جام جم آنلاين: «يك روز تصميم گرفتم زودتر از بقيه شب‌ها به خانه برگردم و زمان بيشتري پيش بچهها و همسرم باشم. به همين دليل با كلي برنامه‌ريزي موفق شدم ساعت 9 شب به خانه برسم. وقتي پيچيدم داخل كوچه، ديدم 8 ـ 7 تا جوان يا بهتر است بگويم نوجوان، گوشه خيابان ايستاده‌‌اند و مشغول صحبت هستند.
دقيق‌تر كه نگاهشان كردم فهميدم سن و سالي ندارند، ولي آن وقت شب، به جاي اين كه كنار پدر و مادرشان باشند، توي كوچه بودند. ماشين را پارك كردم و پياده شدم و گفتم خدا را شكر كه پسر من فقط 4 سالش است، اما خيلي زود نگراني بر جانم چنگ انداخت؛ بالاخره پسر من هم بزرگ مي‌شد...»
اين مساله دغدغه بسياري از پدر و مادرهاست؛ اين كه فرزندانشان با چه كساني دوست مي‌شوند؟ وقتي با آنها هستند چه برخوردي دارند، چه مي‌گويند و چه كار مي‌كنند؟ چطور بايد به آنها نشان داد دوست خوب كيست و رابطه دوستانه چه معنا و حد و حدودي دارد؟
اغلب والدين نگران روزي هستند كه فرزندانشان بزرگ مي‌شوند و به جمع دوستان مي‌پيوندند. خيلي از آنها چون نمي‌دانند چطور بايد كودك يا نوجوان را با مفهوم دوست خوب آشنا كرد، حتي ممكن است دوستي‌هاي فرزندشان را محدود كنند. اين در حالي است كه متخصصان و كارشناسان، دوستي و روابط دوستانه را بخش مهمي از زندگي فردي مي‌دانند و تاكيد مي‌كنند به هيچ‌وجه نبايد كودكان را از روابط دوستانه محروم كرد.دكتر پروين ناظمي، روان‌شناس و مدرس دانشگاه ضمن بيان اين كه انسان موجودي اجتماعي است و به حضور در جمع نياز دارد، به «جام‌جم» مي‌گويد: فطرت انسان به گونه‌اي است كه از بودن در جمع و برقراري ارتباط با ساير افراد لذت مي‌برد و دوست دارد در چنين شرايطي زندگي كند. بنابراين كاملا مشخص است كه تنها بودن برايش عذاب‌آور خواهد بود.
شايد شما هم با افرادي برخورد داشته‌ايد كه ترجيح مي‌دهند تنها باشند و به نوعي از حضور در جمع فرار مي‌كنند؛ اين افراد انزوا و گوشه‌نشيني را دوست دارند در حالي كه متخصصان اعتقاد دارند اين تنهايي و كناره‌گيري از جمع به مرور موجب كسالت، ناراحتي و افسردگي آنها مي‌شود و مشكلات زيادي برايشان به وجود خواهد آورد.
تاثير دوستان در شكل‌گيري شخصيت بچهها
شايد شما هم بچه‌هايي را ديده باشيد كه از جمع دوستان‌شان راضي هستند، دوستاني كه در مهدكودك، مدرسه و.... پيدا كرده و با آنها همراه شده‌اند؛ اين كودكان و نوجوانان زماني كه در خانه و كنار ساير اعضاي خانواده هستند نيز اين رضايت و شادي را ابراز مي‌كنند. در مقابل بچه‌هايي هستند كه نمي‌توانند رابطه دوستي برقرار كنند يا با افرادي دوست هستند كه مشكل دارند؛ اثرات چنين دوستي‌هايي را هم مي‌توان در رفتار بچهها ديد و متوجه آن شد.
در واقع بخشي از شخصيت انسان در روابط دوستانه و در تعامل با دوستان شكل مي‌گيرد و مي‌توانيم بگوييم هنگامي كه رابطه دوستي مطلوب و مناسبي برقرار شود، بسياري از نيازهاي انسان پاسخ داده شده و احساس تنهايي و افسردگي نيز از او دور مي‌شود.همچنين مي‌توان گفت تاثير دوستان بخصوص در دوران نوجواني به حدي است كه آنها تعيين‌كننده اصلي موقعيت نوجوان در آينده هستند؛ بنابراين بايد پذيرفت كه گاه حتي اثرپذيري نوجوانان از همسالانشان بيشتر از افراد ديگر مانند والدين و مربيان است.
دكتر ناظمي با تاكيد بر اين كه دوستي و معاشرت با ساير افراد يكي از عوامل مهم، موثر و تعيين‌كننده در شكل‌گيري شخصيت كودكان است، مي‌گويد: يكي از نكات مهم در تربيت كودكان، آموزش مفهوم و معيارهاي دوست‌يابي است تا آنها از اين طريق بتوانند با شناخت خصوصيات دوست خوب، بهترين افراد را براي برقراري رابطه دوستي انتخاب كنند؛ فراموش نكنيد بخش مهمي از اخلاق و صفات رفتاري كودك تحت‌تاثير دوستانش قرار مي‌گيرد و براساس شخصيت آنها ايجاد مي‌شود و همين مساله نشاندهنده اهميت آموزش دوست‌يابي است.
