جام جم آنلاين: گلوكوم يكي از علل كوري بخصوص در دوران پيري است، اما چنانچه بيمار مورد معالجه قرار گيرد، كوري حاصل از آن قابل پيشگيري است.
گلوكوم بيماري عصب چشم است. عصب بينايي تصويري را كه جلوي ما قرار دارد، از چشم به مغز منتقل مي‌كند. گلوكوم (آب سياه) بيماري‌اي در رابطه با فشار داخل چشم است.

هر قدر فشار داخل چشم بيشتر باشد، احتمال آسيب ديدن عصب چشم بيشتر است. عصب بينايي مانند يك كابل الكتريكي است كه تعداد زيادي سيم دارد.

در عصب بينايي اين فيبرهاي عصبي هستند كه به سيم تشبيه شده‌اند. بيماري گلوكوم و ازدياد فشار داخل چشم به اين فيبرها آسيب مي‌رساند.

هر دسته از اينها صدمه ببيند، نقطه يا لكه سياهي در ميدان بينايي شخص ايجاد مي‌كند. يعني آن قسمت‌هايي از تصوير كه بايد توسط اين فيبرها به مغز برسد، بر اثر صدمه آن فيبرها، در مغز دريافت و ديده نمي‌شود.

به اين ترتيب نقاط كوري در ميدان بينايي ايجاد مي‌شود. اغلب اشخاص مبتلا به اين بيماري به اين لكه‌هاي كور توجه نمي‌كنند تا اين‌كه مقدار زيادتري از عصب بينايي​شان آسيب مي‌بيند.

چنانچه تمام فيبرهاي عصبي آسيب‌ديده از كار بيفتد، به كوري منجر مي‌شود. تشخيص بموقع و معالجه آن توسط چشم‌پزشك تنها راهي است كه از صدمه بيشتر عصب بينايي در نتيجه كوري جلوگيري مي‌كند.

وقتي فشار چشم بالا مي‌رود

مايع زلالي كه در داخل و خارج چشم هميشه در حال جريان است، زلاليه نام دارد. اين مايع ارتباطي به اشك چشم ندارد. جريان مايع زلاليه را مي‌توان با يك دستشويي كه دائم شير آب آن باز باشد، مقايسه كرد.

فرض كنيد اگر در يك دستشويي، لوله‌اي كه آب از آن خارج مي‌شود، مسدود شده باشد، طبيعتا آب در دستشويي جمع مي‌شود و فشار آن بالا مي‌رود.

در چشم هم گلوكوم مثل بسياري از بيماري‌ها انواع مختلفي دارد. اگر اين محل بسته شود، فشار داخل چشم بالا مي‌رود و اين بالا رفتن فشار به عصب بينايي آسيب مي‌رساند.

گلوكوم مادرزادي شيرخواران: برخلاف تصور كه گلوكوم بيماري افراد مسن است گاهي در نوزادان و شيرخواران هم ديده مي‌شود كه منشا مادرزادي دارد و بايد جدي گرفته شود. اين بيماري مي‌تواند هنگام تولد همراه كودك باشد و در بيشتر موارد دوطرفه است.

علائم مشخصه آن ريزش اشك، ترس از نور و بتدريج بزرگ شدن قرنيه و كره چشم و كدورت قرنيه است. هرگاه نوزاد يا كودكي دچار علائم فوق باشد نياز به ارزيابي و معاينه توسط چشم‌پزشك دارد و در صورت مشكوك بودن لازم است معاينه زير چشم انجام شود تا از وضعيت چشم آگاهي دقيقي به دست آيد. درمان انتخابي گلوكوم مادرزادي جراحي است و تا انتظار براي زمان جراحي دارو تجويز مي‌شود.

گلوكوم مزمن با زاويه باز: اين نوع آب سياه شايع‌ترين نوع آن است. اين بيماري به علت پيري به وجود مي‌آيد. كارايي زاويه خروج مايه زلاليه چشم با ازدياد سن و به مرور زمان كم و فشار داخل چشم بتدريج زيادتر مي‌شود. چنانچه اين ازدياد فشار به عصب بينايي صدمه برساند اين ضايعه را گلوكوم مزمن با زاويه باز گويند. بيش از 90 درصد گلوكوم بزرگسالان از اين نوع است. آسيب عصب بينايي بر اثر اين نوع گلوكوم گاه چنان بتدريج و بدون درد صورت مي‌گيرد كه شخص مبتلا متوجه آن نمي‌شود تا اين‌كه عصب بينايي صدمه جدي و فاحشي پيدا مي‌كند.

