جام جم آنلاين: در اصطلاح حقوقی به داشتن اختیار بر هم زدن معامله «خیار» می‌گویند. از دیدگاه قانون مدنی ماده 396 انواع خیارات براي فسخ معامله 10 مورد است که خیار مجلس، شرط، تاخیر ثمن، رویت و تخلف از وصف، غبن، عیب، تدلیس، تبعیض صفقه، تخلف شرط و خيار حیوان را شامل مي‌شود.
بر اين اساس، خيار مجلس، اختیاری است که به هر یک از خریدار و فروشنده داده می‌شود تا زمانی که متفرق نشده‌اند و در محل حضور دارند بتوانند معامله را فسخ كنند.

این در حالي است كه خیار تاخير از ثمن زمانی کاربرد دارد که فروشنده صبر ایوب ندارد و خریدار در پرداخت ثمن یا همان پول تعلل مي‌كند. در اين شرايط است كه ماده402 قانون مدنی به كار مي‌آيد، چرا كه اين ماده مي‌گويد هرگاه فروشنده و خریدار زمانی را برای پرداخت پول مشخص نکرده باشند و 3 روز از تاریخ معامله بگذرد و فروشنده کالا را در اختیار مشتری نگذارد و مشتری هم قیمت جنس را نپردازد، فروشنده حق دارد معامله را فسخ کند.

اين در حالي است كه اگر خريدار ظرف 3 روز ثمن معامله را پرداخت کند دیگر فروشنده حق فسخ ندارد. نكته مهم در این نوع خیار اين است كه هرگاه کالا از آن دسته اجناسی باشد که در کمتر از 3 روز فاسد می‌شود یا افت قیمت پیدا می‌کند فروشنده هر زمانی كه احساس کرد کالا در حال فساد یا کسر قیمت است می‌تواند معامله را برهم بزند.

کلاه گشاد و خیار غبن

گاهی اوقات افراد بدون هیچ تحقیق و تفحصی معاملاتی انجام می‌دهند و پس از اتمام كارها تازه متوجه ضرر و زياني كه متحمل شده‌اند مي‌شوند. بيشتر وقت‌ها كار دو طرف اين قبيل معاملات به دعوا مي‌كشد و عاقبت، يك طرف معامله با اين فكر كه ديگر هيچ راه‌حلي وجود ندارد، دست از كار مي‌كشد. اين در حالي است كه قانون براي اين قبيل افراد نيز راه چاره‌اي گذاشته است.

نكته: مواقعي كه خریدار ثابت کند فروشنده با زبان چرب و نرم خصوصیاتی برای جنسش بیان کرده که در واقع فاقد آنها بوده و مشتری از همه جا بی‌خبر هم جنس را خریده می‌تواند معامله را فسخ کند
ماده 416 قانون مدنی براي آنهايي كه گمان مي‌كنند كلاه بزرگي بر سرشان رفته است خيار غبن را پيش‌بيني كرده تا از اين طريق اگر در معامله‌اي دچار زيان شدند آن را فسخ كنند. پس هرگاه یکی از فروشنده یا خریدار در معامله غبن فاحش داشته باشد، با استناد به اين نوع از خيار بعد از آگاه‌شدن از این زیان فاحش می‌تواند معامله را فسخ كند.

نکته مهم این‌که استناد به خیار غبن برای فسخ معامله در صورتی پذیرفته می‌شود که فرد زیان‌دیده هنگام معامله به قیمت عادله یا همان قیمت روز آگاه نباشد ولی اگر از قیمت روز آگاهی داشته باشد آن وقت نمی‌تواند معامله را به استناد این ماده قانونی فسخ کند. نکته دیگر این‌که خیار غبن فوری است یعنی به محض اطلاع طرفین باید اجرا شود و تعلل در آن جایز نیست.

گنجشك قناري‌نما

جمله گنجشك رنگ کردن و جای قناري فروختن مصداق نوع دیگري از خياري است که به خریدار داده شده تا بتواند معامله را فسخ کند، آن هم در مواقعي كه خریدار ثابت کند فروشنده با زبان چرب و نرمش خصوصیاتی برای جنسش بیان کرده که در واقع فاقد آنها بوده و مشتری از همه جا بی‌خبر هم جنس را خریده ولی سرانجام متوجه کلک او شده است.

ماده 410 قانون مدنی در این باره می‌گوید :«هرگاه کسی مورد معامله را ندیده و آن را فقط با بیان اوصاف توسط فروشنده خریده و بعد از دیدن آن بفهمد جنس مورد معامله دارای اوصاف ذکر شده نيست، می‌تواند معامله را فسخ كند.» اين در حالي است كه اگر مشتری جنس مورد معامله را دیده باشد و بداند مورد معامله، آن اوصاف و خصوصیات را ندارد دیگر نمی‌تواند معامله را فسخ کند. البته باید توجه داشت هرگاه خریدار جنسی را قبلا دیده باشد و به اعتماد دیدن قبلی اقدام به معامله کند ولی بعد از خرید متوجه شود آن خاصیت قبلی را ندارد اختيار فسخ معامله را دارد.

بنجل‌فروشی

ماده 422 قانون مدني می‌گوید اگر بعد از معامله معلوم شود که مبیع (کالا) معیوب است مشتری حق دارد یا معامله را فسخ کند یا ضمن پذيرفتن جنس معیوب ، تفاوت قیمت جنس معیوب و سالم را از فروشنده بگیرد.

به این خیار، خیار عیب می‌گویند. خیار عیب زماني قابل استناد است كه برای مشتری ثابت می‌شود در حين معامله، عيب وجود داشته ولي مخفي بوده است. عیب هم زماني مخفی محسوب می‌شود که مشتری زمان خرید از آن آگاه نباشد. نکته دیگر این‌که بعد از آگاه شدن به عیب عمل به خیار فوری است يعني بايد به محض مطلع شدن از عيوب موجود براي فسخ معامله اقدام كرد.

فریب در معامله

فريب در معامله را حتما خيلي‌ها تجربه كرده‌اند اما شايد بيشتر افراد فريب خورده نتوانسته باشند حقوق از دست رفته‌شان را احقاق كنند. اين در حالي است كه قانون براي افراد فريب خورده در معامله تسهيلاتي قائل شده، به طوري كه اگر فروشنده عملیاتی انجام دهد که موجب فریب خریدار شود، مشتری می‌تواند از خیار تدلیس استفاده و معامله را فسخ كند. البته نکته مهم در این باره این است که عملیات فریب باید پیش از انجام معامله رخ داده باشد تا به اين وسيله رغبت انجام معامله در مشتری ایجاد شود.