فرزند اكتفا كرده‌اند كم نيست. برخي از آنها اصولا خانواده‌اي سه نفره را ترجيح مي‌دهند و برخي ديگر كه شمار بيشتري از اين طيف را دربر مي‌گيرد نيز به دلايلي چون افزايش مشكلات اقتصادي، اشتغال به كار زن و شوهر در بيرون از خانه، گرفتاري‌هاي خاص زندگي ماشيني و... ناچار از انتخاب گزينه تك‌فرزندي شده‌اند، اما از نظر بهداشت پرورشي و سلامت رواني خانواده، لازم است والدين چشم‌هاي خود را براي جلوگيري از تجربه طبعات منفي اين انتخاب باز نگه دارند، زيرا تك‌فرزندي در صورت ناآشنايي با شيوه‌هاي آموزش و ناديده گرفتن روش‌هاي مناسب براي تربيت اين تنها فرزند خانواده، مشكلات گونا‌گوني به همراه خواهد داشت.
ناتوان در حل مشكلات
در نظر بگيريد فرزندي را كه مدام تحت توجهات ويژه پدر و مادر از مشاركت در انجام كارهاي سخت و آشنايي آرام آرام با مصائب گونا‌گون دور مانده است.
والدين او براي آن‌كه تنها كودكشان سختي‌هاي آنها را نكشد، با فراهم آوردن همه چيز براي يك نفر، زمينه در مركز توجه قرار داشتن وي و آماده بودن امكانات را در ذهنش نقش زده‌اند و او از واقعيات گاه سخت و خورنده زندگي تجربه ملموسي ندارد.
چنين فرزندي چطور مي‌تواند با سختي‌ها، بن‌بست‌ها و فشارهاي زندگي يا حتي روحي و رواني در مواجهبا مشکلات روزمره‌اش كنار آيد؟
محول كردن برخي كارهاي در حد توان و سن و سال كودك، بويژه تاكيد بر انجام و حل مشكلاتش همراه با راهنمايي‌ها در صورت نياز، پرهيز از توجهات ويژه و ابراز علاقه‌هاي افراطي و... مانند آن مي‌تواند سبب شكل‌گيري بهتر شخصيت كودك تك‌فرزند شود.
گسترش احساسات منفي
كودك تك‌فرزند به سبب آن‌كه همواره با نشانه‌هاي علاقه‌مندي والدين روبه‌رو بوده كه بدرستي راه پروراندن شخصيت كودك را طي نكرده‌اند، با تصور ناخودآگاه اين احساس كه فردي مهم به شمار مي‌رود، اندك‌اندك مغرور شده و همه جا خود را بدون رقيب خواهد ديد بنابراين وقتي در جمع حضور يابد، همين توقع را از ديگران خواهد داشت. واقعيت ممكن است چنان نباشد و غرور و حسادت سبب بروز احساسات از سوي وي شود.
وقتي احساساتش برانگيخته شود يا به سمت رفتارهاي پرخاشگرانه و دعوا پيش خواهد رفت يا ادامه روابط عاطفي با ديگران را كنار خواهد گذاشت.
برقراري روابط خود با ديگران را هم منوط به منافعي خواهد كرد كه براي خودش به همراه داشته باشد. اينجاست كه هر رفتار اندكي خارج از چارچوب پذيرفته شده ذهن خود را با قصد و غرض و همراه با توهين برداشت مي‌كند و در نهايت چون ممكن است ديگران نيز چنين رفتاري را تحمل نكنند، اين گروه فرزندان، افرادي درونگرا، كينه‌جو و مدام در حال كسب صفات منفي بيشتر هم خواهند شد.
بالا بردن حس مشاركت و همجوشي وي از طريق تشويق به ايجاد دوستي با هم‌سن و سال‌ها در موقعيت‌ها و اماكن گروهي مثل مهدكودك، همبازي شدن با كودكان ديگر، تشويق كردن وي به در اختيار گذاشتن اسباب‌بازي‌هايش به ديگران، آموزش مديريت مشكل به زباني در حد فهم وي و... تا حد زيادي جلوي بسياري از اين خطاها را خواهد گرفت.