دوست خوب كيست؟
دكتر ناظمي با تاكيد بر اين نكته كه دوستي در هر مرحله‌اي از زندگي و در هر سن و سالي نياز انسان است و بايد مورد توجه قرار گيرد، يادآور مي‌شود: ايجاد رابطه دوستانه مثبت مي‌تواند صفات اخلاقي و رفتاري مناسب را در انسان ايجاد كند و گاه تاثيرات اين رابطه تا جايي پيش مي‌رود كه حتي ممكن است مسير زندگي انسان را تغيير دهد و آن را دگرگون كند؛ به عنوان نمونه ممكن است كودكي كه نمرات خوبي در مدرسه نمي‌گرفته، پس از دوستي با همكلاسي‌اش كه بچه‌اي زرنگ و درسخوان است، در اين زمينه پيشرفت چشمگيري كند و به دانش‌آموزي موفق تبديل شود.
نكته: بچهها هنگام بازي علاوه بر فراگيري احترام به حقوق ديگران، ياد مي‌گيرند كه خودشان را با ساير دوستان انطباق دهند و قرار گرفتن در جمع همسالان حس اعتماد به نفس آنها را تقويت مي‌كند
البته بايد ملاك‌هاي دوست خوب را براي فرزندتان تعريف كرده و او را تشويق كنيد با چنين افرادي دوست شود. والدين هم بايد بدانند ويژگي‌هاي دوست خوب چيزي جدا از خصوصيات يك انسان خوب نيست كه بايد مورد توجه قرار گيرد، ولي اگر خانواده به هر دليلي نتواند ارزش‌ها و صفات دوست خوب را به فرزندش آموزش دهد، كودك يا نوجوان با توجه به ارزش‌هاي ذهني خودش دوست انتخاب مي‌كند.دكتر ناظمي ضمن بيان مطالب فوق، درباره تفاوت سني دوستان هم هشدار مي‌دهد: تفاوت سني زياد دوستان مي‌تواند براي كودكان و نوجوانان دردسرساز شود و به همين دليل آنها حتما بايد با بچه‌هاي همسن و سال خود دوست شوند.
كودكان را از دوستي محروم نكنيم
گاهي والدين به دليل ترس و نگراني از تاثير دوستان بر شخصيت كودكان و نوجوانان، سعي مي‌كنند خودشان نقش دوست او را بازي كنند و با اين كار در عمل، كودك را از داشتن روابط دوستانه محروم مي‌كنند. دكتر ناظمي ضمن اشتباه دانستن اين روش تاكيد مي‌كند: بچهها نياز دارند با همسن و سالان خود در ارتباط باشند و والدين هيچ‌گاه نمي‌توانند براي كودك چنين جايگاهي داشته باشند؛ بنابراين بهترين كار آن است كه والدين اجازه دهند بچهها روابط دوستي را تجربه كنند، اما كنترل و نظارت و هدايت نيز بايد بر اين روابط وجود داشته باشد.
بچهها پس از تولد در ارتباط با خانواده قرار مي‌گيرند، سپس به مهد و پس از آن به مدرسه مي‌روند، راهي دانشگاه مي‌شوند و بتدريج فرآيند اجتماعي‌شدن در مورد آنها شكل مي‌گيرد. دوستي وسيله‌اي است كه باعث مي‌شود اين فرآيند زودتر پيش برود و بهتر رشد كند؛ در واقع زماني كه بچهها رشد اجتماعي پيدا مي‌كنند، مي‌آموزند چگونه با ساير افراد برخورد كنند و ياد مي‌گيرند دوستان ناباب نقش مخربي در زندگي آنها دارند. اگر بچهها چنين تجربه‌اي را نداشته و در محيطي محدود بزرگ شده باشند، به طور حتم نمي‌توانند با مسائل اجتماعي برخورد مناسبي داشته باشند. دكتر ناظمي با اشاره به بازي‌هاي كودكانه مي‌گويد: زماني كه بچهها مشغول بازي هستند و با هم در يك گروه بازي مي‌كنند، با رعايت قوانين بازي مي‌آموزند كه بايد به حقوق ديگران احترام بگذارند. علاوه بر اين، در روابط دوستانه حس همدلي و همدردي تقويت مي‌شود. از سوي ديگر بچهها هنگام بازي با ساير همسالان مي‌آموزند كه خودشان را با ديگران تطابق دهند و همين تطابق موجب ايجاد تفاهم مي‌شود. در ضمن، وقتي بچهها در گروه همسالان خود قرار مي‌گيرند، اعتماد به نفس و خودباوري بيشتر و بهتري نيز كسب مي‌كنند.
در كنار رشد اعتماد به نفس و پر كردن اوقات فراغت، رابطه دوستانه مناسب مي‌تواند در بهبود وضعيت درسي كودك نيز موثر و مفيد باشد. علاوه بر اين، در يك رابطه دوستانه واقعي و مناسب، حمايت و همكاري ميان دوستان همسن و سال موجب مي‌شود حل مسائل و مشكلات براي آنها راحت‌تر باشد.از سوي ديگر همكلامي با دوستان موجب آرامش مي‌شود و دوستي كه بتواند فرد را هنگام درگيرشدن با مشكلات و گرفتاري‌ها به خوبي راهنمايي كند، كمك بزرگي براي او به حساب مي‌آيد؛ از اين‌رو كساني كه در زندگي با مشكلات و ناكامي‌هاي بزرگ روبه‌رو مي‌شوند، اگر كنار دوستان خوبي باشند خيلي زودتر و راحت‌تر زندگي معمول را از سر مي‌گيرند.
نيلوفر اسعدي‌بيگي / جام‌جم