گلوكوم با زاويه بسته: گاه ممكن است زاويه مايع زلاليه چشم كاملا بسته شود. اين موضوع شبيه آن است كه ورقه كاغذي در اطراف راه خروج يك دستشويي شناور بوده باشد و ناگهان وارد لوله خروج آب شود و راه آن را بگيرد و نگذارد آب دستشويي خارج شود. در چشم ممكن است عنبيه مانند اين ورق كاغذ عمل كند و زاويه خروج را بگيرد و فشار چشم بسرعت بالا برود. اين بيماري را گلوكوم حاد با زاويه بسته مي‌گويند.

تشخيص بموقع، بهترين راه پيشگيري

انواع مختلف بيماري گلوكوم عوارض تقريبا مشابهي دارد؛ اين عوارض شامل تاري ديد، ‌درد شديد چشم، سردرد، ديدن هاله‌اي شبيه رنگين‌كمان اطراف نورها ‌و تهوع و استفراغ مي‌شود.

چنانچه كسي اين عوارض را احساس كند، بلافاصله بايد به چشم‌پزشك مراجعه كند. اگر چشم‌پزشك اين نوع گلوكوم را كه حاد است بسرعت درمان نكند، خطر كور شدن بيمار در پيش است.

اگر بسته شدن زاويه خروج مايع زلاليه چشم بتدريج انجام شود و درد نيز شديد نباشد، اين نوع گلوكوم را گلوكوم مزمن با زاويه بسته مي‌گويند. اين نوع بيشتر در نژادهاي آفريقايي و آسيايي اتفاق مي‌افتد.

بهترين راه تشخيص براي گلوكوم ‌آن است كه شخص هر از گاهي به‌طور منظم براي معاينه به چشم‌پزشك مراجعه كند كه در صورت بيماري، در مراحل اوليه تشخيص داده و درمان شروع مي‌شود.

طي معاينه كامل، چشم‌پزشك اقداماتي همچون اندازه‌گيري فشار داخلي چشم (تونومتري)، معاينه زاويه جريان خروج مايع زلاليه چشم (گونيوسكوپي)، معاينه و ارزيابي صدمات وارده بر عصب بينايي (افتالموسكوپي) و آزمايش ميدان بينايي بر دو چشم (پريمتري) را انجام مي‌دهد.

بعضي تست‌ها ممكن است لازم نشود، اما اگر گلوكوم مزمن وجود داشته باشد، لازم است اين تست‌ها و معاينات به‌طور منظم انجام شود تا از ميزان صدمات وارد شده به چشم توسط فشار زياد در طول زمان اطلاع حاصل شود.

اگر تنها فشار چشم بالا باشد به اين معني نيست كه بيمار گلوكوم دارد. دكتر چشم‌پزشك اطلاعاتي را كه از معاينه اين نوع بيماري به دست مي‌آورد، روي هم مي‌گذارد تا تعيين كند چه اندازه خطر وجود بيماري مي‌رود.

در بيماراني كه فشار چشم بالا دارند، عواملي همچون ازدياد سن، نزديك‌بيني، نژاد آفريقايي، داشتن سابقه فاميلي و داشتن سابقه كم‌خوني يا شوك از مهم‌ترين عواملي هستند كه خطر ايجاد گلوكوم يعني آسيب ديدن عصب بينايي بر اثر فشار را بيشتر مي‌كنند.

چشم‌پزشك مجموعه عوامل را با هم مي‌سنجد و بعد تصميم مي‌گيرد آيا بيمار احتياج به معالجه دارد يا اين‌كه بايد فقط او را تحت نظر بگيرد و مرتب فشار چشمش را چك كند. تا اين‌كه با بروز اولين علائم صدمه عصب بينايي اقدام كند.

صدمات گلوكوم برگشت ناپذير است

صدمات وارده به گلوكوم قابل برگشت نيست. قطره‌هاي چشمي، داروهاي خوراكي، ليزردرماني و عمل جراحي براي كمتر كردن سرعت صدمه چشم يا جلوگيري از صدمات بعدي به كار مي‌رود.

در هر نوع گلوكوم معاينات منظم دوره‌اي از نظر پيشگيري از كوري بسيار مهم‌ است. از آنجا كه گلوكوم مي‌تواند بدون اين‌كه بيمار خودش احساس كند، پيشرفت نمايد، از اين رو چشم‌پزشك نيز ممكن است نوع درمانش را در طول زمان عوض كند.

