جام جم آنلاين: يكي از خصايص بارز نوجوانان، هنجارشكني است كه همين رفتار موجب درگيري با مادر و پدر مي‌شود؛ اگرچه اين خصلت در همه كودكان بروز نمي‌كند.
وقتي به گذشته فكر مي‌كنيد مي‌بينيد كه مراحل سختي را در راه رشد و پرورش فرزند خود طي كرده‌ايد؛ شب بيداري‌ها هنگامي كه فرزندتان نوزادي كوچك بود، تربيت كودكتان و مشكلات خاص دوران دبستان او، همه مراحل سختي بوده كه با موفقيت آنها را طي كرده‌ايد.
با اين اوصاف، چرا كلمه «نوجوان» براي اكثر والدين استرس‌ها و چالش‌هاي ويژه‌اي ايجاد مي‌كند؟
اما اگر به اين نكته توجه كنيم كه سال‌هاي نوجواني، دوره‌اي خاص از رشد است و نه‌تنها از نظر فيزيكي دوران ويژه‌اي است بلكه از نظر روحي و رواني نيز مرحله‌اي بحراني تلقي مي‌شود، آن گاه متوجه خواهيم شد كه چرا اين دوران براي بسياري از خانواده‌ها گيج‌كننده و توام با مشكلات خاص است.
به رغم باور برخي والدين در مورد نوجواني ، در واقع در اغلب اوقات، نوجوانان افرادي پرانرژي، متفكر، ايده‌آل‌گرا و علاقه‌مند به حق و حقيقت هستند.
پس اگرچه اين دوران مي‌تواند دوره درگيري و اختلاف بين والدين و فرزند باشد، اما همچنين مي‌تواند زماني براي كمك به كودك براي رشد در جهت مسير فردي مشخص او باشد.
درك سال‌هاي نوجواني
پس چه زماني دقيقا دوران نوجواني آغاز مي‌شود؟ پاسخ اين است كه هر كسي متفاوت از ديگري است. برخي از كودكان دير به دوران نوجواني مي‌رسند، برخي با سرعت به آن سمت پيش مي‌روند، برخي رشد آهسته و پيوسته‌اي دارند و خلاصه هر كس اين دوران را با سرعت خاص خود طي مي‌كند و در حقيقت، محدوده وسيعي از زمان در اين رابطه وجود دارد.
اما نكته حائز اهميت اين است كه بين جواني و بلوغ بايد فرق واضحي قائل شد. بسياري از ما تصور مي‌كنيم كه بلوغ به مفهوم رشد جسمي فرد است.
البته اين نشانه‌ها، علائم واضحي هستند، اما يكسري علائم نيز وجود دارد كه قابل رويت نبوده و در درون فرد رخ مي‌دهد. بسياري از كودكان اين علائم را به صورت تغييرات شگرف در رفتار خود با والدين بروز مي‌دهند.
آنها شروع به جدا شدن از مادر و پدر خود مي‌كنند تا استقلال بيشتري به دست آورند.
در همين زمان، نظر اطرافيان خصوصا دوستان و همسالان، برايشان اهميت ويژه‌اي مي‌يابد.
فرزندان در اين سنين، شروع به امتحان كردن ظاهرها و شخصيت‌هاي متفاوت مي‌كنند و به دنبال چيزهايي مي‌گردند كه آنها را از همسالانشان متمايز جلوه دهد كه همين مسائل موجب اختلاف و درگيري آنها با والدين مي‌شود.
هنجارشكني
يكي از خصايص بارز نوجوانان، هنجارشكني است كه همين رفتار موجب ايجاد درگيري با مادر و پدر مي‌شود؛ اگرچه اين خصلت در همه كودكان بروز نمي‌كند.
اولين هدف فرد در سنين نوجواني، به دست آوردن استقلال است. براي حصول استقلال، نوجوان سعي مي‌كند تا از والدين دوري جويد.
در اين دوره معمولا به نظر مي‌رسد كه نوجوان همواره نظراتي متفاوت از نظرات والدين خود دارد يا نمي‌خواهد راهي كه آنها رفته‌اند را در پيش بگيرد.
