جشن سالانه زمين به خاطر بيرون آمدن بشر از گهواره زمين آغاز مي‌شود
وقتي آخرين مرزها در هم شكسته شد
جام جم آنلاين: هميشه وقتي مي‌خواهي داستان آفرينش را بيان كني بايد يك جايي و زماني را به عنوان نقطه شروع داستانسرايي انتخاب كني كه خودت هم مي‌داني آنجا ابتداي داستان نيست، اما چه كنيم كه نوع بشر هنوز نتوانسته زمان آغاز داستان آفرينش را با خط‌كش‌هاي علمي خود اندازه‌گيري كند. پس بگذاريد ما هم از جايي شروع كنيم كه زميني بوده و داشته كم‌كم سرد و آماده پذيرايي از حيات مي‌شده است.
مي‌گويند در ابتدا و در اثر پديده‌اي كه هنوز مطمئن نيستيم چه بوده 20 نوع مختلف آمينواسيد سياره ما را جاي خوبي يافته‌اند و تصميم به اطراق گرفته‌اند. آنها پايه‌هاي نخستين اشكال تك‌سلولي حيات را پايه‌گذاري كردند. انتخاب طبيعي به كمك اين 20 آمينواسيد آمد و از ميان ميلياردها تك‌سلولي زنده‌اي كه از تركيب آن آمينواسيدها درست شده بودند به چند ميليوني اجازه ادامه بقا دادند. احتمالا بعدش سلول‌هاي زنده از تركيب با هم گونه‌هاي پيچيده‌تري را به وجود آوردند تا اين كه ميليون‌ها سال زمان به كمكشان آمد و گونه‌هاي گياهي و جانوري پيچيده‌تر شدند و هوشمندتر و آخر سر هم باز يك اتفاق ديگري افتاد كه علم هنوز برايش توجيهي ندارد كه باعث شد يكي از اين گونه‌ها آنقدر باهوش شود كه شروع كند به تسلط بر همه چيز و همه كس. اين گونه كه هوشمند، آگاه به خود، تحليلگر، احساسي و سخنگو بود خيلي زود فهميد دور و برش چه خبر است، آنقدر پيشرفت كرد كه ديگر انتخاب طبيعي را هم كه تا حالا حيات را با محيط تطبيق مي‌داد به بازي گرفت. اين جانور كه انسان ناميده مي‌شود سخن گفتن و نوشتن آموخت و دانسته‌هايش را براي نسل‌هاي بعد به يادگار گذاشت و اينچنين شد كه لايه بر لايه دانش و فناوري بشري بر هم انباشته شد و رشد كرد.
نوع بشر يك خصوصيت عمومي دارد و آن ميل سيري‌ناپذير انسان به كشف سرزمين‌هاي جديد است. قدم گذاشتن بر جايي كه قبلا هيچ‌كس آن را نديده آرزوي بيشتر زنان و مردان زميني است. در كنار اين ميل مفرط بايد به آرزوي بزرگ بشر براي پرواز اشاره كرد. شايد انسان‌هاي نخستين كه در پي شكار و پس از روزها گرسنگي شاهد فرار آهوي خوشمزه، اما تيزپاي خود بوده‌اند، در ناخودآگاهشان ميلي براي پريدن داشته‌اند تا مانع فرار شام شبشان شوند و اين ميل، ژني را در بدنشان تغيير داده است كه امروز ما ميراث‌دار آن شده‌ايم. باز هم علم پاسخي براي آن ندارد. در هر صورت بشر براي پاسخ به اين دو آرزوي بزرگش در تاريخ همواره تلاش داشته پرواز كند و سرزمين‌هاي جديدي را به نام خود مزين نمايد. كتاب‌هاي تاريخي از كيكاووس، پادشاه ايراني سخن مي‌رانند كه عقاب‌ها را بر پايه تختش مي‌بندد و راه آسمان را در پيش مي‌گيرد. پرواز با بال‌هاي عاريتي داستاني است كه در شرق و غرب عالم قهرماناني دارد. مي‌توان گفت چيني‌ها با اختراع باروت و ساخت نخستين نمونه‌هاي يك راكت كوچك و توسعه فناوري‌هاي متعددي در اين حوزه ازجمله موشك‌هاي چندمرحله‌اي و فناوري جدايش بخش‌هاي مختلف از يكديگر نخستين گام را براي پرواز عملي انسان برداشتند، اما هيچ تاريخ‌نويسي يا شاهدي براي پرواز بشر در چين قديم وجود ندارد. با اين حساب افتخار اولين پرواز مستند يك انسان را بايد به برادران مونت گل فير از كشور فرانسه اعطا كرد كه با بالن هواي گرم خود دنيا را وارد عصر جديدي كردند. 130 سالي طول كشيد تا 2 برادر ديگر از ايالات متحده آمريكا با پرواز نخستين هواپيما، فصل جديدي در تاريخ بشريت باز كنند. حالا ديگر كاروان دانش بشري سرعت گرفته بود و اوج گرفتن انسان از فراز ابرها تا سياهي فضا فقط به حدود 40 سال زمان نياز داشت.