بزرگسالي زودرس
تك فرزندها از آنجا كه بيشتر مواقع را با بزرگسالان مي‌گذرانند خيلي زود از روحيه كودكي فاصله مي‌گيرند و بيش از سنشان مي‌نمايند.
حرف‌هايي مي‌زنند و كارهايي مي‌كنند كه به قول معروف گنده‌تر از دهان يا سن و سالشان به حساب مي‌آيد. از همين رو زودتر هم احساس استقلال و متكي به خود بودن در آنها زنده مي‌شود.
انتخاب همبازي‌هايي در رده سني خود او، استفاده از ظرفيت مهدهاي كودك و مدارس براي بيشتر كردن زمان گذران اوقات با همسالان وي و... در متعادل نگه داشتن اين جنبه نيز كمك‌كننده و ياري‌رسان است.
واژه‌هاي ذهني
احساس نياز به داشتن مابه‌ازاي واقعي براي برخي واژه‌هاي ذهني يكي ديگر از پيامدهاي تك‌فرزندي است. واژه‌هايي چون عمو، خاله، دايي، عمه، دختر خاله، پسر عمو و... حداقل در برهه‌اي از زمان، ذهن آنها را با حسرت داشتن و تجربه كردنشان اشغال مي‌كند.
خلأ پديد آمده از تماشاي همسالاني كه در خانواده‌هاي پرجمعيت همبازي و همكلام و همكلاس و حتي هم خاطره مي‌شوند، در بين كودكان تك‌فرزند با ابراز علاقه به چنين خانواده‌هاي پرفاميل و داراي رفت و آمدهاي بين فاميلي گاهي شكل حسرتمندانه‌اي به خود مي‌گيرد و حتي در كلام و بيانشان اظهار مي‌شود.
گاهي ترتيب دادن برنامه‌هاي تفريحي و گردش با دوستان و همكاران و حتي خانواده‌هايي با نسبت دورتر مي‌تواند ذهن آنها را از اين موضوع خارج كند. بويژه آن‌كه آنها مي‌توانند با صدا زدن دوستان خانوادگي با عناوين خاله و عمو، حس داشتن مابه‌ازاي اين واژه‌ها را تا حدودي تجربه كنند.
احساس تنهايي
گاهي تنها بودن براي همه لازم است اما گاهي نبايد هميشگي شود، زيرا تنهايي هم خوبي دارد هم بدي. تنهايي اگرچه فرصت انديشيدن فراهم مي‌آورد، اما اگر با احساس تنها بودن و توجه نكردن به شخص گره بخورد، آسيب‌رسان است.
اين احساس در كودكان سبب ايجاد اشكال و اختلال در برقراري ارتباط مي‌شود، او را در آغوش خود فرو مي‌برد و اعتماد به نفسش را كم مي‌كند.
اگر گمان كرديد كودك‌تان با چنين احساسي روبه‌روست، با ثبت‌نام او در كلاس‌هاي هنري و مانند آن، وقت گذاشتن براي همكلامي با او و... كاري كنيد كه هم زمان تنهايي او كمتر شود، هم زمينه پيدا كردن دوستاني فراهم شود كه به دليل همسالي يكديگر را بهتر درك كنند.
خانواده‌هاي تك‌فرزند براي آن‌كه مشكلات‌شان زيادتر از آن نشود كه به سببش تصميم به داشتن فقط يك فرزند گرفته‌اند، لازم است همواره دانش و آگاهي‌هاي خود را در اين زمينه بالا ببرند.
از فرصت‌هاي به دست آمده طي روز براي اين منظور غافل نشويد تا در آينده كودكي نداشته باشيد كه در پر قو زندگي كرده و بزرگ شده، اما لطيف‌ترين رفتار يا گفتار را زمخت و ناجور مي‌پندارد. (جام جم - ضميمه چارديواري)