همين‌طور كه نوجوان بالغ‌تر مي‌شود، شروع به تفكر احساسي و منطقي‌تري مي‌كند و كم‌كم والدين متوجه مي‌شوند كه كودكشان كه قبلا سعي مي‌كرد تا براساس قوانين خاص رفتار كرده و آنها را از خود راضي نگه دارد، حال ديگر در تلاش براي قانع كردن آنهاست و رفتارهايي بر خلاف نظر والدين از خود بروز مي‌دهد و سعي در قانع كردن آنها و فرار از كنترلشان دارد.
در اين هنگام بايد از خود به عنوان والدين، سوال كنيدكه چه ميزان فضا در اختيار نوجوان خود قرار داده‌ايد تا به استقلال برسد و بايد از خود بپرسيد كه «آيا من، مادر يا پدر كنترل‌كننده‌اي هستم؟ آيا به فرزندم گوش مي‌دهم؟ آيا به او اجازه مي‌دهم كه نظراتي متفاوت از نظرات من داشته باشد؟»
نكاتي براي والدين در سنين نوجواني فرزندشان
سعي كنيد نقشه راهي بيابيد تا متوجه شويد كه طي اين دوران در كجاي مسير قرار گرفته‌ايد. نكات زير مي‌تواند برايتان مفيد باشد.
خودآموزي
كتاب‌هايي در مورد نوجواني بخوانيد. سعي كنيد به سال‌هاي نوجواني خود فكر كنيد. تلاش كنيد به خاطر بياوريد كه با جوش‌هاي روي صورت خود يا رشد فيزيكي بدنتان چه مشكلاتي داشتيد.
انتظار تغيير رفتارهاي متداول را از سوي فرزندتان داشته باشيد و براي جر و بحث با او خود را آماده كنيد و بدانيد كه او به دنبال استقلال است. والديني كه مي‌دانند چه چيزهايي ممكن است رخ دهد، راحت‌تر مي‌توانند با شرايط كنار آمده و عكس‌العمل بهتري از خود نشان خواهند داد.
هر چه بيشتر در مورد اين دوران بدانيد، بهتر مي‌توانيد خود را آماده رويارويي با شرايط كنيد.
با فرزند خود، در موقع مناسب، صحبت كنيد
بهتر است با فرزند خود در دوران بلوغ، قبل از ايجاد تغييرات جسمي صحبت كنيد و سعي كنيد به سوالات فرزندتان در اين خصوص، تا حد ممكن پاسخ دهيد، اما اطلاعات بيش از اندازه به آنها ندهيد و فقط در حد سوالشان، جواب بدهيد.
شما فرزند خود را مي‌شناسيد. شما حرف‌هاي او را مي‌شنويد و متوجه مي‌شويد كه چه زمان توجه او به ظاهر افراد و جنسيت آنها جلب مي‌شود. در اين زمان بايد از فرزندتان سوالات زير را بپرسيد:
آيا متوجه هيچ‌گونه تغييري در جسم خود شده‌اي؟
آيا احساسات عجيبي داري؟
آيا گاهي احساس ناراحتي مي‌كني در حالي كه دليل آن را نمي‌داني؟
با مشورت با پزشك كودك خود نيز مي‌توانيد متوجه بلوغ زودرس فرزندتان شويد.
اگر ديرتر از زمان مناسب با فرزندتان راجع به مسائل دوران بلوغ صحبت كنيد، امكان دارد براي او شرايطي پيش بيايد كه دچار ترس يا اضطراب ناشي از اين تغييرات (به دليل عدم آگاهي) شود بنابراين بهتر است زودتر از ايجاد اين شرايط، با فرزندتان صحبت كنيد تا شانس بيشتري براي جلوگيري از مسائل و مشكلات داشته باشيد.
مي‌توانيد كتاب‌هاي مناسبي نيز در اختيار كودكتان قرار دهيد تا راجع به دوران بلوغ، اطلاعات بيشتري كسب كند. حتي مي‌توانيد خاطرات نوجواني خود را براي او تعريف كنيد، با اين كار او حس بهتري خواهد داشت و اين دوران را راحت‌تر سپري خواهد كرد.