انتقام نازي‌ها پرواز مي‌كند
دكتر جواني به نام فون براون كه افسون شده قدرت به ظاهر ابدي هيتلر نازي بود در سر سوداي سفر موشكي به فضا را داشت. ايده سفر به فضا با موشك را چند سالي بود كه يك معلم ساده روستايي از حوالي مسكو به نام تسيلكوفسكي با مقالات جذابش در ذهن اين مهندس آلماني انداخته بود. فون براون كه در جريان كارهاي موشكي گادرد از آمريكا و اوبرت، دانشمند هموطنش قرار داشت و مقاله‌هاي علمي ـ تخيلي تسيلكوفسكي را بارها خوانده بود، انديشه ساخت يك راكت قوي در سر داشت تا بتواند با آن به فضا سفر كند، اما وسيله نقليه فضايي زيبايي كه فون براون به آن مي‌انديشيد از نگاه ماموران اس‌اس يك سلاح وحشتناك و نشانه قدرت نازي‌ها بود. دكتر فون براون بسرعت به خدمت گرفته شد تا پيشوا را براي رسيدن به هدف مقدسش براي فتح دنيا ياري كند. صدها موشك VII تا قبل از پايان جنگ پايتخت انگلستان را به تلي از خاك تبديل كرده بودند تا به زعم پيشواي بزرگ، انتقامي سخت از انگلوساكسون‌ها گرفته باشند، اما حماسه پيروزي‌هاي مداوم نازي‌ها را نيز مثل هر داستان ديكتاتوري ديگري، نقطه پاياني بود. 2 فاتح جنگ يكي كه از غرب آمده بود، فون براون و تيمش را با عمليات گيره كاغذ به غنيمت گرفت و ديگري كه با كلاه قرمزش همه را رفيق خطاب مي‌كرد، تكنسين‌هاي درجه دوم و تجهيزات ساخت VII را با خود به خانه برد. روس‌ها كه همه تجهيزات لازم براي ساخت موشك را در اختيار داشتند خيلي زود دست به كار شدند تا دندان‌هاي تيزشان را به رقيب غربي نشان دهند. موشك‌هاي روسي يكي پس از ديگري و بر پايه فناوري موشك‌هاي VII آلماني ساخته شدند و پيشرفت كردند و دقيق‌تر شدند تا بتوانند هدفي در آن سوي زمين را با دقت بي‌نظير چند متر منهدم نمايند.
نخستين قمر مصنوعي زمين
سرگئي پاولويچ كروليوف كه در آن زمان مغز متفكر و چهره اسرارآميز برنامه‌هاي موشكي اتحاد جماهير شوروي بود در آستانه سال جهاني زمين‌شناسي و زماني كه دقت و قدرت آخرين محصول خود را كه R7 ناميده مي‌شد با آزمايشات متعدد به اثبات رساند، با يك پيشنهاد جسورانه به سراغ رهبران حزب كمونيست رفت. حالا وقت آن بود كه رفقا، صحنه جديدي براي عرض‌اندام در مقابل يانكي‌ها باز كنند. فضا آخرين جايي كه فتحش مي‌توانست نام ملتي را براي هميشه جاودان سازد، منتظر تصميم مهم كاخ كرملين بود. اينچنين شد كه در يك صبح خنك پاييزي، غرشي مهيب بار ديگر بايكونور را به لرزه درآورد اما اين بار محموله اين موشك عظيم كه در آستانه پرتاب قرار داشت يك كلاهك اتمي نبود.
نكته: هر سال سياره زمين حدود هفته سوم مهر ماه را به پاس تمام تلاش‌هايي كه براي فتح فضا كشيده شده است، جشن مي‌گيرد تا كودكان سياره زمين فراموش نكنند كه پدران آنها چگونه دانسته‌ها و توانايي‌هاي خود را روي هم انباشتند تا بتوانند به فضا سفر كنند
روي موشك تغيير داده شده R7 يك ماهواره كوچك به شكل كره درست مانند ساير اجرام سماوي كه 4 آنتن بزرگ از آن آويزان بودند داشت ثانيه‌ها را مي‌شمرد تا براي اولين بار در تاريخ بشريت، نخستين سيگنال‌هاي راديويي را از فراز مرز اتمسفر و فضاي لايتناهي به زمين ارسال كند. كمتر از يك ربع ساعت بعد نخستين بيپ‌هاي دريافتي از اسپوتنيك، نويدبخش عصر جديدي براي بشريت بود كه زندگي انسان را دستخوش تغييرات بسياري كرد و ميزان دانايي انسان را چند برابر افزايش داد.