درمان دارويي گلوكوم:ازدياد فشار چشم با قطره‌هاي چشمي كه بايد چند بار در روز استفاده شود، معمولا قابل كنترل است. بعضي اوقات همراه اين قطره‌ها، قرص نيز به بيمار مي‌دهند. اين داروها فشار چشم را پايين مي‌آورد و به اين ترتيب يا باعث كمتر ساخته شدن مايع زلاليه مي‌شود يا اين‌كه به جريان يافتن مايع از زاويه خروج بهبود مي‌بخشد. براي اين كه داروها كارايي كامل خود را داشته باشد بايد منظم مصرف شود. بيمار حتما در مراجعات خود به پزشكان ديگرش نيز بايد موضوع استفاده از داروهاي چشمي‌اش را به آنها يادآوري كند. داروهاي گلوكوم ممكن است عوارض جانبي داشته باشد. پس بايد بيمار چنانچه عارضه جانبي دارويي را حس كرد به پزشكش مراجعه و آن را بازگو کند. بعضي قطره‌هاي چشمي باعث بروز مشكلاتي همچون احساس سوزش، قرمز شدن چشم، تاري ديد، سردرد و اختلال در نبض و ضربان قلب يا تنفس مي‌شود.

قرص‌ها نيز بعضي اوقات باعث احساس سوزش در انگشتان دست و پا، احساس گيجي، بي‌اشتهايي، نامنظمي كار روده، سنگ كليه و كم‌خوني يا مستعد شدن خونريزي مي‌شود.

جراحي با ليزر: جراحي با ليزر ممكن است براي انواع مختلف گلوكوم مفيد باشد. ليزر معمولا به 2 طريق استفاده مي‌شود. در گلوكوم با زاويه باز، خود سيستم جريان پيدا كردن مايع زلاليه را درمان مي‌كند. در اينجا از ليزر به اين منظور استفاده مي‌شود كه راه خروج مايع را بزرگ‌تر كند تا فشار داخل چشم كنترل شود. در گلوكوم با زاويه بسته با ليزر سوراخي در عنبيه ايجاد مي‌كنند كه مايع زلاليه خارج شود.

عمل جراحي در گلوكوم: وقتي براي كنترل گلوكوم عمل جراحي مورد نياز است، چشم‌پزشك از وسايل ريز مينياتوري استفاده مي‌كند كه كانال خروج جديدي براي مايع زلاليه ايجاد كند تا مايع جمع‌شده اضافي از چشم خارج شود و مثل چشم عادي مايع مدام در جريان باشد. گرچه عوارض عمل جراحي مدرن گلوكوم بسيار نادر است، اما امكان اتفاق افتادنش همانند هر جراحي ديگري موجود است. جراحي تنها در صورتي توصيه مي‌شود كه چشم‌پزشك تشخيص دهد عمل جراحي خطرش كمتر از اين است كه اجازه دهد تخريب عصب بينايي ادامه يابد.

جلوي كوري را بگيريم

معالجه گلوكوم به تيمي احتياج دارد كه عبارت از خود بيمار و دكتر معالجش است.

چشم‌پزشك مي‌تواند براي گلوكوم مريض نسخه بنويسد اما اين فقط خود بيمار است كه مي‌تواند او را مطمئن سازد كه قطره‌ها و قرص‌هايش را استفاده خواهد كرد.

هرگز نبايد بيمار داروهايش را بدون مشورت پزشك قطع كند يا تغيير دهد.

براي هرگونه تغييري معاينات و آزمايش‌هاي مكرري لازم است و بيمار بايد به خاطر داشته باشد اين بينايي اوست كه در معرض خطر است.

پس بايد سهم خود را در حفظ بينايي‌اش ادا كند. فراموش نکنيد معاينات منظم مي‌تواند از كوري جلوگيري كند، در صورتي كه برخي نكات رعايت شود.

هركس سنش بالاتر از 39 سال باشد بايد هر سه تا پنج سال يكبار معاينه شود.

هركس يكي از افراد فاميلش به گلوكوم مبتلاست يا از نژاد آفريقايي است يا سابقا مورد اصابت ضربه‌اي جدي به چشم قرار گرفته يا اين‌كه داروهاي كورتون‌دار مصرف مي‌كند بايد هر دو سال يكبار معاينه شود.

دكتر ميرمنصور ميرصمدي، فوق‌تخصص جراحي قرنيه
دكتر امين‌الله نيك، فوق تخصص جراحي شبكيه