خود را به جاي فرزندتان قرار دهيد
سعي كنيد شرايط فرزندتان را در ذهن خود مجسم كرده و خود را به جاي او قرار دهيد تا احساساتش را بهتر درك كنيد و بدانيد كه يك سري از رفتارها در اين سن طبيعي است.
مراقب رفتارها و عكس‌العمل‌هاي خود باشيد
اگر نوجوانتان موهاي خود را به شكلي عجيب درمي‌آورد يا لاك سياه به ناخن‌هاي خود مي‌زند يا لباس‌هاي عجيب و غريب مي‌پوشد، قبل از داد و فرياد و مخالفت فكر كنيد.
بدانيد كه نوجوان مي‌خواهد والدين خود را دچار شوك كند پس يكسري اعمال زودگذر كه معمولا بي‌ضرر هستند از خود بروز مي‌دهد.
پس بهتر است به جاي حساسيت نشان دادن در مورد مسائل زودگذر حواس خود را روي رفتارهاي پرخطري مانند مصرف مواد مخدر و روانگردان‌ها يا دوستي با افراد ناصالح، جمع كنيد تا مانع از آنها شويد.
علائم هشداردهنده را بشناسيد
يكسري از تغييرات در سنين نوجواني معمول است، اما طولاني شدن آنها يا شديد بودنشان مي‌تواند نشانه‌اي از يك مشكل جدي باشد. مشكلي كه براي رفع آن نيازمند مشورت با متخصصان امر هستيم.
اگر يك يا چند مورد از موارد زير را مشاهده كرديد حتما براي رفع مشكل تلاش كنيد:
ـ كاهش يا افزايش ناگهاني و شديد وزن
ـ مشكلات خواب
ـ تغييرات سريع و شديد شخصيتي
ـ تغييرات ناگهاني در دوستان
ـ فرار از مدرسه
ـ افت نمرات
ـ صحبت يا حتي شوخي در مورد خودكشي
ـ نشانه‌هايي از استفاده از مواد مخدر و روانگردان
ـ مخالفت جدي با قوانين موجود در جامعه
هر رفتار نامناسب ديگري كه بيش از 6 هفته به درازا كشيد نيز مي‌تواند نشانه‌اي از يك مشكل باشد. در هنگام مواجهه با اين موارد مي‌توانيد از مشاور، روان‌پزشك يا روان‌شناس كمك بخواهيد.
به خلوت فرزندتان احترام بگذاريد
بسياري از والدين با اين موضوع مشكل دارند و فكر مي‌كنند كه بايد در جريان هر كاري كه فرزندشان انجام دهد، قرار گيرند.
اما براي اين كه به فرزندتان كمك كنيد بايد استقلال او را به رسميت شناخته و به فضاي خصوصي او احترام بگذاريد.
البته اگر متوجه مشكلي شديد حتما بايد دخالت كرده و مشكل را حل كنيد، اما در حالت عادي بهتر است از دور نظاره‌گر باشيد.
نبايد انتظار داشته باشيد كه فرزندتان تمامي افكار و اعمال خود را با شما در ميان بگذارد.
البته بايد به عنوان والدين بدانيد كه او كجاست و با چه كساني وقت خود را سپري مي‌كند، اما دانستن تمامي جزئيات لازم نيست.
آنچه فرزندتان مي‌بيند يا ميخواند را كنترل كنيد
برنامه‌هاي تلويزيوني، كتاب‌‌ها، مجلات و فيلم‌ها، اينترنت، همه و همه دنياي وسيعي از اطلاعات در اختيار فرزند شما قرار مي‌دهد.
از آنچه فرزندتان ميخواند يا مي‌بيند، آگاه باشيد و بدانيد كه از طريق اينترنت با چه كساني در ارتباط است. در اين صورت مي‌توانيد از بروز مشكل جلوگيري كنيد.
الهه عيوض‌زاده