آغاز عصر فضا شروع زندگي نويني براي نوع بشر بود. نگاه انسان به سياره مادر و جايگاهش در كائنات خيلي زود و با ارسال نخستين تصاوير از اين سياره زيبا از فضا تغيير كرد. نخستين انسان كمي بعد به فضا رفت و توصيفي باورنكردني از تجربه تاريخي خود به ارمغان آورد. كم مانده بود كه بشر فضا را نيز مانند سطح زمين صحنه نبردي دهشتناك كند كه انديشمندان مانع شدند. صحبت‌ها كه درباره پروژه جنگ ستارگان آغاز شد، همه به فكر فرو رفتند كه با اين نابخردي جديد سياستمداران چه بايد كرد. اينجا بود كه مجمع عمومي سازمان ملل پا به اين عرصه خاك‌آلود و پر از خطر جنگ گذاشت تا مانع آلوده شدن دامان فضا به ننگ آدمكشي گردد. جنگ ستارگان خيلي زود جاي خود را به صلح و دوستي و جشن و پايكوبي داد و قرار شد فضاي ماوراي جو ارث هميشگي نوع بشر باقي بماند و قابل مرزبندي و مال من يا تو شدن نباشد.
هفته جهاني فضا
حالا بشر مي‌دانست كه اين دستاورد جديد مثل آن نقاط عطف قديمي نيست و آمده تا تغييرات شگرف و عميقي در زندگي بشر به پا كند. به قول تسيلكوفسكي كه خيلي‌ها او را ايده‌پرداز اصلي سفرهاي سرنشين‌دار به فضا مي‌دانند، دوران طفوليت نوع بشر تمام شده و حالا اين كودك خردسال كه در همين دوران كوتاه عمرش خرابي‌هاي بي‌شماري به بار آورده بود، داشت از گاهواره خود بيرون مي‌آمد. اين همه تغيير و تحول در نحوه زندگي روزمره و شيوه نگرش انسان به جهان پيرامونش ارزش اين را داشت كه بشر سالي يك بار و به بهانه‌اي، آغاز عصر فضا را جشن بگيرد. تماميت‌خواهي‌ها اينجا هم قرار نبود دست از سر انسان بردارد. هر ملتي مايل بود تلاش خودش را براي سفر به فضا به عنوان آغاز عصر فضا قلمداد كند. اين شد كه گويا به پيشنهاد هيات ايراني در سازمان ملل، جشن ساده يك روزه تبديل شد به يك هفته پايكوبي تا نه مالكان اسپوتنيك ناراحت شوند و نه به پر قباي سازندگان شاتل فضايي بربخورد.
هر سال سياره زمين حدودا هفته سوم مهر ماه را به پاس تمام تلاش‌هايي كه براي فتح فضا كشيده شده است، جشن مي‌گيرد تا كودكان سياره زمين فراموش نكنند كه پدران آنها از هر مليت و رنگي كه بوده‌اند چگونه در طي هزاران سال دانسته‌ها و توانايي‌هاي خود را روي هم انباشتند تا بشود دانش و فناوري لازم براي سفر به فضا. اصلا مگر مي‌شود بدون تكيه بر دانش به ارث رسيده از شرق شرق دنيا تا غرب غرب آن، اينچنين سفر فناورانه‌اي را تنها با تكيه بر توانايي‌ها و دانايي‌هاي يك ملت ترتيب داد. اين جشن برپا مي‌شود تا سياستمداران يادشان بيفتد كه ما فقط يك سياره زنده در كل كائنات مي‌شناسيم كه اتفاقا خيلي هم آسيب‌پذير است و اين بازي‌هاي كودكانه سياسي مي‌تواند چهره زيباي حيات را براي هميشه از رخ آن بزدايد. اين گردهمايي برگزار مي‌شود تا يادمان باشد كه از فضا به قول انوشه انصاري ـ نخستين ايراني كه به فضا سفر كرد ـ هيچ مرز قابل ديدني وجود ندارد و ما بايد فارغ از نژاد و مليت و مرزهاي سياسي، دست اتحاد به سوي هم دراز كنيم تا به عنوان تنها گونه جانوري متفكر زمين، مسووليت خود را براي حفاظت از نگين آبي منظومه شمسي و حيات منحصر به فرد روي آن انجام دهيم. هفته جهاني فضا بر شما مبارك باشد و يادتان نرود كه اين هفته مال همه است. بنابراين اگر شما به عنوان خواننده ارزشمند صفحه دانش روزنامه جام‌جم، نظري درباره نحوه برگزاري مراسم هفته جهاني فضا در ايران داريد، لطفا با آدرس ايميل science@jamejamonline.ir يا تلفن 23004320 با ما در ميان بگذاريد.
شهرام يزدان‌پناه / گروه دانش